Charakterystyka KBWE - Helsinki 01.08.1975r.

1 sierpnia 1975 roku w Helsinkach doszło do podpisania Aktu Końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie ( KBWE ). Od tego momentu rozpoczął się dynamiczny rozwój procesu KBWE. Akt ten był deklaracją dziesięciu zasad rządzących wzajemnymi stosunkami między uczestnikami Konferencji. Omawiany dokument zawiera sprawy z przeróżnych dziedzin, które to zostały ujęte w tzn. „ czterech koszykach” .
W „Koszyku” I znajdują się zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa w Europie. „Koszyk” ten składa się z dwóch części. Pierwsza część to Deklaracja zasad rządzących stosunkami między państwami uczestniczącymi, natomiast druga część to Dokument w sprawie środków budowy zaufania.
Deklaracja zawiera dziesięć fundamentalnych zasad są nimi:
1. Suwerenna równość i poszanowanie praw nieodłącznych od suwerenności.
2. Powstrzymanie się od groźby użycia siły lub użycia siły.
3. Nienaruszalność granic.
4. Integralność terytorialna państw.
5. Pokojowe rozstrzyganie sporów.
6. Nieingerencja w sprawy wewnętrzne.
7. Poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności łącznie z wolnością myśli i sumienia; religii i przekonań.
8. Równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia.
9. Współpraca miedzy państwami.
10. Wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego .
Tak jak już wspomniałam wcześniej pierwszy „koszyk” ma jeszcze część drugą, w którym to przedstawiono pierwsze środki budowy zaufania. Bardzo skromny zakres porozumień w „wojskowej” części Aktu wynikał nie tylko z oporu państw KBWE, ale również z faktu, iż jednocześnie w Wiedniu toczyły się rokowania na temat wzajemnej zrównoważonej redukcji zbrojnej. Ponieważ państwa KBWE nie były jeszcze gotowe do podejmowania zobowiązań w tym zakresie zawarte w Akcie środki budowy zaufania mają raczej charakter dobrowolny. Ustalono miedzy innymi obligatoryjność powiadamiania o większych ćwiczeniach wojskowych na obszarze lezącym w odległości 250 km od wspólnych granic z udziałem 25 000 żołnierzy oraz dobrowolną dwustronną wymianę obserwatorów ćwiczeń wojskowych .
„Koszyk” II to Współpraca w dziedzinie gospodarczej, naukowej i technicznej oraz środowiska naturalnego. „Koszyk” ten dotyczy takich zagadnień jak: wymiana handlowa; współpraca w dziedzinie przemysłu i realizacji wspólnych projektów; postanowienia dotyczące handlu oraz współpracy w dziedzinie przemysłu ale i również współpraca naukowa i techniczna. Bardzo ważny jest fakt, iż pod naciskiem Malty w Akcie Końcowym umieszczono po paragrafie omawiającym „koszyk” II – dodatkowy rozdział poświęcony zagadnieniom bezpieczeństwa i współpracy regionie Morza Śródziemnego .
„Koszyk” III to Współpraca w dziedzinie humanitarnej i dziedzinach pokrewnych. „Koszyk” ten dotyczył najbardziej kontrowersyjnych zagadnień. Osiągnięcie porozumienia było bardzo trudne, ponieważ państwa uczestniczące często prezentowały odmienne poglądy. Dlatego też tekst jest miejscami niejasny i niejednoznaczny. III „koszyk” dotyczy głównie czterech zagadnień są nimi: kontakty międzyludzkie; informacji; współpracy i wymiany w dziedzinie kultury oraz współpracy i wymiany w dziedzinie edukacji .
W paragrafie poświęconym kontaktom międzyludzkim znalazły się porozumienia, które dotyczyły m.in. regularnych spotkań na podstawie więzów rodzinnych, łączenia rodzin, małżeństw obywateli różnych państw, turystyki, sportu. Wszystkie postanowienia zmierzały w kierunku zwiększenia kontaktów między obywatelami różnych państw KBWE .
„Koszyk” IV przewidywał kontynuowanie procesu KBWE i jest najkrótszą częścią Aktu Końcowego. Znalazły się w nim uzgodnienia, które dotyczyły instytucjonalnej struktury procesu po Konferencji. Podczas negocjacji przedstawiono przeróżne poglądy ten temat – od stanowiska uzasadniającego celowość bardzo ograniczonej struktury instytucjonalnej, po opinię, iż należy utworzyć nową międzynarodową stałą organizację, która zajmowałaby się zagadnieniami bezpieczeństwa i współpracy w Europie. Ostateczne uzgodnienia, które zostały przedstawione w Akcie końcowym nadają procesowi skromną strukturę instytucjonalną. Mowa jest w nim o organizowaniu spotkań przedstawicieli państw KBWE, z których to „pierwsze miało być spotkaniem wyznaczonych przedstawicieli przez ministrów spraw zagranicznych”. Celem Aktu miało być „określenie właściwego trybu przeprowadzania spotkań i możliwości zorganizowania nowej Konferencji”. Czwarty „koszyk”, przewiduje możliwość wielostronnego wdrażania postanowień Aktu Końcowego przez organizowanie konferencji ekspertów państw KBWE. Od podpisania Atu końcowego aż do końca lat 80 – tych struktura pozostała praktycznie nie zmieniona. Do zmian i przekształceń systemu instytucjonalnego KBWE doszło w latach 90 – tych .
BIBLIOGRAFIA
1. Paweł Grudziński, KBWE/OBWE wobec problemów pokoju i bezpieczeństwa regionalnego, Warszawa 2002 r.
2. Spory i konflikty międzynarodowe. Aspekty prawne i polityczne. pod red prof. dr hab. Włodzimierza Malendowskiego, Wrocław 2000 r.
3. Dwadzieścia lat procesu KBWE: od konfrontacji do współpracy. pod red Andrzeja Rzeplinskiego, Warszawa 1995