Scenariusz rozwoju otoczenia na przykładzie przemysłu hutniczego w Polsce

1. Określenie sytuacji wyjściowej sektora.

Obecny kształt sektora hutniczego wynika bezpośrednio z prowadzonej od zakończeniu II wojny światowej polityki gospodarczej państwa, której kształt został Polsce narzucony przez „blok wschodni”. Do końca lat 80. Polska specjalizowała się w przemyśle ciężkim, w tym produkcji stali dla potrzeb ówczesnego RWPG. Po przemianach ustrojowych lat 90. przemysł hutniczy scharakteryzować można jako zacofany technologicznie z dużą nadprodukcją i wysokimi kosztami własnymi i uciążliwością dla środowiska. Występuje również przerost zatrudnienia w sektorze, co dodatkowo jest dużym problemem społecznym hamującym restrukturyzacje sektora.

2. Charakterystyka otoczenia.
Światowy rynek wyrobów hutniczych charakteryzuje się nadprodukcją stali rzędu 100-120 mln ton rocznie (ok. 15 proc.), która powoduje spadek cen wyrobów hutniczych. Podejmowane przez USA i UE działania ochronne własnych rynków przed importem tańszych wyrobów ograniczają eksport wyrobów hutniczych produkowanych w Polsce oraz zwiększają ich napływ z zagranicy. Utrudnia to sprzedaż wyrobów naszych hut na rynku krajowym i pogarsza wyniki ekonomiczne całego sektora hutniczego w Polsce - podaje Departament Analiz i Prognoz Ministerstwa Gospodarki.
Wyroby hutnicze w obrotach towarowych z zagranicą charakteryzują się relatywnie wysokim udziałem zarówno w eksporcie (7 proc.), jak i imporcie (5 proc.). W latach 1998-2001 udział tej grupy towarowej w eksporcie zmalał (z 8,2 proc. w 1998 r. do 7 proc. w 2001 r.) natomiast w imporcie nieznacznie wzrósł (odpowiednio z 4,9 proc. do 5 proc.). Aczkolwiek bilans wymiany jest bliski równowagi, to zważywszy na fakt, że w 1997 r. nadwyżka eksportu nad importem przekraczała 0,5 mld USD, stan obecny uznać można za wyraźne pogorszenie warunków wymiany. Świadczy o tym fakt, iż w tym okresie eksport zwiększył się tylko o 6,2 proc., a import aż o 40,8 proc. - czyli 6,5-krotnie.
W 2001 r. głównymi partnerami Polski w obrocie wyrobami hutniczymi były kraje UE. Przypadało na nie w 2001 r. 71 proc. eksportu wyrobów hutniczych, a pochodziło z nich 67,7 proc. importu. Obroty z tym ugrupowaniem zamykały się dla Polski dodatnim saldem, w wysokości blisko 80 mln USD. Wprowadzenie przez UE tymczasowych ograniczeń na import niektórych wyrobów hutniczych, które ma ochronić sektor stalowy w państwach Wspólnoty, może również mieć konsekwencje dla polskiego eksportu hutniczego na te rynki.
Wymiana wyrobów hutniczych obejmuje od strony przedmiotowej dwa działy, różniące się stopniem przetworzenia. W dziale obejmującym surowce i półprodukty hutnicze w latach 1998-2001 notowano stagnację eksportu i silny wzrost importu (o 39 proc.), co przełożyło się na znaczny wzrost deficytu z 25 mln USD do 0,4 mld USD. Odwrotnie przedstawia się sytuacja w dziale obejmującym wyroby hutnicze. Eksport wzrósł o 15,2 proc., zaś import zmniejszył się o 11,8 proc. W rezultacie saldo wymiany uległo poprawie o 364 mln USD i wynosi obecnie 0,4 mld USD. Salda obydwu działów bilansują się, dając w efekcie zrównoważenie obrotów.


