Układy

UKLAD RUCHU

Narząd ruchu składa się z układu biernego - kostno-stawowego i układu czynnego - nerwowo-mięśniowego. Mocne i twarde kości stanowią wewnętrzny szkielet, stanowiący podporę i ochronę dla pozostałych części ciała. W sumie układ kostny człowieka utworzony jest przez 206 pojedynczych kości połączonych różnymi rodzajami stawów. Kości różnią się kształtem i wielkością - i pełnią różne funkcje.
Kości zbudowane są z 2 składników: organicznego (osseiny nadającej elastyczność i kolagenu) oraz minaralnego (fosfor, wapń, potas dającej koci twardość). Pod względem kształtu można kości podzielić na cztery grupy: długie (np. udowa lub ramienna), krótkie (np. kości nadgarstka i stępu), płaskie (np. żebra, łopatki) i różnokształtne (np. kości nadgarstka).
Oś układu kostnego stanowi kręgosłup, który jest osadzony w obręczy miednicy, a na jego szczycie opiera się czaszka. Czaszka stanowi ochronę dla mózgu, wyróżnia się mózgoczaszkę (kość czołowa, kości ciemieniowe, kości potyliczne, kość skroniowa, kość klinowa), twarzoczaszkę (oczodół, kość nosowa, lemiesz nosa, szczęka żuchwa, kości jarzmowe), podstawę czaszki (otwór wielki, podniebienie twarde, 2 wyrostki).
Kręgosłup dzieli się na pięć odcinków i jest zbudowany z 34-35 kręgów. Odcinek szyjny tworzy 7 kręgów, piersiowy - 12, lędźwiowy - 5, kość krzyżową tworzy 5 kręgów zespolonych w jedną całość. Zakończenie kręgosłupa tworzy kość guziczna kręgosłupa, czyli kość ogonowa, zbudowana z 4-5 zrośniętych ze sobą kręgów.
Od piersiowego odcinka kręgosłupa odchodzą żebra (12 par- 2 wolne pary, 8 par prawdziwych i 2 pary rzekome), tworzące klatkę piersiową, która od przodu zamyka mostek (rękojeść, trzon, wyrostek mieczykowaty).
Na górnej części klatki piersiowej znajduje się obręcz kończyny górnej (barkowa), którą tworzą obojczyki i łopatki. Z obręczą barkową połączone są kończyny górne - prawa i lewa. Każda z nich składa się z kości ramiennej, kości łokciowej i promieniowej oraz kości ręki, do których należą kości nadgarstka (złożone z 8 kość różnokształtnych ułożonych w II rzędach) oraz śródręcza (5 kości) i paliczki. Kciuk zbudowany z 2 paliczków, reszta z 3.
Z miednicą łączą się kończyny dolne. Każda z nich jest utworzona przez kość udową, piszczelową, strzałkową oraz kości stopy: skokową, piętową, kości stępu, kości śródstopia (5),rzepka i paliczki. Pomiędzy kością udową a kośćmi podudzia znajduje się staw kolanowy, osłonięty od przodu przez rzepkę.

? KOŚĆ
Budowa
Chemicznie kość zbudowana jest ze składników organicznych tworzących osseinę, dzięki której kość jest sprężysta, i składników nieorganicznych, czyli soli wapnia i fosforu (dwuhydroksyapatytów), dzięki którym kość jest twarda. Histologiczne kość jest narządem złożonym z wielu rożnych tkanek. Głównym składnikiem jest tkanka kostna (zespół komórek kostnych i substancji międzykomórkowej), ale zawiera ona także tkankę tłuszczową, krwiotwórczą, chrzęstną i inne. Każda kość pokryta jest okostną, a powierzchnie kości przylegające do siebie pokrywa chrząstka stawowa. Część zewnętrzną kości stanowi istota zbita, wewnętrzną zaś istota gąbczasta. Ze względu na kształt kości dzieli się na długie, krótkie i płaskie.

Kość długa (np. udowa, piszczelowa, ramienna) składa się z trzonu i dwóch końców zwanych nasadami. Na nasadach występują powierzchnie stawowe pokryte chrząstką (istota gąbczasta). Wewnątrz trzonu kości długiej jest jama szpikowa wypełniona szpikiem kostnym odpowiedzialnym za produkcję krwinek. Kości krótkie (np. nadgarstka i stępu) są różnokształtne. Przykładami kości płaskich są: łopatka, mostek i kości sklepienia czaszki. Wyróżnia się także kości zawierające przestrzenie wypełnione powietrzem tzw. kości pneumatyczne (np. kość klinowa, czołowa, sitowa).

Kości powstają w procesie kostnienia, który zaczyna się w życiu płodowym, a kończy po 20 roku życia. Kości mają zdolności regeneracyjne, które zmieniają się z wiekiem. U osób młodych do 30 roku życia kości są bardzo silne ponieważ zawierają dużo składników mineralnych, a po 45 roku życia stają się kruche dlatego częściej wtedy dochodzi do złamań, a ze względu na zakończony proces wzrostu występują trudności w wytworzeniu zrostu z czym np. nie ma problemu u dzieci, kiedy w nasadach kości zachodzi czynny proces wzrostowy.

Podstawowymi funkcjami kości są:
ochrona narządów głębiej leżących (szkielet kostny);
bierny narząd ruchu - wsparcie dla mięśni;
magazyn wapnia w ustroju;
krwiotwórcza (poprzez szpik kostny).
Kości połączone stawami i więzadłami tworzą kościec (szkielet), który dzieli się na następujące części:?
kości czaszki;
kości tułowia (kręgosłup i kości klatki piersiowej);
kości kończyny górnej;
kości kończyny dolnej.

? MIĘŚNIE
Czynny narząd ruchu tworzą mięśnie zbudowane z włókien mięśniowych poprzecznie prążkowanych, szybko kurczących się pod wpływem bodźców ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Są one zależne od naszej woli.

Budowa:
Mięsień składa się z brzuśca i ścięgien przyczepiających się do kości. Przyczep leżący bliżej osi tułowia jest przyczepem bliższym, a przyczep dalej położony jest przyczepem końcowym (dalszym). Mięśnie szkieletowe mają różne kształty: wrzecionowate, dwubrzuścowe, dwu-, trój- i czworogłowe uwagę układ włókien mięśniowych w stosunku do ścięgna wyróżnia się mięśnie pierzaste i półpierzaste.

