Rodowód człowieka

Współczesny człowiek mimo różnic rasowych, narodowościowych i kulturowych należy do jednego żyjącego dziś podgatunku Homo sapiens.
“Cały świat ożywiony stanowi jedność i cały wywodzi się od wspólnego przodka, który żył przed prawie 4 miliardami lat. Nasze dzieje - dzieje gatunku Homo sapiens - można zaczynać dowolnie “głęboko”, nawet od tego wspólnego przodka, od którego się wszystko zaczęło, ale dopiero powstanie pierwszego gatunku człowiekowatych (hominidów), a więc pierwszych dwunożnych, naziemnych, wyprostowanych istot na Ziemi rozpoczyna nasza prawdziwą historię” (1)
Wysunięta przez Lamarca, na początku XIX wieku, teoria ewolucji istot żywych spotkała się z ostrą krytyką współczesnych mu przedstawicieli nauki, dopiero dzięki pracom Darwina i jego zwolennikom teoria ewolucji zwyciężyła. Przedmiotem badań stało się zagadnienie rodowodu człowieka oraz jego pokrewieństwa z innymi żyjącymi Naczelnymi ( II poł. XIX wieku ).
“Można snuć domysły, co do warunków powstawania człowieka. Stosując metody statystyki, systematyki, modeli logicznych i wszystkie nowe instrumenty metodologiczne można przeanalizować zmiany dotyczące zachowania się człowieka i w ten sposób otrzymać jeśli nie pewny to prawdopodobny obraz życia hominidów" ( integrując dane dostarczone przez nauki : ekologii, etologii, psychologii, entologii, paleobotaniki i antropologii). (2)
Bazując na wynikach badań z zakresu anatomii i embriologii porównawczej stwierdzono największe podobieństwo człowieka z małpami człekokształtnymi (szympans, goryl, orangutan i gibbon). Wysunięto koncepcję pochodzenia tych małp i człowieka od wspólnego przodka.
“Człowieka i wszystkich jego wymarłych już przodków zaliczamy do jednej rodziny hominidów (od Homo czyli człowiek), a wielkie małpy afrykańskie i azjatyckie zalicza się do odrębnej rodziny pongidów" (od Pongo czyli orangutan). (3)
Homonidy są dwunożnymi ssakami naczelnymi, które poruszają się w postawie wyprostowanej, czyli na dwóch nogach. “Wszyscy ludzie są hominidami, ale nie wszystkie hominidy stają się ludżmi” (4)
Z małpami człekokształtnymi łączy człowieka wiele szczegółów budowy anatomicznej i właściwości fizjologicznych, np.: budowa czaszki, kończyn, skład krwi (podobne odczyny serologiczne), zachorowania na te same choroby. Dowodzi to wspólnego pochodzenia. Rozdzielenie się obu linii rozwojowych nastąpiło od 16-14 milionów lat temu.
“Proces hominizacji, według wczesnych dowodów, dokonał się na bardzo ograniczonej przestrzeni. Szybko rozpowrzechnił się, gdy tylko hominidy nauczyły się panować nad swoim najlepszym instrumentem mózgiem". (5)
Nasi najstarsi przodkowie pojawili się między dwudziestoma a pięcioma milionami lat temu w Afryce (w części wschodniej i południowej), w ciepłym, sprzyjającym rozwojowi życia klimacie. W wyniku wielkiej katastrofy ekologicznej - zatrzymania cyrkulacji wilgotnego powietrza na skutek powstania Rift Valley na kontynencie afrykańskim, nastąpiło osuszenie i ochłodzenie klimatu. Kurczenie się lasów i ekspansja sawann było powodem “ zejścia z drzew”, co stanowiło pierwszy krok na drodze prowadzącej do człowieka.
GŁÓWNE ETAPY UCZŁOWIECZENIA
Dwunożność i wyprostowana postawa ciała.
