Człowiek w kulturze współczesnej- refleksje przyszłego pedagoga.

"Człowiek żyje prawdziwie ludzkim życiem dzięki kulturze. Jego życie jest kulturą również i w tym znaczeniu, że poprzez nią człowiek odznacza i odróżnia się od całej reszty istnień wchodzących w skład widzialnego świata: człowiek nie może obejść się bez kultury" (Jan Paweł II, przemawiając 2 czerwca 1980 r. w siedzibie ONZ w UNESCO).


Kultura jest terminem wieloznacznym, różnie interpretowanym przez przedstawicieli poszczególnych nauk. Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa.
Słowo kultura należy do podstawowych pojęć humanistyki współczesnej i choć spopularyzowało się dopiero w XX w. to jego pochodzenie sięga wieków starożytnych. Łacińskie słowo „cultura” pierwotnie oznaczało po prostu uprawę ziemi. Następnie pojęcie to rozszerzyło swoje znaczenie jako wewnętrzny wysiłek zmierzający do przekształcenia w sferze ludzkiego myślenia w sposób analogiczny. Kultura w tym sensie oznaczała zawsze kulturę czegoś na przykład kulturę ducha, umysłu. Słowo kultura było przysłaniane przez wiele lat słowem cywilizacja. To te drugie prędzej nabrało znaczenia szerszego. O krok dalej posunął się Lelewel – to on posługiwał się znaczeniem kultury w nowoczesnym szerokim zrozumieniu humanistycznym. To on przedstawił kulturę jako przedmiot badawczy historii.
Kulturę określano jako sposób przeciwstawienia się barbarzyństwu. Uważano również, że kultura pojawiła się w momencie powstania języka, a co za tym idzie stwierdzono, że to wszystko najlepsze, co zostało wypowiedziane i pomyślane można a nawet trzeba określić kulturą.
Spośród wielu określeń kultury najbliższa jest definicja polskiego antropologa Bronisława Malinowskiego: ”Kultura jest integralną całością składającą się z narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, twórczych zasad różnych grup społecznych, ludzkich idei i umiejętności, wierzeń i obyczajów”. Dla uczonego jest ona sposobem zaspakajania potrzeb, ”środkiem do celu”.
Kultura wyłoniła się na skutek próby rozwiązywania problemów powstałych podczas zmagań życiowych. Celem jej jest ułatwienie człowiekowi życia i funkcjonowania w danym społeczeństwie. Homo sapiens nie żyje osobno, lecz w jakiejś grupie - tak, więc musi do niej się ustosunkować, a żeby to zrobić trzeba posługiwać się takimi samymi symbolami jak reszta współtowarzyszy. Tak, więc prowadzi to do procesu uczenia się, czyli przyswajania sobie określonych nawyków panujących w danej kulturze, czyniąc je osobowościami danego typu. Proces ten nazywa się socjalizacją. Zdaniem Malinowskiego jest to: „przekształcanie nagiego dziecka w kulturalną osobowość”. Nie jest to łatwe, ale dzięki temu, że życie stawia nie tylko pedagogom, ale również pozostałym ludziom coraz to większe wyzwania, a zakres kultury powiększa się.
Kultura sama w sobie ma ogromny wpływ na życie społeczne:
- socjalizuje czyli uczy człowieka dostosować się do kultury,
- ustanawia kryteria wartości,
- uczy reakcji na określone sytuacje,
- stwarza modele instytucji społecznych: rodzina, partie polityczne.


Kultura nierozerwalnie związana jest z człowiekiem, a tym samym odróżnia go od innych organizmów. Jest pośrednikiem między ludźmi a środowiskiem, w którym żyją. Człowiek tworząc kulturę świadomie przeobrażał świat, ale nie czynił tego samodzielnie, robił to w zbiorowości ludzkiej przekazując swoje doświadczenia z pokolenia na pokolenie.