Mięsień pokrywa błona łącznotkankowa (powięź), która otacza zarówno pojedyncze mięśnie jak i całe ich grupy, oddzielając tym samym od siebie grupy mięśni przeciwnie działających. Powięź ta zabezpiecza także przed szerzeniem się procesów zapalnych na sąsiednie grupy mięśni. Mięsień kurczy się pod wpływem bodźca płynącego z układu nerwowego drogą nerwu ruchowego. W czasie tego skurczu wytwarza się energia cieplna i mechaniczna, dzięki której możliwy jest ruch. Podczas pracy mięśnia wytwarzają się dwutlenek węgla i kwas mlekowy, które zmniejszają sprawność mięśnia - mięsień się nuży.

Po każdym skurczu mięsień wymaga pewnego czasu na odpoczynek i regenerację. Po zbyt długiej i wyczerpującej pracy mięsień staje się twardy i bolesny ("zakwasy"). Bolesność ustępuje po masażu, gorącej kąpieli i odpoczynku. Mięśnie dzielimy w zależności od wykonywanej czynności. Współdziałające w danym ruchu to synergiści (np. zginacze) natomiast mięśnie przeciwstawne to antagoniści wspomnianej grupy (czyli prostowniki) oraz płaskie.

Funkcje mięśni:
? praca mechaniczna - ruch;
? wytwarzanie ciepła;
? pompa tłocząca krew z kończyn, zwłaszcza dolnych, do serca.
? Siła mięśni przenoszona jest na układ szkieletowy, pod nazwą którego rozumiemy kości połączone ruchomo stawami
? Utrzymanie postawy
? Ruchy perystaltyczne jelit

? MIĘŚNIE SZKIELETOWE
Mięśnie szkieletowe należą do grupy mięśni poprzecznie prążkowanych i odpowiedzialne są za utrzymywanie prawidłowej postawy ciała oraz wykonywanie ruchów przez człowieka.

Budowa
Mięśnie szkieletowe zbudowane są z ułożonych w pęczki włókien mięśniowych. Włókna te mają wrzecionowaty kształt i zawierają dużą ilość jąder komórkowych. Mają długość kilku centymetrów i średnicę 10 - 100 mm.

Samo włókno mięśniowe zbudowane jest z jeszcze mniejszych struktur. Między jego końcami rozciągają się włókienka kurczliwe, nazywane miofibryllami. Te małe włókienka złożone są z nici, które utworzone są przez białka mające zdolność do kurczenia się. Każda miofibrylla zawiera dwa rodzaje nici (nazywanych również filamentami ? aktynowe i miozynowi tworzące razem sarkomery) - grube i cienkie. Ułożone są one w taki sposób, że nici cienkie nakładają się częściowo na nici grube. Powstaje przez to w mikroskopie świetlnym obraz poprzecznego prążkowania mięśnia.

Skurcz mięśnia
Aby doszło do skurczu, niezbędne jest pobudzenie mięśnia przez nerw ruchowy do niego dochodzący. Zachodzi to w procesie tzw. sprzężenia elektromechanicznego. Impuls elektryczny pochodzący od nerwu powoduje depolaryzację mięśnia, czyli zmianę potencjału elektrycznego występującego na jego powierzchni.

Następstwem tego jest napływ do wnętrza komórki mięśniowej jonów wapnia. Łączą się one z jednym z białek zawartych w cienkich niciach, umożliwiając ich interakcję z nićmi grubymi.

W następnym etapie skurczu cienkie filamenty wsuwają się pomiędzy filamenty grube, prowadząc tym samym do skrócenia długości włókna mięśniowego, co jest istotą skurczu. Towarzyszy temu rozpad ATP - związku chemicznego dostarczającego energię niezbędną do tego procesu. Ostatnią fazą jest rozluźnienie mięśnia. Konieczne jest do tego usunięcie jonów wapnia z komórki, co osiągane jest na drodze szeregu procesów biochemicznych.

Czas takiego skurczu zależy od rodzaju mięśnia, którego on dotyczy. Mięśnie odpowiadające za precyzyjne i dokładne ruchy kurczą się w ciągu 7,5 ms, i nazywane są mięśniami "szybkimi". Czas ten jest zdecydowanie dłuższy, ponieważ może wynosić do 100 ms, w przypadku mięśni "wolnych", odpowiedzialnych za silne, niedokładne i długo trwające ruchy.

Istnieją dwa rodzaje skurczów:
? skurcz izometryczny - charakteryzuje się tym, że mięsień nie zmienia swojej długości, zmienia się natomiast jego napięcie. Siła tego typu skurczu zależy od początkowej długości włókien mięśniowych;
? skurcz izotoniczny - w jego trakcie długość mięśnia skraca się, jego napięcie pozostaje jednak stałe. Także siła skurczu pozostaje cały czas niezmieniona.
?
Mechanizm zmęczenia mięśnia
Do wykonania skurczu przez mięsień potrzebna jest zawsze energia. Bezpośrednio otrzymywana jest ona z wysokoenergetycznych związków chemicznych - ATP i fosfokreatyny. Powstają one w wyniku przemian tłuszczów i cukrów dostarczanych wraz z pokarmem. Otrzymywana ona jest także z glikogenu, polimeru cukrów, który zmagazynowany jest w dużych ilościach w wątrobie oraz mięśniach szkieletowych.

Do przemian chemicznych, które zachodzą w mięśniu w początkowym okresie wysiłku, niezbędna jest obecność tlenu. Dlatego też proces ten nazywa się glikolizą tlenową. W czasie działania mięśnia dzięki rozszerzeniu naczyń krwionośnych jest on dostarczany w zwiększonych ilościach. Przez pewien czas mięśnie otrzymują go w ilościach proporcjonalnych do wykonywanej pracy. Jeżeli jednak wysiłek fizyczny przedłuża się, to dostarczany tlen jest niewystarczający do wytworzenia zużywanych bardzo szybko cząsteczek ATP.

Komórki mięśniowe zaczynają wówczas syntetyzować potrzebny składnik wykorzystując procesy metaboliczne nie wymagające tlenu. Jest to glikoliza beztlenowa. Otrzymywana w ten sposób ilość wysokoenergetycznych cząsteczek jest zdecydowanie mniejsza, a efektem końcowym przemian jest kwas mlekowy, który przenika do krwi oraz gromadzi się w mięśniach. Jeśli będzie go za dużo, to może spowodować zahamowanie przemian dostarczających energię.