Na świecie istnieją zwierzęta dwunożne takie jak kangury i ptaki, ale to tylko człowiek chodzi na dwóch nogach w pozycji wyprostowanej, a kończyn przednich używa do celów nie związanych z lokomocją. Jeśli dwunożność nie była specjalnym przystosowaniem do życia na sawannie, to dawała naszym przodkom przypadkowo inne korzyści. Dla tych cieniolubnych zwierząt gwarantowała minimalną ekspozycję na działanie promieni słonecznych, umożliwiała dostrzeganie niebezpieczeństwa ponad wysokimi trawami. Wolne ręce wykorzystywane były do zupełnie innych celów - ułatwiały rozdzielanie żywności i przyczyniają się do powstania grupy społecznej. “ My ludzie - w przeciwieństwie do małp - jesteśmy w stanie poruszać palcami, zręcznie przechodząc od dłoni otwartej (rozbieżność) do dłoni zamkniętej (zbieżność). Nasz kciuk może dotykać wszystkich palców (przeciwieństwo) i pomagać w operowaniu przedmiotami (chwytliwość)”. (6)
Stojąc, opieramy się na nogach, a nasze ręce stają się precyzyjnymi narzędziami. Służą do posługiwania się przedmiotami, dotykania współtowarzyszy i do przenoszenia. Transport żywności był bardzo ważnym momentem w procesie hominizacji, ponieważ uwolnienie rąk przyczyniło się do lepszej dystrybucji żywności, lepszego odżywiania, zwiększenia ilości wolnego czasu. Wpłynęło to na powstanie zachowań protokulturowych, rozwój mózgu i jego funkcjonowanie.
Wytwarzanie narzędzi.
Zanim kamień stał się narzędziem miał inne zastosowanie. Można nim było rzucać i rozbijać różne przedmioty. Pierwsze narzędzia pojawiły się wtedy, gdy człowiekowate wzbogaciły swoją roślinną dietę o mięso. Narzędzia, którymi posługiwały się australopiteki były podobne do tych, których używały zwierzęta, choć metody posługiwania się nimi były bardziej wymyślne. Homo erectus tworzył narzędzia, które miały różnorodne kształty i różnorodne zastosowanie.
Najstarsze narzędzia zostały odnalezione w Olduvai ( Tanzania ). Były to rękodzieła stworzone przez Homo habilis ( 2 miliony lat ).
W ewolucji człowieka zmiany jego kości i wytwarzanych przez niego narzędzi były powolne i przebiegały równolegle. “Powstawaniu nowych gatunków towarzyszyło wyłanianie się nowych technik wytwórczych - dopiero człowiek współczesny (kromaniończyk) wkroczył na nową drogę przyśpieszonej ewolucji wytwórczości przy zupełnym niemal ustaniu ewolucji biologicznej. Odtąd narzędzia przestały być przedłużeniem narządów, podobnie jak one uwarunkowanych genetycznie, a stały się przekazywane kulturowo, a więc między nie spokrewnionymi osobnikami". (7) Odtąd narzędzia same podlegały ewolucji.
Życie społeczne i monogamia.
Typowymi dla naszego gatunku są nie tylko więzi łączące osobników płci męskiej i żeńskiej, ale niezwykle silne i długotrwałe więzy między rodzicami a dziećmi - trwające przez całe życie. Dotyczy to nie tylko matki, co jest typowe dla ssaków, ale i ojca, co jest niespotykane. “ Jest to związane z wielką nieporadnością ludzkich noworodków i ogromnie długim okresem dojrzewania u dzieci - u podstaw naszego społeczeństwa leży poniekąd bezbronność i niedołęstwo, z jakimi przychodzimy na świat". (8)
Nieporadność człowieka w momencie narodzin jest związana z tym, że przez ostatnie 4 miliony lat mózg człowieka powiększył się trzykrotnie, przy jednoczesnym minimalnym powiększeniu się kanału rodnego kobiety. Ta sytuacja uniemożliwiła dalsze powiększanie się czaszki i odtąd noworodek musiał się rodzić wcześniej niż powinien, aby powiększyć swój mózg. Odtąd matka zaczyna rodzić w bólach, z narażeniem swojego zdrowia i życia (Homo erectus). Wynika stąd, że nasze pierwsze miesiące to wciąż życie płodowe, które z konieczności spędzamy poza ciałem matki.
