Wczesna dorosłość - biopsychologia
Wkraczanie w dorosłość
Zwykle wiąże sie to z ważnymi zadaniami rozwojowymi, takimi jak: zawarcie małżeństwa, zakończenie edukacji, zdobycie zawodu czy osiągnięcie niezależności finansowej. Trudno jednak rozstrzygnąć, czy wejście w dorosłość oznacza podjęcie tych wszystkich zadań, czy też jakiegoś jednego istotnego dla danego okresu zadania oraz jakie znaczenie dla osiągnięcia przez jednostkę dorosłości ma spełnienie przez nią kryteriów prawnych, takich jak np. uzyskanie dowodu osobistego czy zdolność do ponoszenia odpowiedzialności prawnej.
Specyficzne cechy aktywności młodych ludzi, przypadające na okres między 18, a 25 rokiem życia, a rzadko obserwowane w okresie dorastania czy dorosłości. Wymienić można m.in. następujące, obecne w życiu młodych zjawiska: (1) zmieniają się relacje z rodzicami: zamiast zależności bądź opozycji wobec nich (typowej dla okresu adolescencji), zaczyna charakteryzować je autonomia połączona z doświadczaniem bliskości; (2) nasilają się tzw. zachowania ryzykowne, wiązane ze zwiększonym zakresem możliwych form aktywności, zarówno w porównaniu z osobami młodszymi, jak i starszymi; (3) pojawiają się różnice indywidualne między młodymi, związane z mieszkaniem z rodzicami, posiadaniem własnej rodziny i dzieci, zakończeniem edukacji.
Okres wkraczania w dorosłość stanowi dla młodych ludzi najlepszy czas na budowanie tożsamości. Jest ona konstruowana w trzech podstawowych obszarach: 1) interakcji społecznych, w tym szczególnie przez wchodzenie intymne relacje; (2) aktywności zawodowej oraz 3) budowania własnego światopoglądu.
W okresie wkraczania w dorosłość zmienia się też, w porównaniu z okresem dorastania, charakter podejmowanej pracy. Nie jest to już dorywcze zajęcie, wykonywane głównie ze względów finansowych, ale aktywność przygotowująca do przyszłych ról zawodowych.
Pojęcie „dorosłości” w rozumieniu młodzieży i badaczy.
Z badań zarówno amerykańskich jak i polskich wyłania się spójna koncecja dorosłości, jaką posługują się młodzi ludzie. „Odpowiedzialność za swoje czyny” jako podstawowy atrybut dorosłości wybiera 90% badanych w wieku między 18 a 21 rokiem życia. Kolejne, najczęściej przez wszystkich badanych wybierane kryteria dorosłości wiążą się z niezależnością finansową i zapewnieniem bytu materialnego lub bezpieczeństwa rodzinie. Wyniki wspomnianych badań wskazują, że zarówno młodzież jak i dorośli spostrzegają zjawisko osiągania dorosłości w kategoriach procesu, a nie krytycznych zdarzeń, które miałyby wyznaczać wejście w świat dorosłych. Pominięcie atrybutów chronologiczno-prawnych można traktować jako znak obecnych czasów, w których, jak na początku wspominano, wydłuża się okres edukacji, opóźnia moment decyzji dotyczących zawarcia związku małżeńskiego czy posiadania dzieci. Młodzież nie odwołuje się do takich jednoznacznych i obiektywnych wskaźników. Zarazem niewielkie znaczenie przepisywanie atrybutom biologicznym świadczy o świadomości młodych ludzi, że dojrzałość fizyczna jest niewystarczającym kryterium stawania się osoba dorosłą. W obrazie człowieka dorosłego dominują kategorie cech jednostkowych związanych z np. ze zdolnością do zapewnienia bytu rodzinie czy niezależnością finansową, a także cech psychologicznych, takich jak np. akceptacja odpowiedzialności za swoje czyny. W konsekwencji, obraz dorosłości zarówno w oczach młodzieży, jak i dorosłych nabiera niejasnych kształtów.
Rozwój fizyczny
Zwykle u osób obojga płci powyżej 20 roku życia wzrasta ciężar ciała. Maksymalny rozwój tkanek aktywnych metabolicznie występuje u mężczyzn między 20 a 25 rokiem życia, a u kobiet między 16 a 19 rokiem życia. Pod koniec wczesnej dorosłości w wyglądzie zewnętrznym następują niekorzystne zmiany w skórze, włosach i strukturze twarzy. Skóra stopniowo traci wilgotność i elastyczność. Włosy stają się cieńsze, a niektórzy mężczyźni tracą włosy.