Po zakończeniu pracy przez mięsień w dalszym ciągu tlen pobierany jest w zwiększonej ilości. Potrzebny jest on do odnowienia związków wysokoenergetycznych i usunięcia kwasu mlekowego z mięśni. Wyrównywany jest w ten sposób tak zwany dług tlenowy.

Istnieją 3 typy mięsni:
? Izotoniczny
? Izomeryczny
? Apoplastyczny - mieszany

Mięśnie kończyn działają parami na podstawie antagonizmu:
? Mięsień zginający kończynę ? zginacz, a jego przeciwstawny prostujący ? prostownik.
? Inna parą opartą na antagoziźmie będzieodwodziciel i przywodziciel.

? POŁĄCZENIA KOŚCI
Kości mogą być połączone z sobą w następujący sposób:
ruchomy (stawy)
nieruchomy (zrosty kostne)
mało ruchomy (więzozrosty np. szwy czaszki, chrząstkozrosty np. spojenie łonowe).
Największe znaczenie ze względów praktycznych mają oczywiście połączenia ruchome, czyli stawy.

Stawy (połączenia maziowe)
Każdy staw zawiera elementy stałe (niezbędne) i są to powierzchnie stawowe, torebka stawowa i jama stawowa. Torebka stawowa otacza cały staw i składa się z dwóch warstw, z których wewnętrzna produkuje maż stawową ułatwiającą przemieszczanie kości względem siebie i zmniejszenie tarcia. Dodatkowo w obrębie stawu mogą istnieć elementy uzupełniające np. obrąbki stawowe, krążki stawowe, kaletki maziowe i więzadła wewnątrz stawowe. Istnieją jeszcze czynniki zewnętrzne niezbędne do prawidłowego funkcjonowania stawu takie jak: napięcie mięśni otaczających staw, obciążenie stawu i ciśnienie atmosferyczne. Jednym z kryteriów podziału stawów jest liczba łączących się kości i tak jeśli staw budują tylko dwie kości to jest to staw prosty; jeżeli więcej kości to jest to staw złożony.

W zależności od zakresu wykonywanych ruchów w danym stawie wyróżnia się stawy jedno-, dwu- i wieloosiowe. Przykładem stawu jednoosiowego jest staw zawiasowy ramienno-łokciowy, w którym odbywa się tylko ruch zginania i prostowania. Staw dwuosiowy to np. staw promieniowo-nadgarstkowy, w którym odbywa się zginanie dłoniowe i grzbietowe oraz odwodzenie i przywodzenie. Do stawów wieloosiowych należą stawy kuliste np. barkowy, biodrowy. Zachodzą tam ruchy zginania, prostowania, przywodzenia, odwodzenia, nawracania i odwracania. Staw otacza torebka stawowa, która utrzymuje kości w stawie, a od jej napięcia zależy ruchomość stawu, z kolei napięcie jej jest zależne od więzadeł wewnątrzstawowych. W przypadku uszkodzenia lub niewydolności tych elementów dochodzi do bardzo przykrej dolegliwości - nawykowych zwichnięć.

Choroby:
? Zanik mięśni ? atrofia
? Naderwanie , uszkodzenie
? Skurcz

Higiena:
? Odpowiednia temp. (ubranie) pracy mięśni
? Po wysiłku pracy prysznic i masaż
? Czas relaksacji

UKŁAD ODDECHOWY
Budowa i funkcje układu oddechowego
Układ oddechowy składa się z dróg doprowadzajacych powietrze w skład których wchodzą :
* nos
* gardło
* krtań
* tchawica
* oskrzela
oraz z własciwych narządów wymiany gazowej płuc i z narzadów pomocniczych: mięśni oddechowych - przepony i mięsni międzyżebrowych.

Dzięki ich działaniu możliwe jest wprowadzenie do płuc powietrza atmosferycznego. Jednak zadania układu oddechowego nie ograniczają się tylko do wprowadzenia powietrza do płuc. W drogach oddechowych zachodzi bowiem szereg różnych zmian w transportowanym powietrzu - następuje jego oczyszczenie, nawilgocenie i ogrzanie.

Pierwszym odcinkiem dróg oddechowych jest j a m a n o s o w a, którą czynnościowo można podzielić na dwie części : okolicę węchową i okolicę oddechową.

1) okolica węchowa - zajmuje górną część jamy nosowej, leżącą między małżowiną nosową górną a przegrodą nosa. W błonie śluzowej okolicy węchowej znajdują się zakończenia nerwów wechowych.

2) okolica węchowa - obejmuje pozostałą część jamy nosowej. Przez okolicę oddechową przechodzi powietrze do dalszych odcinków dróg oddechowych .

Nos
Wdychane przez człowieka powietrze atmosferyczne jest zazwyczaj zanieczyszczone pyłem, zwlaszcza w dużych miastach i okolicach silnie uprzemysłowionych. Nos spełnia więc rolę wstępnego filtru, usuwając z wdychanego powietrza szkodliwe dla zdrowia większe zanieczyszczenia pyłowe. W czasie przepływu przez kręte przewody nosowe, powietrze styka się na dużej przestrzeni z wilgotną błoną śluzową, pozostawiając na niej prawie połowę zanieczyszczeń. Dalsze oczyszczanie z drobniejszych cząstek pyłowych ma miejsce w innych odcinkach dróg oddecgowych - w tchawicy i oskrzelach.

Gardło
Gardło stanowi wspólny odcinek układu oddechowego i układu pokarmowego.
W narządzie tym wyrożnia się część górną - nosową, środkową - ustną oraz dolną - krtaniową.
Gardło ma szereg otworów, które łączą jamę gardła z jamami sąsiednimi. Z jamą nosową łączą je dwa nozdrza tylne, z jamą bębenkową z każdej strony - symetryczne ujścia gardłowe trąbek słuchowych, z jamą ustną - cieśń gardzieli z krtanią - wejście do krtani.