Cyceron mawiał , iż kultura jest ”wynalazczynią praw, nauczycielką dobrych obyczajów i ładu” (Disputationes Tusculanae). Człowiek, jako istota społeczna, przez wieki tworzył zbiory reguł i motywów postępowania. Ze społeczności, w której żyjemy, przejmujemy wzory zachowania zgodnie z przyjętymi w niej normami moralnymi. Dlatego zagadnienie człowieka w kulturze współczesnej jest tak ważne dla pedagogów. Kultura wpływa bardzo istotnie na proces wychowania, w którym każdy człowiek bierze udział, zarówno jako uczeń, jak i wzór, przykład- jako wychowawca.
Już od dawien dawna kultura jest towarzyszem życia codziennego każdej osoby. To każdy z nas wnosi do niej jakąś wartość materialną bądź duchową. Potem jest to nagromadzane, wzbogacane przez drugiego człowieka, a następnie utrwalane na lata. Jest to wartość każdej osoby, miasta, kraju. Tego nikt już nie odbierze, gdyż jest to myśl przewodnia na całe nasze życie – niekiedy nawet o tym nie wiemy, bądź nie zdajemy sobie sprawy, czemu tak postępujemy, a nie inaczej i czym to jest napędzane.
Gdyby tak cofnąć się o parę wieków wstecz to zauważylibyśmy, że człowiek oświecenia miał całkiem inne zwyczaje, aspiracje a tym bardziej potrzeby. Z roku na rok, z wieku na wiek zmienia się to w oszałamiającym tempie. I nie ma w tym nic dziwnego, że dziadkowie nie mogą nadążyć za młodzieżą, bo panująca kultura w czasach ich młodości była całkiem inna.
Tradycja, przekazywana przez tychże właśnie dziadków, czy rodziców, ale również pedagogów, jest składnikiem bardzo ważnym i wręcz niezniszczalnym. Gdyby nie jej rozkwit człowiek żyłby cały czas jak osoba prymitywna, nie rozwinięta. Jak widać jej wartość jest bardzo duża, a z tego wynika, że kultura jest cały czas w stadium rozwojowym i tak naprawdę nigdy ten proces się nie zakończy. Jest to napędzane i uzależnione od ludzi od ich rozwoju, ambicji, aspiracji, celów, zamierzeń, które społeczeństwo chce osiągnąć w przyszłości.
Od dnia powstanie kultury do dnia dzisiejszego, każda osoba od najmłodszych lat ma do czynienia z jej składnikami. Dzięki im następuje uczłowieczenie młodego osobnika. Najpierw dzieje się to z pomocą ludzi dorosłych, którzy to naprowadzają, uczą, przedstawiają dobre i złe strony tego życia, ale przede wszystkim pokazują jak trzeba sobie radzić z tym życiem. A żeby takie dziecko pojęło jak to wszystko realizować najpierw wpajane są te wszystkie wartości, tradycje. Po jakimś czasie człowiek ten trafia do wielu szkół, gdzie zaczyna to rozumieć i cenić, że kultura jest czymś ważnym i nieodzownym do istnienia w społeczeństwie. I dzięki temu następuje wzrost aktywności ludzkiej - człowiek nabiera odwagi do zmierzenia się z tym światem i jest gotów do przekazywania składników kultury i samej kultury dalszemu pokoleniu.
Warto tu wspomnieć, iż nawet najbardziej inteligentny człowiek, lecz pozbawiony kontaktów z dotychczasowym dziedzictwem jakiejś zbiorowości ludzkiej, nie będzie w stanie wytworzyć jakiejkolwiek złożonej całości kulturowej jedynie w oparciu o swe umiejętności i dostępne mu zasoby naturalne. Stąd tak ważny proces wychowania w życiu każdego z nas.