Na okres wczesnej dorosłości przypada najwyższy poziom sprawności fizycznej, do około 30 roku życia istnieje potencjalna możliwość narastania siły mięśni, a maksymalne napięcie i siła mięśni przypadają na okres między 25 a 30 rokiem życia. Rozwój motoryczny osiąga szczyt między 20 a 30 rokiem życia. W omawianym okresie, układy wewnętrzne osiągają biologiczną dojrzałość, np. mózgu uzyskuje maksymalną wielkość i ciężar. Około 20 roku życia pojawiają się dojrzałe formy przebiegu fal mózgowych. W tym okresie życia obserwuje się też maksymalną sprawność w zakresie funkcjonowania systemu zmysłów.
Człowiek w okresie wczesnej dorosłości charakteryzuje się najwyższą sprawnością rozrodczą. Badanie cyklu menstruacyjnego kobiet oraz kondycji i dynamiki rozwoju dzieci urodzonych przez matki w różnym wieku, pozwalają stwierdzić, że optymalne warunki dla prawidłowego przekazania informacji genetycznej występują u kobiet w wieku 25-30 lat. Najkorzystniejszym okresem życia mężczyzny z tego punktu widzenia jest wiek 30-35 lat.
Rozwój emocjonalny i społeczny
W okresie wczesnej dorosłości podejmowane są nowe role społeczne, co daje badaczom sposobność do eksploracji sposobów ich wypełniania oraz określania ich wpływu na rozwój dorosłych.
A. Rozwój emocjonalny
Jednym z ważnych wskaźników życia emocjonalnego człowieka jest subiektywne odczucie zadowolenia bądź niezadowolenia. Najwyższy poziom negatywnych emocji, nawet przy uwzględnieniu cech osobowości, wieku i zmiennych środowiskowych, ujawniają młodzi dorośli. Taki stan emocjonalny młodych dorosłych może być wynikiem licznych stresów, związanych z podejmowaniem u progu dorosłości wielu nowych zadań i wynikających z nich obowiązków.
Dla młodych dorosłych ważnym wyzwaniem jest dokonanie właściwego wyboru intymnego partnera, zainteresowanie go własną osobą, utrzymanie związku i wreszcie posiadanie potomka. Jest to jeden z mechanizmów prowadzących do ukształtowania takich cech emocjonalności, które pozwolą młodym dorosłym nawiązywać i podtrzymywać związki intymne.
B. Związki intymne
Okres wczesnej dorosłości jest czasem istotnych zmian w dziedzinie relacji społecznych jednostki. Rozluźnieniu ulega związek z rodziną, czemu często towarzyszy nawiązanie intymnych relacji przyjacielskich i romantycznych, a także emocjonalnej więzi z własnymi dziećmi. Nawiązanie bliskich, intymnych relacji z wybranymi osobami stanowi główne zadanie młodego dorosłego.
Intymny związek to emocjonalne wsparcie, niezawodność, zaufanie, wzajemna empatia i zrozumienie.
Samotny młody dorosły otrzymuje główne wsparcie emocjonalne od przyjaciół, a także od rodziców. Jednakże więzi z przyjaciółmi wyraźnie słabną w fazie związku małżeńskiego. Współmałżonek staje się głównym źródłem doświadczania intymności i emocjonalnego wsparcia, a sytuacja ta ulega zmianie wraz z pojawieniem się w związku dziecka. Staje się ono głównym źródłem, a także obiektem przekazywanych emocji.
C. Małżeństwo i rodzina
Małżeństwo to najczęstsza forma intymnego związku w omawianym okresie. Wiąże się z założeniem rodziny, a także podjęciem nowych ról męża i żony oraz z koniecznością uzgodnienia planów i wspólnych zasad postępowania.
Ze względu na podział ról w rodzinie, wyróżnia się różne typy małżeństw:
1) małżeństwo tradycyjne, w którym autorytetem jest mężczyzna podejmujący główne decyzje, z wyjątkiem kwestii związanych z wychowaniem dzieci i gospodarstwem domowym;
2)małżeństwo koleżeńskie, charakteryzujące się równomiernym podziałem obowiązków i decyzji, zwykle bez podziału na męskie i kobiece; nacisk kładzie się na koleżeństwo i satysfakcje ze związku;
3) małżeństwo współpracujące, w którym ważne jest jednakowe uczestniczenie współmałżonków w życiu rodziny, ale przypisane są zdolnościami i preferencjami.