Krtań
Z jamy gardła droga oddechowa prowadzi do kolejnego narzadu czyli krtani, która jest jednoczesnie narządem głosu.
Wejście do krtani jest zabezpieczone tzw. n a g ł o ś n i ą która ją zamyka podczas połykania pokarmów i w ten sposób uniemożliwia dostanie się ich do dróg oddechowych.
N a g ł o ś n i a ma kształt zbliżony do liścia. Jej węższa część - szypułka - łaczy się za pomocą więzadła z okolicą wcięcia tarczowego górnego. Inne więzadła łączą nagłośnię z podstawą języka.
G ł o ś n i a jest najwęższą częścią jamy krtani. Szerokość głośni, jak i napięcie fałdów głosowych, zależy od działania mięsni krtani. Powietrze przechodząc przez zwężoną głośnię, wprawia w drganie f a ł d y g ł o s o w e zw. strunami głosowymi. Wysokość głosu, który przy tym powstaje, zależy od napięcia strun glosowych, natomiast sila głosu zależy od szybkości prądu powietrza przechodzącego przez głośnię.
W błonie śluzowej krtani, poza strunami głosowymi, występują liczne gruczoły o charakterze surowiczym i surowiczo ? śluzowym. Gruczoły swoją wydzieliną zwilżają struny głosowe, jak również całe wnętrze krtani.
Wysokość głosu zależy również od budowy krtani. Na ogół u osób posiadających małą krtań (dzieci i kobiety) głos jest wyższy. Mężczyżni mają głos niższy z powodu większej krtani i co za tym idzie ? dłuższych strun głosowych.
Barwa głosu, po której możemy poznać mówiącego, zależy od trąbki nadstawnej, w skład której wchodzą przestrzenie rezonujące. Są nimi jama gardłowa, jama nosowa oraz zatoki przynosowe.

Powietrze, które przeszło przez nos, gardło i krtań dostaje się do t c h a w i c y, a następnie do o s k r z e l i.

Tchawica
Tchawica ma kształt sprężystej, spłaszczonej do tyłu rury, która górnym końcem łączy się z krtanią, następnie przechodzi do wnętrza klatki piersiowej, gdzie dzieli się na dwa oskrzela główne.
Zbudowana z chrząstek o kształcie podkowiastym, połączonych ze sobą błonami. Wnętrze tchawicy wysłane jest błoną śluzową pokrytą nabłonkiem z ruchomymi rzęskami. Rzęski te, poruszając się falistym ruchem, usuwają z tchawicy zanieczyszczenia dostające się wraz z wdychanym powietrzem. Zanieczyszczenia te są ostatecznie wydalane wraz z niewielką ilością śluzu w czasie odruchu kaszlu.
Górny odcinek tchawicy można łatwo wyczuć w środkowej części szyji nad mostkiem, pod rownież wyczuwalną krtanią. Długość tchawicy u człowieka dorosłego waha się w granicach od 10 do13 cm, szerokość od 13 do 22 mm.

Oskrzela
Dalej tchawica przebiega wewnątrz klatki piersiowej , a następnie dzieli się na o s k r z e l a g ł ó w n e. Jedno prowadzi do płuca lewego, drugie do prawego. Budowa oskrzeli głównych jest podobna do budowy tchawicy. Tu również podkowiaste chrząstki są połączone ze sobą więzadłami. Tylnią część, nie zajętą przez chrząstki, stanowi ściana błoniasta. Błonę śluzową jak w przypadku tchawicy pokrywa nabłonek wielorzędowy migawkowy, zawierający gruczoły oskrzelowe podobne do gruczołów tchawicznych.

Płuca
Płuca leżące w klatce piersiowej, w przeciwieństwie do omówionych dróg oddechowych są właściwym narządem oddechowym, w którym dochodzi do wymiany gazów między krwią a powietrzem.
Barwa płuc zależy od szeregu czynników, które zmieniają się w ciągu życia. Tak też bezpowietrzne płuca płodu z powodu dużej zawartości krwi mają barwę ciemnoczerwoną ; noworodek, który zaczerpnął powietrza, ma bladoróżową barwę płuc. W miarę upływu czasu do pęcherzyków płucnych dostają się drobniutkie cząsteczki ciał stałych ( pyłki ) i płuco przybiera barwę zależną od rodzaju tych pyłków, najczęściej szaroniebieskawą.
W związku z niewielkim ciężarem właściwym waga płuc człowieka dorosłego wynosi zaledwie około 1000g u kobiet i około 1300g u mężczyzn. Płuca mają kształt stożków obciętych z jednej strony. Oba płuca różnią się nieco między sobą. Płuco prawe jest krótsze i szersze od lewego.
Przy każdym oddechu zostaje pobrane lub wydalone z płuc około 500 ml powietrza.

Do każdego pęcherzyka dociera maleńki przewód doprowadzający powietrze.
P ę c h e r z y k i p ł u c n e wysłane są cienkim nabłonkiem oddechowym, który otoczony jest bardzo gęstą siatką drobnych włosowatych naczyń krwionośnych. Przez cienkie ściany pęcherzyków, tlen zawarty w powietrzu może łatwo przenikać do krwi, a dwutlenek węgla z krwi do wnętrza pęcherzyków.

Wymiana gazowa.
W czasie wdechu wprowadzane jest do płuc powietrze atmosferyczne. Zawiera ono około 78% azotu ( N ), około 21% tlenu ( O ) oraz małą ilość dwutlenku węgla ( CO2 ) ? około 0,03 % .pozostałą część stanowi para wodna i inne gazy.
Powietrze wydychane z płuc zawiera w przybliżeniu o około jedną piątą mniej tlenu ? to jest 16 %, natomiast wielokrotnie więcej niż powietrze wdychane dwutlenku węgla - około 4%. Powietrze wychodzące z dróg oddechowych jest prawie całkowicie wysycone parą wodną i ogrzane mniej więcej do temperatury ciała. Natomiast nie ulega w nim zmianie zawartość azotu, którego jest dalej około 78%. Różny skład powietrza wdychanego i wydychanego dowodzi, że w procesie oddychania zachodzi wymiana gazowa. Wyróżnia się jej dwie fazy. Pierwszą nazywa się wymianą gazową zewnętrzną.
Hemoglobina zawarta w krwinkach ma zdolność do okresowego łączenia się z tlenem lub dwutlenkiem węgla, w zależności od przewagi stężenia jednego lub drugiego gazu. W płucach gdzie dwutlenku węgla jest mało a tlenu dużo, hemoglobina łączy się z tlenem, a pozbywa się dwutlenku węgla. Jest to istota wymiany zewnetrznej.
Po przejściu krwi do tkanek, w których przeważa stężenie dwutlenku węgla, hemoglobina wiąże się z nim, uprzednio oddając tlen przetransportowany z płuc. Ten rodzaj wymiany gazowej, jej druga faza nazywa się wymianą gazową wewnętrzną.
Procesy utleniania zachodzące w komórce są podstawową czynnością umożliwiającą prawidłowy przebieg wszystkich funkcji życiowych komórki. Dostarczanie do komórki tlenu umożliwia utlenienie związków organicznych. W jego wyniku dochodzi do uwolnienia energii (chemicznej, cieplnej, elektrycznej), niezbędnej do przebiegu wszystkich procesów życiowych.