Zadaniem pedagoga jest kształcenie osobowości przez dobra kultury. Człowiek tworzy kulturę, ale i kultura tworzy człowieka, dlatego niezbędne jest wychowanie człowieka z kulturą na co dzień. Zadaniem jest także przygotowanie młodzieży do mądrego korzystania z kultury, by mogli tworzyć kulturę opartą na wyższych wartościach. Pedagog kształtuje człowieka w trzech wymiarach – rozumienie dziedzictwa kulturowego, umiejętność wykorzystania go w życiu i tworzenie kultury dla przyszłych pokoleń. Jest to pedagogika ludzkiej duchowości. Postaciami duchowymi są dobra kultury: teksty, sztuka, moralność, religia, prawo. Wychowawca uczy, jak interpretować kulturę w sposób oderwany od rzeczywistości materialnej i społecznej; służy kształceniu elity przeciwstawiającej się płytkiej goniącej za zyskiem burżuazji.
Wychowanie według Suchodolskiego to przygotowanie człowieka do zadań, jakie powstają w wyniku rozwoju współczesnej cywilizacji, jest ono zarazem przysposobieniem jednostki do życia. Rzeczą najważniejszą w wychowaniu współczesnym jest kształtowanie ludzi tak, aby umieli żyć we współczesnej cywilizacji, aby korzystali z możliwości kulturalnego rozwoju, którego im dostarcza, aby wiedzieli ku czemu i jak żyć z jakich źródeł czerpać radość życia.
Kultura wpływa na rozwój umiejętności młodych osobników w społeczeństwie. Cywilizacja potrzebuje artystów, podobnie jak potrzebuje naukowców i techników, pracowników fizycznych i umysłowych, świadków wiary, nauczycieli, ojców i matek, którzy zabezpieczają wzrastanie człowieka i rozwój społeczeństwa poprzez ową wzniosłą formę sztuki, jaką jest "sztuka wychowania". W rozległej panoramie kultury każdego narodu artyści mają swoje miejsce. Gdy idąc za głosem natchnienia tworzą dzieła naprawdę wartościowe i piękne, nie tylko wzbogacają dziedzictwo kulturowe każdego narodu i całej ludzkości, ale pełnią także cenną posługę społeczną na rzecz dobra wspólnego.
Skoro celem jest kształtowanie osoby, jej wychowanie, to najważniejszą dziedziną kultury staje się moralność. Zdrowa moralność, aby wychować człowieka do postępowania zgodnego z właściwie ukształtowanym sumieniem. Taka kultura harmonijnie rozwija wszystkie ludzkie wartości - prawdę, dobro, piękno i świętość. Współdziałanie wszystkich dziedzin kultury: nauki, moralności, sztuki i religii gwarantuje harmonijny rozwój człowieka.


Rozwój kultury współcześnie idzie w bardzo niepokojącym kierunku z punktu widzenia pedagoga. Możemy wyróżnić różnego rodzaju kultury wiążące się z szybkim, obejmującym cały niemal glob ziemski postępem technicznym. Takim zjawiskiem jest obecnie tak zwana kultura masowa.
Przyczyną jej powstania był bardzo szybki rozwój techniki, automatyzacja pracy, zmniejszenia popytu na pracę fizyczną, która zastąpiona została działalnością maszyn. Można postawić tezę, że dzisiejsza postać kultury, to wytwór i cecha zindustrializowanego społeczeństwa. Ma ona często postać produktu przygotowywanego wyłącznie w postaci, którą będzie można sprzedać.
Zdaniem Gustawa Friedmana ,,kultura masowa jest to ogół dóbr konsumpcyjnych oddanych do dyspozycji szerokiej publiczności za pomocą środków masowej komunikacji w warunkach cywilizacji technicznej”.
Kryzys osobowości, będący efektem alienacji pracy, doprowadził do powstania pewnej próżni, którą współcześnie skutecznie wypełnia kultura masowa, oferując własne substytucyjne wzorce.
