Utopijne koncepcje państwa i prawa oświecenia.

JEAN MESLIER – 1664-1729
 był samotnikiem, człowiekiem o surowych obyczajach, ascetycznym
 Napisał Testament
 Tezy Mesliera pozwalają go określić jako ateistę i materialistę (sam był księdzem)
 Sformułował on 8 dowodów jałowości i fałszywości religii, m.in.
• religia nie pochodzi od Absolutu, jest wytworem człowieka – zawodowych duchownych i służy zaspokajaniu ich interesów.
• Wiara oparta na tajemnicy nie może być prawdziwa.
 Wg M. religie dysponują jedynie rzekomymi argumentami słuszności wiary
 Podważał tezę o prawdziwości Ewangelii.
 Krytykował religię z powodu jej złego wpływu na panujących i politykę (bo promuje władzę despotów).
 Wychodził z założenia, że wszyscy ludzie są równi z natury. Źródłami szlachectwa są przestępstwo, rozbój i zbrodnia. Ludzie uprzywilejowani niszczą ludzi biednych.
 W celu przywrócenia sprawiedliwości i umożliwienia realizacji praw natury należy siłą obalić istniejący, niesprawiedliwy ustrój.
 USTRÓJ IDEALNY: federacja małych wspólnot (miasto, wieś, parafia), które żyją w komunie, będącej jakby jedną rodziną – wszyscy odżywiali się, ubierali i mieszkali tak samo, dzieci wspólnie wychowywane.

MORELLY - ?-?
 DZIEŁA: Bazyliada, Kodeks Natury, czyli prawdziwy duch jej praw
¬¬ reprezentuje także myśl utopijną, choć mniej radykalną od Mesliera
 prawo pozytywne i instytucje polityczne tworzono w konflikcie z prawami natury. Ustawodawstwo zamiast budować harmonię, wywołało agresję pomiędzy ludźmi.
 prezentuje negatywną postawę wobec własności – ma być ona całkowicie zniesiona.
 SPOŁECZEŃSTWO – opisane w IV cz. Kodeksu natury – komunistyczne. Podstawą jego utrzymania rolnictwo. Wszystko wspólne, rozdzielane przez urzędy państwowe wg potrzeb.
 Dzieci od 5 r. ż. umieszczane w specjalnych internatach, wychowywane wg jednolitego programu.
 Podstawą państwa rodzina o parzystej licznie członków.
 Państwo powinno wspierać badania naukowe.

GABRIEL BONNOT de MABLY – 1709-1785
 duchowny, pisarz polityczny, odbył podróż po Polsce, którą później skrytykował za rządy magnackie i stosunek do chłopów
 DZIEŁA: O sposobie pisania historii, Zasady praw, Zasady moralności, O rządzie i prawach Polski
 Własność prywatna jest źródłem zła i nieszczęść trapiących społeczeństwo
 Prawo natury nie dzieli ludzi na biednych i bogatych, nikomu nie przyznaje władzy nad innymi.
 Stan natury został naruszony przez wynalezienie metalurgii i rozwój rolnictwa (tak jak Rousseau)
 Wyróżnił 3 rodzaje własności: 1. personalną (tylko tę akceptował), 2. ruchomą, 3. ziemską
 Dla równego rozdziału dóbr potrzebne jest PAŃSTWO powstałe drogą umowy społecznej. Jeśli źle spełnia swe funkcje, obywatele mogą zmienić ustrój i rządzących
 Przeciwnik monarchii absolutnej i republiki arystokratycznej, demokracji bezpośredniej.
Ustrój dobry: republika demokratyczna.
 Był zwolennikiem zasady podziału władzy w państwie.
• Supremacja jednoizbowej władzy ustawodawczej nad wykonawczą
• Niezależność władzy sądowej
 Akt normatywny powinien zawierać preambułę zawierającą ratio legis ustawy.
 Prawa powinny być łagodne i ludzkie (przeciw karze śmierci, był za zasadą domniemania niewinności)
 był zwolennikiem tolerancji religijnej.

Doktryny polityczno – prawne polskiego oświecenia

STANISŁAW DUNIN-KARWICKI – 1640-1724
 O poprawie Rzeczypospolitej, czyli o korygowaniu wad w ustroju Rzeczypospolitej Polskiej¬
 Przeciwny był skrajnym formom ustrojowym – zarówno władzy absolutnej, jak i zbytniej jej decentralizacji.
 Sejm powinien się stać faktycznie działającym organem – regularnie obradującym.
 Dla poprawy Rzeczypospolitej należy okiełznać samowolę magnatów, uniemożliwić zrywanie sejmów poprzez liberum veto.
 Najlepszym rozwiązaniem ustrojowym byłoby połączenie wszystkich zalet monarchii oraz republiki szlacheckiej, przy jednoczesnym ograniczeniu wpływów możnowładztwa – coś na kształt monarchii parlamentarnej z decydującym głosem szlachty.
 Krytykował stare prawo