Nieporadność noworodków związała matkę na długie lata z dzieckiem, uzależniając ich od pomocy ojca lub pomocy całej grupy. “I tak, przypuszczalnie zrodziła się monogamia połączona z współdziałaniem szerszych grup społecznych złączonych więzami krwi i wspólnotą interesów". (9)
Prawdopodobnie wtedy, silne więzy uczuciowe połączyły rodziców dziecka, a jeszcze większym spoiwem stały się specyficzne doznania seksualne charakteryzujące nasz gatunek.
Pojawienie się języka, sztuki, kultury i początków cywilizacji.
Współczesny człowiek charakteryzuje się takimi cechami jak: samoświadomość, zajmowanie się nauką i sztuką oraz stałe dążenie do nowych wynalazków i postępu, które ułatwiają życie jemu i społeczności, w której żyje.
Ewolucja mózgu ludzkiego w procesie hominizacji związana jest z takimi faktami jak odkrycie miejsc umożliwiających zdobywanie mięsa, co wskazuje na wspólnotę w działaniu (polowanie i zbieractwo), oraz tworzenie narzędzi kamiennych ( praca wytwórcza ). Praca wykonywana była przy pewnej organizacji mózgu, co z kolei przyśpieszało jego rozwój.
“Mózg kształtuje się nie tylko w brzuchu matki, ale również w kontakcie z otoczeniem zewnętrznym, z grupą społeczną, do której należy".(10) W odróżnieniu od mózgu pongidów, gdzie jego większą część zajmują ośrodki odpowiedzialne za zmysły i ruch, w mózgu ludzkim najwięcej miejsca zajmują ośrodki pamięci, myślenia i mowy.
W ewolucji człowieka decydującą rolę miały dwa sposoby porozumiewania się: gestykulacja i wydawanie dźwięków. Polowania na rozmaite zwierzęta prawdopodobnie przyśpieszyły umiejętność wydawania przez naszych przodków rozmaitych dźwięków (nagonka zwierząt, nawoływania i ostrzeganie osobników grupy).
Człowiekowi nie pozostało nic innego jak nauczyć się mówić, aby współpracować z grupą organizować polowania dzielić żywność, ostrzegać się przed niebezpieczeństwem i po to, by przekazywać cechy grupy (nauka, technika).
“Wszystko to wiąże się z tzw. poziomym transferem kulturowym, czyli przekazywaniem informacji między dowolnymi, niekoniecznie spokrewnionymi ze sobą osobnikami. Przekaz kulturowy jest nieporównywalnie szybszy niż przekaz genetyczny i dlatego umożliwia kumulowanie się doświadczeń jednostkowych i ich skuteczne rozprzestrzenianie się w populacji". (11)
Przed około 40 tysiącami lat, wraz z nastaniem kromaniończyka (Homo sapiens) w Europie, nastąpił Wielki Skok Naprzód ( terminologia wybitnego amerykańskiego ewolucjonisty Jareda Diamonda). Estetyka wytworów ludzkich rąk brała górę nad ich funkcjonalnością. Pięknie i misternie wykonane narzędzia były odbiciem rodzącej się w człowieku wrażliwości, jednak jej największym przejawem stały się wyrafinowane malowidła w jaskiniach w Lascaux i Altamirze.