Uznając fakt dominacji kultury masowej w społeczeństwie industrialnym, opartym w głównej mierze na dystrybucji i spożyciu, nie można ograniczać ,,duchowego życia narodu” wyłącznie do życia w sferze konsumpcji, zadowolenia się powielanymi imitacjami. Kultura narodowa cechuje się wieloma poziomami, gdzie obok masowej istnieje na najwyższym poziomie kultura oryginalna, cechująca się najwyższymi wartościami artystycznymi. Zawiera ona bardzo bogatą awangardową, niebanalną myśl przewodnią, równie dostępną jak treść kultury masowej, jest jednak trudnym w odbiorze i zrozumieniu przesłaniem. Natomiast kultura masowa, będąc niższym poziomem kultury narodowej, nie jest tak elitarna, wysublimowana, a przez to niezrozumiana. Ma ona charakter bardziej demokratyczny, egalitarny, ale i naśladowczy. Jest ona systemem imitacji bezwartościowych artystycznie lub wykonanych profesjonalnie oddalonych od rzeczywistych problemów życia, wykreowanych na potrzeby rynku. Dzięki wysokorozwiniętym środkom masowej komunikacji tworzy ona świat iluzji oddziałując na świadomość ludzi, w tym także dzieci, które wychowując się na kulturze masowej stają nie niejako z góry nastawione na kicz lalki Barbie i krwawych gier komputerowych, a głuche i ślepe na spuściznę narodu i bogatą kulturowo awangardę.
Kultura początku XXI wieku, mimo pozornej wielowątkowości, podlega daleko idącej uniformizacji. Potwierdza to światowa ekspansja kultury anglo-amerykańskiej w filmie, muzyce, literaturze, a nawet stylu życia i ubierania się.
Nastąpiła homogenizacja kultury, czyli proces ujednolicania kultury na obszarze danego społeczeństwa, w wyniku mieszania się dwóch różnych kultur, charakteryzujący się tym, iż elementy kulturowe zaczynają się do siebie całkowicie upodabniać, na przykład zwyczaje, moda, sposób pisania artykułów w prasie, ich treści itp. Zazwyczaj duży wpływ na homogenizacje kultury ma kultura dominująca, która w małej mierze przyswaja sobie elementy kulturowe z otoczenia, w którym dominuje, natomiast w znacznym stopniu wpływa na kształtowanie się kultur będących w jej zasięgu. Homogenizacji podlegają wzorce, świadomość, zachowania, wartości. Jest w dużym stopniu konsekwencją rozwoju masowej produkcji dóbr i umasowienia kultury symbolicznej oraz komercjalizacji świata.


Kultura wywiera ogromny wpływ na ewolucje, choć sama w sobie jest pojęciem nieco abstrakcyjnym, trudnym do precyzyjnego zdefiniowania. Od samych urodzin po ostatnie dni życia ma wpływ na osobowość jednostki, późniejszą jej działalność w otaczających ją społecznościach i ostatecznie na stan i wygląd ogólnej struktury społecznej. Podsumowując pracę można stwierdzić, że jest ona fundamentem życia każdego człowieka, bez względu na to, czy się zastanawiamy nad tym, czy nie, i czy chcemy w tym uczestniczyć, czy wręcz jesteśmy przeciwko temu. Można ją nie aprobować w całości, ale najmniejsza część jej jest zawsze obecna w naszym życiu, możemy się do tego nie przyznać ale najmniejszy gest, najmniejsze zdanie będzie o tym świadczyć, że człowiek jest choć w najmniejszym stopniu kulturalny i jest poddawany procesowi kultury. A wszystkie te gesty, słowa są przyczynami jej rozwoju, postępu a także, że jest poddawana przemianie.



Bibliografia:
1. „Istota kultury” – A. L. Kroemer, Warszawa 1973
2. „Kultura i społeczeństwo” – Z. Bauman, Warszawa 1966
3. „Wychowanie mimo wszystko” – B. Suchodolski, Warszawa 1990
4. „Wstęp do zagadnienia kultury” - K. Żygulski, Warszawa 1972