Ideologia religijna Braci Polskich na podstawie traktatów Piotra z Goniądza ( Gonesiusa )
W historii arianizmu można wydzielić pewne okresy jego rozwoju. Pierwszy z nich, mający społecznie radykalny charakter, związany był z terenami Wielkiego Księstwa Litewskiego. Bowiem pierwsze zarodki arianizmu pojawiły się na terenach Litwy, miało to miejsce około 1556 roku. Arianizm tego okresu, był ściśle powiązany z działalnością Piotra Goniądza, wybitnego działacza i myśliciela ariańskiego, który odegrał bardzo ważna role w kształtowaniu się radykalnego programu społecznego lewicy ariańskiej.
Był on także jednym z czołowych teoretyków XVI-wiecznego anabaptyzmu, rozwijającego się granicach Rzeczypospolitej. Jednakże w dziejach polskiego arianizmu Piotr z Goniądza zapisał się przede wszystkim jako jeden z aktywniejszych działaczy kampanii prowadzonej przeciwko chrztu małych dzieci.
Sam Gonesius był plebejuszem, pochodzenia mieszczańskiego, który po ukończeniu studiów w kraju, dzięki wsparciu możnych protektorów kontynuował swą edukacje zagranicą następnie, w czasie drogi powrotnej do ojczyzny, zapoznał się miedzy innymi z ideologią Braci Morawskich, która wywarła na nim silne wrażenie. Do kraju powrócił w 1555r., mając już jasno sprecyzowaną, własna ideologię religijno-społeczaną, którą przedstawił w swych traktatach. Wśród jego pism szczególna rolę w objaśnieniu jego ideologii spełniały dwa traktaty zatytułowane „O ponurzaniu chrystyjańskim” oraz „O trzech”.
W pierwszym z wyżej wymienionych traktatów, Piotr z Goniądza przedstawił swój stosunek do sakramentu chrztu świętego. W swoim traktacie ukazał argumenty przemawiające za brakiem jakichkolwiek podstaw do praktykowania przez chrześcijan chrztu małych dzieci. Uważał, iż chrześcijanie w ten sposób dopuszczali się wielkiego grzechu. Był on także przeciwny temu, ażeby wierni z racji przyjmowania chrztu nazywali siebie chrześcijanami. Twierdził bowiem, iż prawdziwy chrzest wiernych, zgodny z pierwotnym zwyczajem powinien polegać na całkowitym zanurzeniu danej osoby. W ten bowiem sposób chrzcili się pierwsi wyznawcy Chrystusa.
Tymczasem chrześcijanie podczas chrztu, polewali głowę niemowlętom, jedynie odrobiną wody. Dlatego już w tym momencie popełniali grzech, ponieważ nie postępowali zgodnie z nakazem bożym.
Dalej, w swych rozważaniach stwierdzał, że jedynie osoba świadoma swej wiary może zosta ochrzczona. Bowiem nie sam sakrament, ale szczera wiara, oczyszcza człowieka z grzechu. Wierny powinien także, przed samą ceremonią zanurzenia, uroczyście wyznać swą wiarę, aby dać świadectwo, iż zasługuje na odpuszczenie grzechu.
Tymczasem małe dziecko, nie potrafiące mówić, ani logicznie myśleć, nie jest zdolne do szczerego wyznania swej wiary. Stwierdzenie, iż najważniejsza jest sama wiara a nie jakikolwiek sakrament bowiem 1„Bóg nie oczyści grzechów przez sakrament, ale przez wiarę. A przez sakrament syny swe upewnia o odpuszczeniu grzechów, o usprawiedliwieniu, o obietnicy swej, ze żywot wieczny ale im, przeto iż uwierzyli. Wiara traktowana jest, że bez pieczęci zbawia”. Natomiast konieczność wyznania swej wiary, wiąże się z faktem, iż jedynie osobie prawdziwie więżącej mogą zosta odpuszczone grzechy. Piotr argumentował, że jeżeli sam Bóg, poprzez swe znaki dowodził o swojej potędze miłości do człowieka, tak człowiek zobowiązany był dać świadectwo o swej szczerej wierze.
Piotr z Goniądza wypowiadał się także na temat dogmatu Trójcy Świętej. Swa ideologie zawarł w swym traktacie „O trzech”. Będąc bowiem przedstawicielem zboru Braci Polskich, zgodnie z jego religijną ideologią, negował chrześcijański dogmat o Trójcy Świętej. Na początku swych rozmyślań podkreślił, iż jedynie Pismo Święte stanowi główne źródło słowa bożego. Toteż wierzący powinien powoływać się wyłącznie na pismo prorockie i apostolskie, bowiem 2„ Kto Boskich rzeczy słowem Bożym broni, ten jest wierny namiestnik apostolski i nie ma by taki za sektarza mian”. Piotr z Goniądza w swoim piśmie zaprzeczał jednak chrześcijańskiej interpretacji dogmatu Trójcy Świętej. Uważał on za nielogiczny fakt, iż chrześcijanie mino że uważają swoja wiarę za monoteistyczna wierzą w to iż Bóg występuje w trzech osobach: Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego. Stwierdził bowiem 3„Jeśli są trzej, tedyć nie są jednym Bogiem, a to względem bycia albo jako mówią jeste”.