STANISŁAW LESZCZYŃSKI – 1677-1766
 dwukrotny król Polski, książę Lotaryngii i Baru, w dworze w Luneville gościł Monteskiusza i Woltera.
 Głos wolny wolność ubezpieczający – program reform ustroju Polski.
 człowiek jest istotą społeczną, ludzie są równi; „wielcy i mali żyją we wzajemnej od siebie zależności”
 zamiarem L. nie jest gruntowna przebudowa ustroju Polski, a jedynie jego reforma i usunięcie nagromadzonych w ciągu lat deformacji.
 najpoważniejszym problem Polski jest konflikt między królem a szlachtą, która w obawie ustanowienia absolutum dominium dąży niezmiennie do ograniczenia władzy króla.
 należy ograniczyć możliwość stosowania liberum veto, dokładnie określić warunki jej stosowania.
 Król miałby kierować administracją, a stojący na czele poszczególnych resortów ministrowie ponosiliby odpowiedzialność w postaci kontrasygnaty
 ELEKCJA: nie viritim, ale przez Sejm w podwojonym składzie.
 sejm nieustający, zakaz rozdawnictwa królewszczyzn, reforma sprawiedliwości i wojska.
 rezygnacja z pańszczyzny, oczynszowanie chłopów
 PRAWA: 1. cywilne (stanowione, spisane, opublikowane, zaopatrzone sankcją) 2. moralne (w sercu)

STANISŁAW KONARSKI – 1700-1773
 członek zakonu Pijarów, związany z Czartoryskimi, założył i prowadził Collegium Nobilium
 w O skutecznym rad sposobie wyjaśnił, że źródłem anarchii w Polsce są niedostatki ustrojowe, których przyczyną jest zła organizacja sejmu.
 Należy uwolnić go zgubnej zasady liberum veto, prowadzić głosowanie większościowe
 Prawa do wyborów pozbawionoby nieposesjonatów, stanowiącyh klientelę wielkich rodów magnackich.

HUGO KOŁŁĄTAJ – 1750-1812
 pisarz polityczny, jeden z twórców Konstytucji 3 Maja, publikował w Stronnictwie Patriotycznym
 DZIEŁA: Do Stanisława Małachowskiego… Anonima listów kilka, Ostatnia przestroga dla Polski
 Właściwy ustrój: dziedziczna monarchia konstytucyjna z ograniczoną władzą panującego,
 zwolennik idei podziału władzy:
• Oddzielenie legislatywy od egzekutywy
• Podporządkowanie sądownictwa władzy wykonawczej
• Organem zwierzchnim w państwie SEJM (dwuizbowy)
 CZŁOWIEK
• jest z natury wolny – odrzucał feudalną koncepcję wolności opartej na „przywilejach i łaskach”
• powinien mieć prawo do obrony swojej osoby i majątku
 PAŃSTWO ma zagwarantować równość obywatelską i bezpieczeństwo osobiste, ma istnieć wolność głoszenia poglądów oraz tolerancja religijna
 chłopi mieli uzyskać wolność osobistą, bez przyznania im prawa własności do ziemi (mieli dzierżawić)
 reforma armii
 był zwolennikiem „łagodnej rewolucji” i sympatykiem jakobinizmu.

FRANCISZEK SALEZY JEZIERSKI – 1740-1791
 był rektorem Wydziału Lubelskiego KEN
 Kazanie przed Stanami Rzeczypospolitej
 człowiek przeznaczony przez naturę do życia w społeczeństwie, w pełni rozwija się w NARODZIE. Naród jest dla człowieka podstawową wartością.
 Prawa natury to poszanowanie wolności, równości i sprawiedliwości, które są podstawą społecznego ładu
 System feudalny doprowadził w Polsce do pogwałcenia podstawowych praw człowieka – należy oddać pospólstwu szacunek poprzez uznanie go „pierwszym stanem narodu, albo nawet całym narodem”
 bardzo ostro krytykował szlachtę.
 USTRÓJ: dotychczasowy zły, bo 1. skorumpowany, 2. niesprawny, co powoduje bezkrólewia, konfederacje, elekcje, pacyfikacje, amnestie.
 Krytykuje zarówno monarchię jak i rządy republikańskie.
 Wyraża wiarę w nastąpienie zmiany.

STANISŁAW STASZIC – 1755-1826
 aktywny działacz w okresie Sejmu Wielkiego, prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk, założył Szkołę Akademiczno-Górniczą w Kielcach, odznaczony orderem Orła Białego
 DZIEŁA: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, Przestrogi dla Polski
 Powstanie organizacji państwowych wyjaśnia zawarciem umowy społecznej zabezpieczającej naturalne prawa człowieka: równość, wolność, własność
 NARÓD – wspólnota ludzi, której członkowie biorą udział w stanowieniu praw  stąd konieczność poszerzenia udziału we władzy prawodawczej na inne stany. Szlachta nie wyczerpuje kategorii narodu!
 pańszczyzna jest szkodliwa dla prawidłowych stosunków społecznych, wolna elekcja dla ustroju.
 Głosił potrzebę ukrócenia samowoli magnaterii (ograniczenie roli senatu), jej ekonomicznego zniszczenia
 „Jeden prawodawca – jedna izba”,
 władza ustawodawcza i wykonawcza nie mogą być podzielone.
 był zwolennikiem monarchii absolutnej, ale nie w realiach polskich
 wprowadzić zatem należało monarchię konstytucyjną, która w przyszłości miałaby być przekształcana w formę bardziej demokratyczną, zapewniającą szerszym warstwom społecznym wpływ na rządy.
 reformie należy poddać armię i sądownictwo.

WOJCIECH GUTKOWSKI – 1775-1826
 należał do wolnomularstwa, był członkiem ekskluzywnej loży „Świętej Izydy”
 DZIEŁA: Katechizm ekonomiczny dla włościan, Podróże do Kalopei (utopia)
 Organizacja Kalopei:
• nie ma własności prywatnej, wszelka własność ma publiczny charakter
• gmina powiat województwo
• Rząd Najwyższy z cesarzem, w zastępstwie z królem, łączy funkcje prawodawcze i wykonawcze
• Funkcje obsadzane są w drodze wyborów i sprawowane dożywotnio
• Obowiązkiem wszystkich zdrowych i dorosłych ludzi jest praca