“Jedną z konsekwencji Wielkiego Skoku była przyśpieszona ekspansja naszego gatunku na wszystkie nie zajęte jeszcze obszary Ziemi".(12) Tam gdzie pojawia się po raz pierwszy (Australia i obie Ameryki) dochodzi do wymierania dużych gatunków ssaków. Przybywając na tereny zajęte przez inne populacje ludzkie, które ulegają wymarciu, Homo sapiens zapewniał sobie wyłączność.
Nasi najbliżsi przodkowie, australopiteki, których szczątki odkrywano począwszy od 1920 roku w Afryce Południowej, miały pojawić się około 6 mil lat temu. Wszystkie żyły w Afryce. Australopiteki (zwane małpami południa) miały jeszcze liczne cechy pośrednie między wielkimi małpami a człowiekiem, ale były już dwunożne, przed nimi był dalszy rozwój. Wiek najstarszych znalezisk zaświadczających istnienie tego nowego sposobu poruszania się wynosi 5 500 000 lat. Także w Olouvai, w Tanzanii, znaleziono ślady stóp sprzed 3 680 000 lat. Jednakże najstarszy ze znanych dziś i najbardziej kompletny okaz kopalny australopiteka liczy zaledwie 3 100 000 lat. Chodzi tu o słynną Lucy, Australopithecus afarensis, której szkielet wydobyto na światło dzienne w dolinie Omo, w Etiopii. Lucy, 25 letnia istota płci żeńskiej, przypuszczalnie straciła życie podczas gwałtownej powodzi. Lucy miała czaszkę o pojemności 400 cm3 z małą szczęką, jej wzrost wynosił 1,20 m, a waga 27 kg. Kształt miednicy świadczy o dwunożnym sposobie poruszania się w postawie wyprostowanej. Posiadała znaczną umiejętność wdrapywania się na drzewa (ochrona przed drapieżnikami lub spędzanie nocy). Australopithecus afarensis był wszystkożerny (głównie rośliny i okazjonalnie upolowane owady i jaszczurki).

Na podstawie budowy szkieletu stwierdzono, że wykazywał się dużą wytrzymałością w chodzie - całodniowe poszukiwanie pożywienia i noszenie małych.
W drzewie genealogicznym Australopithecus afarensis byłby więc wspólnym prarodzicem rodzaju Australopithecus i rodzaju Homo, który dotarł aż do nas.
Według dowodów w wykopalisk po australopiteku, afarensis wystąpiły trzy różne gatunki hominidów, które żyły w tym samym regionie geograficznym 3000 000 lat temu. Pierwszym był Australopithecus africanus o rozroście 115 - 125 cm i wadze 28 - 35 kg. Czaszka o silnej szczęce i z wałami nadoczodołowymi miała pojemność 450 - 460 cm3. Poruszał się w postawie wyprostowane na dwóch nogach, ciężar opierał na całych stopach. Ich siekacze i kły były nieduże w przeciwieństwie do zębów trzonowych i przedtrzonowych.
Australopithecus africanus był wszystkożerny (rośliny i drobne gryzonie). Wśród tych homonidów zaczęły powstawać zorganizowane grupy - osobniki męskie odpędzały duże drapieżniki, osobniki żeńskie zajmowały się zbieractwem, polowaniem na drobną zwierzynę i opieką nad potomstwem.
Drugim gatunkiem homonidów był Australopithecus robustus o masywnej budowie ciała, wzroście 135 - 160 cm i wadze 45 - 60 kg. Miał masywną czaszkę i dobrze rozwinięte kości policzkowe. Był roślinożercą - jego dieta to jagody, owoce, wykopane bulwy i nasiona traw. Nie potrzebował narzędzi do zdobywania żywności. Wśród tej grupy przypuszczalnie nie było podziału na czynności wykonywane przez osobników płci żeńskiej i osobników płci męskiej, ponieważ umiejętności zdobywania pokarmu były takie same.
Gatunki A. robustus i A. africanus bezpowrotnie zniknęły po upływie miliona lat. Główną przyczyną wyginięcia było osuszanie afrykańskiego klimatu.