Rodzicielstwo. Dla większości młodych dorosłych małżeństwo związane jest z podejmowaniem ról rodzicielskich. Obecnie małżonkowie decydują się na rodzicielstwo w późniejszym wieku, wcześniej dążąc do zdobycia gruntownego wykształcenia, osiągnięcia stabilizacji materialnej czy realizacji ambicji zawodowych. Wzrasta również liczba młodyh kobiet, które deklarują niechęć do posiadania dzieci. Posiadanie dziecka dostarcza rodzicom wiele radości. Rodzicielstwo stymuluje dalszy rozwój dorosłych, ponieważ: nadaje sens ich życiu; pozwala pozytywnie rozwiązać kryzys generatywność - stagnacja; daje sposobność do rozwijania autorytetu u podopiecznych; zapewnia spełnienie oczekiwań społecznych; stwarza sposobność do rozwoju oraz wymiany przywiązania i miłości; daje okazję do przeżywania szczęścia i stabilizacji rodzinnej.
Rozwód, zwykle poprzedza go kryzys małżeński. Wśród najczęściej wymienianych przez współmałżonków przyczyn rozpadu małżeństwa znajdują się problemy seksualne, trudności w porozumieniu się, niezgodności w kwestii wychowania dzieci, kłopoty materialne i tzw. niezgodność charakterów. W sytuacji nieszczęśliwego małżeństwa, małżonkowie ujawniają większą chęć porzucenia związku i wykazują niższy poziom poczucia zobowiązania wobec współmałżonka. Rozwód niekorzystnie wpływa zarówno na kondycję fizyczną, jaki i psychiczną osób w nim uczestniczących. Do rozwodu dochodzi najczęściej w czasie pierwszych pięciu lat oraz w okresie między 15 a 25 rokiem małżeństwa. Wynika to prawdopodobnie z większej ich dojrzałości i wyraźnie określonych oczekiwań związanych z życiem rodzinnym.
D. Aktywność zawodowa
Do wykonywania wybranego zawodu przygotowuje się on już od wczesnej adolescencji, wybierając określony typ edukacji i ewentualnie kierunek studiów.
Pierwsze doświadczenia związane z pracą młody człowiek często zdobywa już w okresie późnej adolescencji, jednak są to zwykłe zajęcia dorywcze, nastawione raczej na zdobycie pieniędzy niż rozwijanie zainteresowań i praktyczne uzupełnianie studiowanej wiedzy.
Fazy rozwoju zawodowego wg Supera:
- faza krystalizacji - (14-18 lat), kiedy to młodzież rozważa różne dziedziny aktywności zawodowej, uwzględniając własne zdolności i umiejętności;
- faza specyfikacji (18-22 lata), w której następuje zawężenie potencjalnych ról zawodowych;
- faza implementacji (22-24 lata), przypadająca na początek okresu wczesnej dorosłości, kiedy jednostki kończą edukację i rozpoczynają pracę;
- faza stabilizacji (24-35), kiedy to jednostka znajduje trwałe miejsce aktywności zawodowej, w którym realizuje swoje ambicje;
- faza konsolidacji (35 do późnych lat pięćdziesiątych), charakteryzująca się dążeniem do utrzymania uzyskanej pozycji zawodowej;
- faza schyłkowa (późne lata pięćdziesiąte do 60 lat), w której następuje stopniowe wycofywanie się z aktywności zawodowej i angażowanie w inne formy aktywności;
- emerytura (powyżej 60 roku życia).
Rozwój poznawczy
A. Perspektywa psychometryczna
Przez długi czas poziom rozwoju intelektualnego charakteryzowano głównie na podstawie wskaźników ilorazu inteligencji. Z wielu badań poprzecznych wynika, że młodzi dorośli wykazują podobny jak adolescenci poziom sprawności w nabywaniu i posługiwaniu się wiedzą abstrakcyjną, a wyższy niż osoby w okresie średniej i późnej dorosłości.
Badania podłużne dowodzą natomiast, że po okresie adolescencji (aż do ok. 50 roku życia) niektóre wskaźniki inteligencji mogą wzrastać, zwłaszcza gdy stosowane jest rozróżnienie na inteligencję płynna (określaną jako zdolność myślenia abstrakcyjnego i radzenia sobie z nową sytuacją) i skrystalizowaną (zdolność wykorzystywania wyuczonej informacji zgromadzonej w ciągu życia). W okresie wczesnej dorosłości nie stwierdzono wyraźnych różnic między wymienionymi rodzajami inteligencji, chociaż często sprawności związane z inteligencją płynną reprezentowane są na wyższym poziomie w porównaniu ze zdolnościami w zakresie inteligencji skrystalizowanej. Zależność ta zmienia się jednak w okresie średniej dorosłości, kiedy to inteligencja skrystalizowana zaczyna przewyższać płynną, wykazującą spadek.