Mechanizm oddychania.
W normalnych warunakch oddychanie jest czynnością wykonywaną odruchowo, niezależnie od woli człowieka, bez udziału świadomości. Funkcję regulacyjną pełni tu ośrodek oddechowy usytuowany w rdzeniu przedłużonym. Niemniej, w pewnych sytuacjach możemy świadomie wpływać na oddychanie ? np. wstrzymać oddech na pewien czas, oddychać szybko lub wolno, głęboko lub płytko. Ponadto na tę funkcję organizmu mają wpływ jeszcze inne bodźce wewnętrzne, jak np. zawartość tlenu i dwutlenku węgla we krwi i innych tkankach. Niedobór tlenu czy nadmiar dwutlenku węgla stanowi bodziec dla ośrodka oddechowego do wzmożenia czynności oddechowych.

W m e c h a n i z m i e o d d y c h a n i a można wyróżnić fazę czynną ? w d e c h i fazę bierną ? w y d e c h .
Faza pierwsza odbywa się pod wpływem skurczu mięśni oddechowych ? przepony i mięśni międzyżebrowych ( zewnętrznych ). W wyniku ich działania zwiększa się pojemność klatki piersiowej, następuje rozciągnięcie płuc, a więc i spadek w nich ciśnienia poniżej ciśnienia atmosferycznego. Dzięki tej róznicy ciśnień powietrze z zewnątrz może dostać się do płuc.
Wydech spowodowany jest rozkurczem mięśni oddechowych, co prowadzi do zmniejszenia pojemności klatki piersiowej i wypchnięcia powietrza z płuc na zewnątrz.
Zależnie od tego, jakie mięśnie oddechowe biorą udział w procesie oddychania, rozróżniamy typ oddychania brzuszny oraz piersowy, pierwszy bardziej typowy dla mężczyzn drugi dla kobiet.
Przy oddychaniu brzusznym, główną rolę odgrywają ruchy przepony, przy piersiowym ? głównie mięśnie międzyżebrowe.

Jak już wspomniałam, pyły wdychane z powietrza zostają zatrzymane w drogach oddechowych, a następnie są wydalane na zewnątrz, dzięki ruchom rzesek. Jeśli jednak zanieczyszczeń tych nagromadzi się dużo lub też do dróg oddechowych dostaną się większe ciała obce ( np. przypadkowo w czasie jedzenia) , dochodzi do podrażnienia śluzówki, w wyniku czego następuje kichnięcie lub kaszel. Te nagłe, odruchowe wydechy pewnych ilości powietrza z płuc, umożliwiają wyrzucenie zanieczyszczenia z dróg oddechowych do jamy ustnej, wraz z prądem powietrza.

Choroby:
? Nieżyt nosa-katar
? Grypa
? Angina
? Zapalenie płuc
? Zapalenie oskrzeli
? Pylica płuc
? Dychawica
? Gruźlica
? Czkawka
? Rak płuca
? Rozedma płuc

Higiena:
? częsta zmiana pościeli
? wietrzenie pomieszczeń, w których przebywamy
? unikanie gromadzenia się warstw kurzu
? ograniczenie do minimum kontaktu z osobami chorymi (wiele chorób przenosi się drogą kropelkową)
? wykonywanie okresowych badań kontrolnych
? szczepienia ochronne
? niedopuszczanie do przewlekłych stanów chorobowych

UKŁAD KRWIONOŚNY
Budowa i funkcje układu krwionośnego
Krążenie

Zadaniem u k ł a d u k r ą ż e n i a jest :
? - rozprowadzanie substancji odżywczych z narządów pokarmowych do wszystkich komórek organizmu oraz odprowadzanie do nerek i skóry końcowych produktów przemiany materii;
? - rozprowadzanie tlenu z układu oddechowego do komórek ciała oraz odprowadzanie dwutlenku węgla z komórek do układu oddechowego i skóry;
? - wyrównywanie ciepłoty ciała ( wskutek krążenia krwi ) pomiędzy wewnętrznymi i zewnętrznymi jego warstwami, między tułowiem a dalszymi odcinkami ( kończyny ), gdzie temperatura jest nieco niższa.
? W organizmie człowieka wymienione zadania spełnia układ krwionośny i limfatyczny.

Krew
Krew jest szczególnym rodzajem tkanki łącznej, ponieważ jej elementy komórkowe są zawieszone w środowisku płynnym. Część stała krwi jest złożona z ciałek.Krew odgrywa ważną rolę w procesach termoregulacji, ponieważ - przepływając przez skórę i płuca - umożliwia wymianę ciepła między organizmem a otoczeniem.

Osocze
Stanowi około 56% krwi. Zawiera ono około 90 - 92% wody i jest mieszaniną różnych substancji organicznych ( białek, cukrów, lipidów, kwasów tłuszczowych, hormonów, witamin itp. ) oraz nieorganicznych ( jonów, rozpuszczonych gazów ). Białka osocza pełnią różnorodne funkcje.

Fibrynogen
Fibrynogen bierze udział w procesach k r z e p n i ę c i a, kiedy z formy rozpuszczalnej przy udziale Ca 2 i pod wpływem enzymów przekształca się w włuknistą fibrynę, tworząc zrąb skrzepu. Skrzep chroni przed utrata płynów w przypadku uszkodzeń ciała i przerwania ciągłości naczyń oraz zabezpiecza przed wnikaniem ciał obcych do wnętrza organizmu.Białka osocza, zwłaszcza albuminy, pełnią ważną rolę w zachowaniu proporcji objętościowych płynów w organizmie, zapobiegając ucieczce wody z naczyń do kanek. Niektóre białka globularne warunkują odporność organizmu na wiele chorób. Obie frakcje białek - albuminy i globuliny - stanowią jeden z kilku układów buforowych, którymi dysponuje organizm dla zachowania stałego pH.