Homo habilis - temu trzeciemu gatunkowi homonidów przypisuje się bezpośrednie pokrewieństwo z człowiekiem współczesnym - jest to najstarszy gatunek rodzaju Homo.
Homo habilis, odkryty w 1960 w rejonie Olduvai, liczy 1,8 lat. Określenie “habilis” (“zręczny”) nadano przedstawicielom tego gatunku, gdyż byli najprawdopodobniej pierwszymi istotami, które zdolne były produkować narzędzia (używał narzędzi kamiennych obrobionych ze specjalnym przeznaczeniem) i budował schronienie. Wzrost H. habilis był niewielki (125 - 135 cm), waga wynosiła 30 - 42 kg . Czaszka z wyraźnie zaznaczonymi łukami nadoczodołowymi miała pojemność 650 cm3.
“Docenił” korzyści ze współpracy w grupie - wysiłkiem małej grupy polują na zdobycz a następnie dzielą żywność i przenoszą do miejsca jej przechowywania. To przyczyniło się do uzyskania większej ilości czasu na rozwój kontaktów społecznych, myślenia o innowacjach technicznych, dzięki którym zyska się więcej mięsa. Większa ilość mięsa to więcej białka i fosforu -pierwiastka potrzebnego do prawidłowej pracy komórek nerwowych.
Homo habilis robi użytek z kciuka. Instrument ten uzyska taką zdolność manipulacji przedmiotem, że zostaną przekształcone w proste narzędzia kije, piki i kamienie obłupane ze skał.
Homo erectus (człowiek wyprostowany określany również pitekantropem)- był przypuszczalnie rozwiniętą formą H.habilis.
H. erectus wzrostem nie odbiegał od współczesnych (160 cm ). Czaszka o pojemności 850 cm miała niskie czoło, silnie zarysowane wały nadoczodołowe, masywne szczęki i duże zęby. Zaznaczał się brak bródki.
H. erectus osiągnął sukces ewolucyjny dzięki dwom cechom, które odróżniały go od innych hominidów tj. siłę i mózg. ”Jeżeli niekiedy w życiu inteligencję zastępuje siła, to w przypadku H.erectus, który był zarówno silny i inteligentny taki problem nie istniał. Pojawił się 1 600 000 lat temu, 300 000 lat potem pokonał H. habilis, jedynego rywala. Wraz z wyginięciem ostatnich australopiteków, H. Erectus pozostał jedynym hominidem na Ziemi”. (13)
Większy mózg stwarza większe możliwości wymyślania bardziej skutecznych strategii przeżycia, opracowywania nowych technik (charakterystyczne narzędzie dla H.erectus - dwustronny pięściak ), umocnienie kontaktów społecznych.
Pitekantropy rozpoczynają serię wędrówek do Euroazji, co jest naturalną tendencja koczowniczą. Przypuszcza się (opierając się na szczątkach kopalnych), że H.erectus powoli, w prosty sposób zaczął mówić - początki formowania się ośrodków mowy.
Pitekantropy zaczęły posługiwać się ogniem, co dało im pewne możliwości. Mogły wyjść poza teren sawanny i poszukać nowych miejsc do zamieszkania, których dostępu bronił nieprzyjazny klimat (zaludnienie Afryki i Euroazji).
Ludzie ci przypuszczalnie zniknęli mniej więcej 250 000 lat temu w Chinach, a w Europie około 450 000 lat temu ustępując miejsca archaicznym Homo sapiens.
Człowiek neandertalski Homo sapiens neandertalis datowany jest na 80 000 lat. Jego nazwa pochodzi od miejsca, w którym znaleziono pierwszy okaz: Neandertal koło Dsseldorfu w Niemczech. Archeolodzy i antropolodzy uważają, że klasyczna forma neandertalczyka pojawiła się 100 - 35 tysięcy lat temu.