Testowanie przebiegu procesów percepcji, różnych rodzajów pamięci oraz przetwarzania informacji pozwala stwierdzić, że okres wczesnej dorosłości stanowi optymalny czas dla aktywności poznawczej jednostki.
B. Perspektywa genetyczno-epistemologiczna
Myślenie relatywistyczne. Relatywizm w poznaniu oznacza uwzględnienie subiektywnego charakteru wiedzy, wynikającego z indywidualnych doświadczeń, potrzeb czy przyjmowanej perspektywy. Myślenie relatywistyczne ma szczególne znaczenie w rozwiązywaniu problemów społecznych, pozwala bowiem uwzględniać różne stanowiska oraz interpretować relacje interpersonalne w kontekście wzajemnie równoważnych układów odniesień.
Myślenie dialektyczne. Myślenie oparte na strukturach dialektycznych jest - w porównaniu z formalno-operacyjnym - bardziej zaawansowaną formą poznania, związaną ze świadomością możliwości i ograniczeń podmiotu oraz pozwalającą budować różnorodne przekonania odnośnie do systematycznie zmieniającej się, często niespójnej rzeczywistości.
Rozwój moralny
Psychologiczne analizy dotyczące kwestii moralności podejmowane są w ramach różnych perspektyw teoretycznych. Można je uporządkować w obrębie trzech ogólnych modeli: psychodynamicznego, społecznego uczenia się i poznawczo-rozwojowego.
Osobowość młodego dorosłego, czyli o dojrzałych psychicznie
A. Zmiany w strukturze Ja
W teoriach opisujących zmiany w strukturze osobowości jako rozgrywające się w ramach odrębnych stadiów, wskazuje się na związek między określonymi zadaniami rozwojowymi, wydarzeniami życiowymi i właściwościami ego. A zatem związane z nimi doświadczenia i przypisywane im znaczenia wywierają wpływ na kształtowanie osobowości człowieka.
Sens życia a rozwój religijny. Sens życia może tkwić w wartościach celów, do których dąży jednostka i ze względu na które podejmuje trud codziennej aktywności, a także w wartościach transcendentnych, dorosły nie tytko tworzy koncepcję własnego życia (co charakteryzuje głównie dorastających), ale podejmuje działania umożliwiając jej realizację w różnych dziedzinach życia.
B. Zmiana i ciągłość w obrębie cech osobowości
Badania dotyczące rozwoju osobowości w kontekście teorii cech najczęściej ogniskują się wokół zagadnień różnic indywidualnych oraz prawidłowości grupowych. Zastosowanie różnych metod testowych w badaniach podłużnych pozwala stwierdzić pewną stałość w obrębie różnic indywidualnych, w okresie od dorastania do wczesnej dorosłości. W okresie od 18 do 30 roku życia obniża się poziom Neurotyzmu, Ekstrawersji i Otwartości na doświadczenie, a wzrasta poziom Ugodowości i Sumienności. Podwyższanie się poziomu w zakresie Samokontroli, Osiągnięć i Unikania krzywdy oraz towarzyszące temu obniżanie się średniego poziomu takich cech jak: Reakcja na stres, Alienacja, Agresja, Przyswajanie.
Rozwój tożsamości
Wyróżnia się tożsamość jednostkową (indywidualną), związaną z doświadczaniem własnej odrębności i niepowtarzalności, oraz tożsamość społeczną określaną poprzez przynależność do wybranej grupy społecznej.
Pierwsze systematyczne wysiłki w kierunku budowania własnej tożsamości podejmują dorastający, ale wyłaniająca się wówczas struktura podlega w kolejnych okresach modyfikacjom.
Młodzi dorośli wraz i wiekiem, zamiast moratorium i statusu tożsamości dyfuzyjnej, dominujących w okresie dorastania, częściej ujawniają status tożsamości lustrzanej (określanej także jako „nadana”). Stanowi on, obok tożsamości osiągniętej, najbardziej stabilny w tym okresie wzorzec tożsamości. U dorosłych obserwuje się, występujący wraz z wiekiem, wzrost zaangażowania, przy jednoczesnym dużym zróżnicowaniu indywidualnym.
Przy podejmowaniu nowych ról społecznych (np. rodzica) najczęściej kształtują się cykle rozwojowe statusów tożsamości: od tożsamości lustrzanej na początku wczesnej dorosłości, do tożsamości osiągniętej pod koniec wczesnej dorosłości.
Bibliografia:„Psychologia rozwoju człowieka” Janusza Trempały (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN (2011)