Ciałka krwi
Rozróżniamy trzy rodzaje ciałek krwi :
*krwinki czerwone
*krwinki białe
*płytki krwi

Krwinki czerwone - erytrocyty
Są najliczniej reprezentowanymi elementami morfotycznymi krwi, które posiadają barwnik zwany hemoglobiną Dojrzałe erytrocyty są bezjądrzaste, małe i dyskowate. Czerwone krwinki powstają z erytroblastów w czerwonym szpiku kostnym. Ich liczba jest utzrymywana na stałym poziomie ( około 5,5 mln/mm3 krwi u mężczyzn i około 4,5 - 5,0 mln/mm3 u kobiet ), ponieważ taka sama liczba krwinek powstaje, jaka ginie. . Krwinki te żyją przez około 100 - 120 dni, po czym - gdy zawierają zbyt duży procent methemoglobiny - są wychwytywane przez śledzionę, gdzie następuje ich rozpad ( hemoliza ). Uwolniona hemoglobina jest degradowana w wątrobie. Produktami jej rozkładu są barwniki żółciowe. Żelazo uwolnione z hemoglobiny jest w części transportowane do szpiku kostnego. Zwiększanie produkcji erytrocytów jest wywołane zmniejszeniem dopływu tlenu do tkanek. Utrata dużej ilości erytrocytów zmniejsza zatem dopływtlenu do organizmu i stymuluje ich wytwarzanie.

Krwinki białe - leukocyty
Charaktryzują się obecnością jądra i brakiem barwnika oraz różną ilością ziarnistości w cytoplazmie. Są one zdolne do czynnego przemieszczania się ruchem pełzakowym i przenikania przez ściany naczyń krwionośnych.
Dwa typy białych krwinek : l i m f o c y t y i m o n o c y t y powstają w tkance limfatycznej, głównie w śledzionie, węzłach chłonnych i grasicy.

Limfocyty
Limfocyty mogą przekształcić się w inne typy komórek krwi i tkanki łącznej, stąd ich rola w procesach zabliźniania się ran. Mogą one wytwarzać przeciwciała odgrywającą zasadniczą rolę w procesach odpornościowych.

Monocyty
Są to największe komórki krwi, które oprócz fagocytowania ciał obcych, wytwarzają interferon czyli białko hamujace namnażanie się wirusów w innych komórkach. Monocyty odgrywają też dużą rolę odpornościową przy przewlekłych stanach zapalnych wywołanych długotrwałymi infekcjami.

Pozostałe białe krwinki, tzw. granulocyty, różnią się wielkością i właściwościamizabarwiania się cytoplazmy oraz funkcją, jaką pełnmią w organizmie.Powstają one w szpiku kostnym z leukoblastów, a ich główna rola to fagocytowanie bakterii i innych mikroorganizmów.
Skupiska obumarłych po fagocytozie krwinek wraz z ciałami obcymi oraz martwymi komórkami zainfekowanej tkanki tworzą gęstą żółtą ciecz, tzw. ropą.

Płytki krwi
Płytki krwi - trrombocyty to najmniejsze ciałka krwi. Są one bezbarwnymi cienkimi tworami różnej wielkości i kształtu.
W 1mm3 krwi znajduje się ich od 300 do 600 tysięcy. Powstają w szpiku kostnym z dużych komórek macierzystych i zapoczątkowują procesy krzepnięcia krwi.

Krzepnięcie krwi
Osocze pozbawione fibrynogenu i niezdolne do krzepnięcia, nazywamy s u r o w i c ą. Krzepnięcie krwi jest złożonym procesem fizykochemicznym, zabezpieczającym organizm przed utratą krwi w wypadku uszkodzenia naczynia krwionośnego. W miejscu uszkodzonego naczynia pod wpływem enzymu wydostającego się z płytek krwi, w obecności innych enzymów i soli wapnia powstają delikatne niteczki zwane fibryną lub włóknikiem. Niteczki włóknika tworzą gęstą siatkę, w której unieruchomione zostają krwinki. Powstaje lśniąca, galaretowata masa - skrzep, który zamyka uzskodzone naczynie, tamując krwawienie.

Zjawisko odporności
W otoczeniu człowieka bardzo często znajdują się zarazki, które mogą łatwo przenikać do jego organizmu. Człowiek ma jednak specjalne mechanizmy obronne, które przeciwstawiają się zarazkom i zapobiegają rozwojowi choroby.
Pierwszą obronną barierę stanowi skóra i błony śluzowe, które uniemożliwiają drobnoustrojom przenikanie do głębiej położonych tkanek. Przez nieuszkodzoną skórę i błony śluzowe mogą przenikać tylko nieliczne zarazki i to w specjanych okolicznościach. Każde jednak, nawet drobne uszkodzenie, może umożliwić wtargnięcie zarazków do głębszych warstw.
Z różnych względów nie zawszete zapory w dostateczny sposób zabezpieczają organizm przed wniknięciem zarazków. Obecność zarazków i ich toksyn w ustroju pobudza organizm do działania . We krwi i płynach ustrojowych pojawiają się substancje ochronne zwane c i a ł a m i o d p o r n o ś c i o w y m i lub p r z e c i w c i a ł a m i , które unieszkodliwiają zarazki lub ich wydzieliny zwane toksynami. Działanie przeciwciał może przejawiać się w różny sposób. Jedne np. uszkadzają komórkę bakteryjną i powodują jej rozpad, inne zlepiają drobnoustroje chorobotwórcze. Istnieją wreszcie przeciwciała zwane a n t y t o k s y n a m i , które unieszkodliwiają toksyny bakteryjne.
Organizm nie ma gtowych przeciwciał. Pojawiają się dopiero w jakiś czas po wniknięciu zarazków do ustroju. Oprócz przeciwciał do walki z zakażeniem organizm mobilizuje także krwinki białe, których zadanie polega na bezpośrednim niszczeniu zarazków. Mówimy, że organizm jest odporny, jeżeli po przedostaniu się zarazków do ustroju szybko wytwarzane są przeciwciała, które przy współdziałaniu leukocytów unieszkodiwiają zarazki tak, że nie dochodzi do wystąpienia choroby. U człowieka, który przebył chorobę, ciała odpornosciowe pozostają przez dłuższy czas, niezaz przez całe życie. O organizmie takim mówimy, że nabył odporność drogą naturalną.
Przebycie np. odry błonicy i wielu innych chorób zakażnych zabezpiecza organizm przed ponownym zachorowaniem.Istnieją jednak choroby np. katary lub przeziębienia, których przebycie daje odporność krótkotrwałą lub nie deaje jej wcale.