Neandertalczyk, zdaniem naukowców, nie należał do olbrzymów, gdyż mierzył zaledwie 150 cm. Był krępej budowy, z dużą czaszką i miał dobrze rozwinięty mózg. Neandertalczyk był przede wszystkim łowcą. Polował na duże zwierzęta, takie jak mamuty, dzikie konie i bizony. Udoskonalił sposób wykonywania narzędzi, które miały dość precyzyjne ostrza. Zaczął też wykorzystywać skóry upolowanych zwierząt do wytwarzania odzieży; jako nici służyły im ścięgna. Zamieszkiwał jaskinie - pojawiło się, więc miejsce, które można nazwać domem.
W okresie tym ludzie zaczęli się sobą interesować wzajemnie. Przestała się liczyć tylko potrzeba zaspokajania głodu, a pojawiła się potrzeba okazywania sobie uczuć. Świadczą o tym początki obrzędów pogrzebowych. Pochówki, w których uwidacznia się szacunek do ciała i żal po śmierci człowieka, odkryto głównie we Francji ( La Chapelle, Aux Saints ).
Zagłada H. neandertalis nastąpiła w epoce lodowcowej - byli tak dobrze przystosowani do warunków otoczenia, że nie zdołali się dostosować do nowych (żywili się mięsem wielkich zwierząt roślinożernych). “W procesie powstawania człowieka umiejętność przystosowania się górowała nad specjalizacją”. (14)
Przed 40 000 lat doszło w Europie do bardzo ważnego wydarzenia - pojawiły się z terenów Bliskiego Wschodu populacje ludzi zwanych kromaniończykami (Homo sapiens).
Człowiek rozumny wkracza w epokę nazwaną przez archeologów paleolitem, w której po raz pierwszy można mówić o charakterystycznych cechach kultury (epoka ta trwa do neolitu, kiedy dokonuje się ewolucja rolnicza).
Paleolit to przede wszystkim kolejne techniki wytwarzania narzędzi wynalezione przez człowieka. Technika perkusyjna, stosowana wcześniej, to rytmiczne uderzanie kamienia o kamień. Nowe techniki: naciskowa, polegająca na uderzaniu kamienia o zaostrzony kawałek rogu lub kości i wiórowa polegająca na uzyskiwaniu z kamienia podłużnych odłupków dały możliwość wykonywania bardziej precyzyjnych narzędzi. H.sapiens wytwarza bardziej precyzyjną broń (groty do strzał, włócznie, harpuny), która używa do polowań z nagonką na duże ssaki. Pojawiają się również takie precyzyjne narzędzia jak igły, szydła, borki.
W grupach ludzkich dokonuje się podział pracy.
Człowiek zaczyna zdobywać nowe tereny: 11 tysięcy lat temu dotarł do Ameryki Północnej, a 2 tysiące lat trwało dojście do krańców Ameryki Południowej. Dokonało się to w okresach pomiędzy poszczególnymi zlodowaceniami, które nawiedzały Ziemię ( okresy interglacjalne).
Człowiek w epoce paleolitu czuł już potrzebę tworzenia religii i magii. Wyrazem tego były rysunki naskalne. Najbardziej znane znajdują się w jaskiniach Altamira (Hiszpania) i Lascaux (Francja). Przedstawiały one sceny z polowań, a na północy Europy z połowów morskich. Malowano ochrą, barwnikiem naturalnym, którego używano również do malowania zwłok. Dziś, ze wszystkich hominidów, Homo sapiens jest jedynym mieszkańcem Ziemi. “Powinien dbać o siebie, jeśli on wymrze skończy się ostatecznie ten piękny eksperyment ewolucji, na którego powstanie trzeba było 4 milionów lat”. (15)


DOSTAŁAM 6 ZA TĄ PRACĘ. NAPISAŁAM JĄ NA 10 STRON W ZESZYCIE (a5). POZDROWIENIA...