Autor nie przeczył jednak temu aby Chrystus nie zasługiwał na chwałę. Bowiem to dzięki jego męczeńskiej śmierci, człowiek został uwolniony od grzechu pierworodnego. Poza tym to Chrystus jest synem Bożym, zrodzonym na podobieństwo najwyższego Boga. Uważał ze jeśli Chrystus zwanym jest synem Boga, to jest nim faktycznie, a wiec jako odrębna istota. Podobnie Bóg zwany jest także Ojcem, nie dla odróżnienia od pozostałych Osób boskich jest faktycznym ojcem Chrystusa. Autor przeczył temu aby Bóg istniał jako jedna „Jestność” a równocześnie trzy boskie osoby, były wobec siebie współistotne. Stwierdził, iż Chrystus jest faktycznym synem jedynego Boga, wywyższonym przez swego Ojca. Boga ukazywał jako źródło wszelkiego stworzenia, któremu cały świat zawdzięczał swoja egzystencje. Tylko on jest prawdziwym Bogiem, mającym moc stwórcy, źródłem wszelkiej boskości
Chrystus jest odrębna istotą poprzez słowa 4„Ociec Pana naszego Jezu Chrysta jest naszym Bogiem, a Jezus Chrystus, syn jego jedorodzon, jest księciem i Panem naszym”.
Według Piotra kolejnym argumentem przemawiającymi za jego tezami był fakt, iż Chrystus otrzymując życie od swojego Ojca stał się jego sługa, wykonawcą jego woli. Sam Bóg natomiast nie jest nikomu sługa, gdyż on jest stworzycielem całego świata.
Poza tym Bóg Ojciec jest nie urodzony a Chrystus jest zrodzony. Autor przytaczał słowa Chrystusa, który świadcząc, iż jego ojciec jest jedynym Bogiem, mówił 5„ Wstępuje do Ojca mego i do Ojca naszego, Boga mego i Boga naszego”. Podobnie o Bogu wypowiadał się apostoł Paweł mówiąc 6„Aby Bóg Pana naszego Jezu Chrysta, Ojciec chwały, dał nam ducha mądrości”.
Piotr z Goniądza nie odmawiając Chrystusowi jego boskości, zaznaczał, że zawdzięczał ja przede wszystkim swemu ojcu. Bowiem Chrystus bez mocy danej od Boga Ojca, nie mógłby czynić jakichkolwiek cudów. Autor snując dalsze rozważania, podkreślił, iż sam Bóg dawał o sobie świadectwo poprzez proroków, mówiąc, iż to on jest Bogiem jedynym a wokół niego nie ma nikogo, żadnego innego Boga.
Autor nawoływał także, aby wierzyć jedynie Pismu św. Sam Bóg bowiem nie objaśnił wszystkim swoich tajemnic. Podkreślił ze człowiek powinien , przede wszystkim wierzyć w słowo Ewangelii, gdyż ona stawni prawdziwe źródło wiary. Stwierdził, ze prawdziwy znawca powinien odrzucać wszelkie tezy o Bogu, formułowane przez zwykłych ludzi są one bowiem jedynie herezja. Dlatego też, zgodnie z Pismem Świętym, prawdziwy wierzący jest świadomy istnienia wyłącznie jednego Boga, w jeden personie i esencyi. Powinien wierzyć, iż Chrystus jest Synem Bożym, który posiada swą boska naturę jedynie z woli swego Ojca a Duch święty podobnie jak Chrystus jest istotą stworzoną.
W taki o to sposób Piotr z Goniądza przedstawiał swa ideologie o Trójcy Świętej i chrzcie dzieci, będącą cecha charakterystyczną religii, wyznawanej przez przedstawicieli zboru Ariańskiego. Jednakże jego ideologia, początkowo wywołała wielkie oburzenie wśród antytrynityarzy polskich.
Dopiero z czasem pod wpływem ewolucji ideologii Braci Polskich jego tezy zostały uznane za zgodne z przesłaniem religii ariańskiej.
Przypisy:
Źródła „ Myśl filozoficzno-religijna XVI wieku, opr. L. Szczucki, Warszawa 1972.
Piotr z Goniądza ,O trzech , Warszawa 1960.
Z dziejów polskiej myśli filozoficznej i społecznej, Warszawa 1956, t. I
1Mysl filozoficzno-religijna reformacji XVI w. ,opr. L Szczucki, Warszawa 1972, s.500
2 Piotr z Goniądza , o trzech, W-wa, 1960, s.32
3 Piotr z Goniądza, o trzech, Warszawa 1960, s.67
4 tamże, s.52
5 tamże,
6 tamże,