Układ krwionośny
Układ krwionośny składa się z :
* serca
* sieci naczyń krwionośnych :
- żył
- tętnic
- naczyń włosowatych

Naczynia krwionośne wyróżniamy na podstawie kierunku przepływu krwi.

Żyły i tętnice

Ściany żył i tętnic składaja się z trzech warstw : zewnętrznej - łączno-tkankowej, środkowej - zbudowanej z mięśni gładkich oraz wewnętrznej - utworzonej z tkanki łącznej i śródbłonka. Różnica między obu typami naczyń polega na grubości poszczególnych warstw, elastyczności i wytrzymałości na zmiany ciśnienia. Żyły, w przeciwieństwie do tętnic, mają kieszonkowe zastawki, zapobiegające cofaniu się krwi.
Naczynia włosowate są cienkościennymi przewodami rozmieszczonymi w tkankach i łączącymi zwykle tetnice z żyłami. Ich ściana złożona jest z jednej warstwy komórek, tzw. śródbłonka, poprzez który zachodzi wymiana substancji między krwią a tkankami. Silne ukrwienie niektórych narządów ( np. nerek, przysadki mózgowej ) umożliwia specjalny układ naczyń ( tętniczka - naczynia włosowate - tetniczka ) zwany s i e c i ą d z i w n ą , za którego pośrednictwem odbywa się sprawna wymiana substancji między organem a płynami ciała.

Serce

Serce umieszczone jest w worku osierdziowym wypełnionym niewielką ilością płynu. Ściana serca pokryta jest cienką błoną, na której leżą n a c z y n i a
w i e ń c o w e , tworzące sercowy układ krążenia, tzw. układ wieńcowy, odpowiedzialny za doprowadzanie i odprowadzanie róznych substancji. Mięsień sercowy zbudowany jest z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej, krórej włókna charakteryzują się silnym rozgałęzieniem. Przedsionki i komory wyscielone są wewnątrz błoną zbudowaną z tkanki łącznej pokrytej warstwą nabłonka płaskiego.
Serce działa na zasadzie pompy, stąd wyposażone jest w zastawki uniemożliwiające zmianę kierunku przepływu krwi. Między przedsionkiem a komora prawej części serca znajduje się zastawka trójdzielna, która składa się z trzech płatów, zaś lewa część serca jest wyposażona w zastawkę dwudzielną. U podstawy dwóch dużych tętnic odchodzących od komór - aorty i tetnicy płucnej - znajdują się zastawki półksiężycowate. Prawy przedsionek otrzymuje krew nieutlenioną, powracajacą z tkanek, którą następnie prawa komora tłoczy do płuc, a do lewego przedsionka wpływa z płuc krew utlenowana.

Choroby:
? Miażdżyca
? nadciśnienie tętnicze
? niewydolność krążenia (dychawica sercowa)
? niewydolność krążenia pochodzenia obwodowego (wstrząs lub zapaść)
? choroba wieńcowa
? zawał serca

UKŁAD WYDALNICZY

Układ wydalniczy(moczowy). Zasadniczą funkcją układu wydalniczego jest usuwanie z organizmu zbędnych i trujących produktów przemiany materii, takich jak mocznik, amoniak, kwas moczowy i kreatynina. Ponadto funkcja nerek jest zachowanie równowagi wodno- mineralnej ustroju.
Do układu moczowego zaliczają się też odprowadzające drogi moczowe:
? moczowody,
? pęcherz moczowy
? cewka moczowa.
Nerka, narząd parzysty wytwarzający mocz. Ma kształt fasoli o długości 10-14 cm, grubość 3-4 cm, ciężar 120-200 g. Posiada dwie powierzchnie: przednią i tylną, dwa brzegi: przyśrodkowy i boczny, oraz bieguny górny i dolny. Na brzegu przyśrodkowym znajduje się wnęka, przez którą wchodzi tętnica nerkowa, a wychodzi żyła i miedniczka nerkowa. Wnęka przechodzi w zatokę nerkową. Nerki położone są w przestrzeni pozaotrzewnej jamy brzusznej w okolicy lędźwiowej i utrzymane w stałym położeniu przez torebkę tłuszczową otaczającą torebkę włóknistą. Nerka ma możliwość przesuwania się w granicach 1-2 cm, z tym że nerka prawa położona jest nieco niżej niż lewa. Na przekroju nerki widać istotę korową i istotę rdzenną ułożoną w postaci piramid (zwróconych podstawą do kory), których szczyty stanowią brodawki nerkowe (skierowane do zatoki nerkowej) tkwiące w kielichach mniejszych. Elementem strukturalnym istoty korowej jest nefron.
Nerki pełnią funkcje:
1) wydalniczą - usuwa z moczem końcowe produkty przemiany materii tj. mocznik i kreatynina(powstające podczas metabolizmu białek) oraz kwas moczowy (produkt metabolizmu kwasów nukleinowych), toksyny, leki, substancje obce dla organizmu, a także związki potrzebne ustrojowi ale pobrane w nadmiarze;
2) regulacyjna - zapewnie homeostazę ustroju poprzez wpływ na objętość i skład płynów ustrojowych, oraz ciśnienie osmotyczne. Poza tym bierze udział w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej, ponieważ nerki mają zdolność zagęszczania moczu i regeneracji buforu węglanowego. Funkcja regulacyjna przejawia się też w wchłanianiu zwrotnym substancji niezbędnych dla organizmu (glukoza, aminokwasy, kwasy organiczne, fosforany), które przefiltrowały się do moczu pierwotnego;
3) wewnątrzwydzielnicza - nerki wydzielają reninę (aktywującą angiotensynę), erytrogeninę, która jest prekursorem erytropoetyny. Pod wpływem parathormonu w obrębie nerki wytwarzana jest czynną postać witaminy D3. Poza tym w obrębie istoty rdzennej produkowane są niektóre formy prostaglandyn oraz kallikreina.