W polskim eksporcie, do głównych pozycji towarowych należą:
· odlewane artykuły z żelaza i stali, czyli artykuły ze stali oprócz grzejników c.o, elementy maszyn z żeliwa ciągliwego i nieciągliwego, artykuły z żeliwa do systemów wodnych i kanalizacyjnych, palety i platformy z blachy stalowej, których wartość eksportu wyniosła w 2001 r. 492 mln USD;
· konstrukcje stalowe, czyli konstrukcje dachowe, panele, elementy rusztowań, drzwi, okna i ramy stalowe, o wartości eksportu ponad 460 mln USD.
W naszym imporcie w latach 1998-2001 najpoważniejszymi pozycjami były:
· stal niestopowa (sztaby pręty, kątowniki, kształtowniki i profile), której wartość importu wyniosła ponad 960 mln USD, oraz wyroby walcowane płaskie ze stali stopowej i niestopowej, o wartości ponad 720 mln USD;
· stal nierdzewna - wartość importu blisko 160 mln USD.
Szczególnie silny wzrost importu wystąpił w roku 2001 w grupie surowców i półwyrobów hutniczych. Import zwiększył się tu w ciągu roku o 161 mln USD (13,6 proc.), przy spadku naszego eksportu w tym samym dziale o 62 mln USD, pogarszając tym samym saldo wymiany o 223 mln USD w porównaniu z 2000 r.
Silny wzrost importu nieprzetworzonych wyrobów hutniczych skutecznie utrudnia sprzedaż wyrobów krajowych na rynku wewnętrznym, mimo niewykorzystanych zdolności produkcyjnych hut w tym zakresie asortymentowym. Dekoniunktura na światowym rynku stali w 2001 r. ograniczyła polski eksport tych produktów, nie wpływając na zmniejszenie ich importu z innych krajów. Było to powodem wprowadzenia od dnia 20 kwietnia 2002 r. automatycznej rejestracji importu niektórych wyrobów hutniczych, która służy monitorowaniu na bieżąco przywozu wyrobów hutniczych z zagranicy i umożliwia wcześniejszą reakcję na zwiększony ich import do Polski.
3. Przewidywane zmiany w otoczeniu.

Sytuacja na światowym rynku wyrobów hutniczych i jej konsekwencje dla Polski powodują konieczność konsolidacji organizacyjnej, kapitałowej i produkcyjnej hutnictwa w Polsce. Konsolidacja ta powinna umożliwić zakończenie procesu restrukturyzacji hutnictwa i zasadniczą poprawę jego konkurencyjności, jako warunku utrzymania i rozwoju. Jest to szczególnie ważne w przeddzień wstąpienia Polski do UE, w której istnieje skonsolidowane, nowoczesne pod względem technologicznym i konkurencyjne ekonomicznie hutnictwo.
Prognoza rozwoju sytuacji na światowym rynku wyrobów hutniczych, przeprowadzona przez niezależnych przez ekspertów wielu krajów przewiduje do roku 2005 utrzymanie się regresu, co w efekcie doprowadzi do spadku ilości firm działających w sektorze, zmniejszeniem poziomu zatrudnienia. Konkurencja cenowa jak i wymogi ekologiczne wymuszą wdrażanie nowoczesnych technologii pozwalających produkować taniej i czyściej. Szansą dla polskiego hutnictwa jest również propozycja offsetowa zaproponowana przez firmy amerykańskie.

4. Ewentualne konsekwencje niepodejmowania działań.
Niepodjęcie działań przez polskie huty groziłoby:
· Upadkiem polskiego sektora hutniczego
· Poważnym wzrostem bezrobocia
· Uzależnieniem się polskiej gospodarki od wyrobów importowanych głównie z Dalekiego Wschodu.
5. Ocena niezbędnych zmian wewnątrz sektora.
Kierunek zmian wewnątrz sektorowych podyktowany jest względami ekonomicznymi jak i ogólnoświatową tendencją determinującą branżę hutniczą. Mając na uwadze wcześniej wymienione problemy w sektorze przewidujemy następujące kierunki działań:
· konsolidacja branży.
· zainteresowanie polskimi hutami inwestorów strategicznych.
· dostosowanie polskich hut do ostrych norm unii europejskiej
· zmniejszenie poziomu zatrudnienia
· dostosowanie oferty handlowej do potrzeb rynku światowego
· dywersyfikacja produkcji
· wprowadzenie najnowszych technologii

6. Opracowanie scenariuszy i wybór najbardziej prawdopodobnego.

Ze względu na specyfikę sektora hutniczego i sytuacje w jakim się on znajduje przewidujemy jeden logiczny scenariusz działania.
· ograniczenie podstawowych zdolności produkcyjnych do możliwości efektywnej sprzedaży;
· zmniejszeniem zatrudnienia o 80 tys. osób do wielkości wynikającej z potrzeb produkcyjnych;
· likwidację niektórych hut i wydziałów produkcyjnych, których produkcja jest zbędna dla polskiego rynku oraz nie znajduje nabywców na rynkach zewnętrznych
· przeprowadzenie zmian własnościowych w hutnictwie – komercjalizacji i prywatyzacji, zakładając dopuszczenie do prywatyzacji z udziałem kapitału zagranicznego
· stworzenie nowych struktur produkcyjnych i handlowych w przemyśle hutniczym
· szansa dokapitalizowania związana z offsetem
· w związku z odbudową raku pojawił się nowy chłonny rynek zbytu