Wyspiański Stanisław
Wyspiański Stanisław (1869-1907), dramaturg i poeta, malarz, grafik, scenograf. Kształcił się w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (1884-1885 i 1887-1895) oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim (1887-1890 i 1896-1897).
Jeszcze jako student pomagał J. Matejce (wraz z J. Mehofferem) w wykonywaniu polichromii w krakowskim kościele Mariackim (1889-1890). Odbył podróż po Europie (1890), odwiedzając m.in. Włochy, Szwajcarię, Niemcy. Przebywał w Paryżu (1891-1892 i 1893-1894), gdzie uczęszczał do Acadmie Colarossi i cole des Beaux Arts - ulegał wówczas wpływom P. Gauguina, nabistów i japońskich mistrzów drzeworytu. Jeden z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich Sztuka (1897), kierownik artystyczny Życia (1898-1899), członek Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana (1902), docent Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (od 1902).
Twórczość plastyczna
W jego twórczości malarskiej, realizowanej głównie techniką pastelu ( portrety, pejzaże, kwiaty), dominował symbolizm i stylizacja secesyjna. Podstawowym środkiem wyrazu była linia wijąca się wzdłuż konturu przedstawionych przedmiotów, zaznaczonych płaską plamą barwną. W projektach polichromii i witraży charakterystyczny był motyw płomienistych języków oraz kaligraficznie traktowanej roślinności.
Wyspiański zajmował się też grafiką książkową, był autorem projektów wnętrz i mebli. Nawiązując do dawnej sztuki polskiej i twórczości ludowej, dążył do stworzenia podstaw stylu narodowego, obejmującego sztuki plastyczne i rzemiosło artystyczne. Wyspiański całą swoją działalnością związany był z Krakowem.
Niektóre prace: witraże i polichromie w krakowskim kościele Franciszkanów (1897-1905), nie zrealizowane projekty witraży dla katedry lwowskiej (1892-1894) i wawelskiej (1900-1902), witraż z Apollinem i wystrój wnętrz dla Krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego (1904).
Portrety - L. Rydla (1891, 1898), R. Ordyńskiego (1897), J. Mehoffera (1898), A. Nowaczyńskiego (1898), Z. Parviego (1899) oraz autoportrety (1900, 1902) i portret własny z żoną (1904).
Z kompozycji portretowych: Dziewczynka z fiołkami (1896), Helenka i kwiaty (ok. 1902), Macierzyństwo (1905) oraz słynne główki dzieci. Ponadto ilustracje do Iliady Homera (ok. 1896) i cykl widoków na kopiec Kościuszki (1904-1905).
Twórczość literacka
W dziedzinie literatury jeden z największych twórców dramatu, zwłaszcza tragedii. We wczesnych utworach Wyspiańskiego dominowały aspekty metafizyczne (np. Meleager 1899, wystawienie 1908, Protesilas i Laodamia 1899, wystawienie 1903).
Nawiązując do tragedii antycznej, skupiał się m.in. na roli fatum jako głównego motoru akcji osadzonej często w historycznych realiach narodowych (np. Warszawianka, wydanie i wystawienie 1898).
W późniejszej jego twórczości (od 1900), obok historiozoficznej i politycznej polemiki ze współczesnością (m.in. Wesele, wydanie i wystawienie 1901, Wyzwolenie, wydanie i wystawienie 1903), pojawił się nurt filozoficznej interpretacji dziejów Polski (Legion 1900, wystawienie 1911, Bolesław Śmiały, wydanie i wystawienie 1903, Noc listopadowa 1904, wystawienie 1908, Zygmunt August 1907, nie ukończony, wydanie zupełne 1930, wystawienie 1932), a także wątków mitologicznych (Powrót Odysa 1907, wystawienie 1917).
Ponadto studia o teatrze, m.in. The Tragical History of Hamlet... świeżo przeczytana i przemyślana (1905). Dzieła zebrane (tom 1-16, 1958-1971), Listy zebrane (tom 1-2, 1979). Wybory: Dramaty (1955), Poezje (1957), Twórczość plastyczna (seria 1-5, 1959-1963).