Nefron, jednostka morfologiczna i czynnościowa nerki położona w jej istocie korowej. Nefrony wytwarzają mocz. Składa się ciałka nerkowego, zbudowanego z kłębka naczyniowego, do którego krew dostarcza tętniczka doprowadzająca, a odprowadza tętniczka wyprowadzająca, objętego nabłonkową torebką Bowmana.

Od ciałka nerkowego odchodzi kanalik bliższy o przebiegu początkowo pokręconym (kanalik kręty I rzędu), a w stronę istoty rdzennej o przebiegu prostym. W tym miejscu kanalik kręty I rzędu przechodzi w pętlę Henlego, w której budowie wyróżniamy ramię zstępujące i wstępujące. Ramię wstępujące dochodzi w okolicę macierzystego ciałka nerkowego gdzie tworzy kanalik kręty II rzędu (kanalik dalszy), który z kolei przechodzi w cewkę zbiorczą. W ciałku nerkowym na drodze ultrafiltracji powstaje mocz pierwotny, a w miarę przepływu przez kolejne części nefronu poprzez resorbcję zwrotną (glukozy, wody i niektórych elektrolitów) oraz wydzielanie produktów przemiany materii, powstaje mocz ostateczny.
Drogi wyprowadzające mocz:
? moczowody- rury różnej długości zbudowane z mięśni gładkich, wypełniających się moczem do połowy
? pęcherz moczowy- zbudowany z mięśni gładkich, wypełniający się moczem do połowy
? cewka moczowa- końcowa część układu moczowego wyprowadzająca mocz na zewnątrz. Jest to przewód rozpoczynający się na dnie pęcherza moczowego ujściem wewnętrznym cewki, a kończący ujściem zewnętrznym u mężczyzn na końcu żołędzi prącia, u kobiet na brodawce cewkowej położonej w przedsionku pochwy.

Mechanizm wytwarzania moczu:
A)filtracja- odbywa się w ciałku nerkowym i polega na przesączaniu krwi w skutek wzmożonego ciśnienia w wyniku czego odsączone SA substancje takie jak: woda, glukoza, mocznik, aminokwasy, sole mineralne. Powstaje ultrafiltrat, czyli mocz pierwotny, o składzie zbliżonym do osocza;
B) resorpcja- polega na odzyskiwaniu wody oraz substancji potrzebnych organizmowi, takich jak glukoza, czy aminokwasy i wchłanianiu ich do naczyń okołokanalikowych(resorpcja obowiązkowa zachodzi w kanaliku krętym I rzędu; resorpcja nadobowiazkowa zachodzi w kanaliku krętym II rzędu)- w zależności odporze organizmu;
C) sekrecja- jest to wydzielanie z naczyń krwionośnych do światła kanalików zbędnych produktów metabolizmu i substancji toksycznych, takich jak: leki, barwniki; zachodzi w kanaliku krętym II rzędu.

UKŁAD ROZRODCZY

Do narządów płciowych zalicza się gruczoły płciowe (czyli gonady) wytwarzające komórki płciowe (plemniki u mężczyzn, jaja u kobiet), drogi je wyprowadzające oraz narządy płciowe zewnętrzne.

Męskie narządy płciowe - to jądro (wytwarzające komórki płciowe) i najądrze, nasieniowód i pęcherzyki nasienne, cewka moczowa, gruczoł krokowy i gruczoły opuszkowo-cewkowe, prącie i moszna.

Żeńskie narządy płciowe - to jajniki (odpowiednik jąder u mężczyzn), jajowody, macica oraz pochwa i zewnętrzne narządy płciowe.

Męskie narządy płciowe

Jądro i najądrze 9
U mężczyzn narządem wytwarzającym komórki płciowe jest jądro. W jego greckiej nazwie odzwierciedlono fakt, że jest to organ parzysty (didymoioznacza bowiem "bliźniaki"). Oba jądra umieszczone są w worku mosznowym, będącym uwypukleniem ściany brzucha. Położenie jąder w mosznie zapewnia im mniejsze niż wewnątrz jamy brzusznej wahania ciśnienia i niższą temperaturę. Narząd ten jest bowiem wrażliwy na czynniki fizyczne np. w postaci przegrzania. Moszna zapewnia również jądrom znaczną ruchomość (choć nie tak dużą jak u innych ssaków). Lewe jądro leży nieco niżej niż prawe; spowodowane jest to nieco gorszym odpływem krwi żylnej właśnie z lewego "bliźniaka", co powoduje, że ma ono trochę większy ciężar.

Męska gonada ma kształt spłaszczonej elipsoidy. Jej przeciętne wymiary wynoszą 4-5 cm długości, 2,5-3,5 cm szerokości oraz ok. 2 cm grubości; masa wynosi średnio 20-30 g.

Podobnie jak w wielu innych narządach w jądrze możemy wyróżnić tzw. zrąb i miąższ. Ten pierwszy stanowi "rusztowanie" dla charakterystycznych dla miąższu jądra płacików i składających się na nie cewek nasiennych. W takim rusztowaniu biegną przewody (naczynia krwionośne, nerwy, naczynia chłonne) doprowadzające do płacików składniki odżywcze oraz sygnały kontrolujące jego pracę, a zbierające niepotrzebne już produkty przemiany materii.

Zasadniczą funkcją jądra jest wytwarzanie plemników. Ich droga zaczyna się w cewkach nasiennych krętych (kilka z nich składa się na jeden płacik), a później przez cewki nasienne proste wędrują do sieci jądra.

Proces wytwarzania plemników zwany jest także spermatogenezą. Komórki płciowe - będące obok komórek podporowych głównym składnikiem ściany cewek krętych - dzielą się i dojrzewają. Cały proces zaczyna się od tzw. spermatogonii, przechodzi przez etap spermatocytów I i II rzędu, a kończy się na spermatydach i, ostatecznie, plemnikach.

Nie są to jedynie proste podziały, z jakimi mamy do czynienia np. w naskórku, kiedy to nowe komórki zastępują stare, nie różniąc się jednak zasadniczo od swoich "rodziców". Tutaj materiał genetyczny zawarty w 46 chromosomach (23 pary) dzieli się na pół. Plemnik i komórka jajowa mają więc po 23 chromosomy. Dzięki temu po połączeniu w zygotę liczba z powrotem wraca do 46 sztuk. W przeciwnym razie (bez tego redukcyjnego podziału) przy każdym kolejnym zapłodnieniu musielibyśmy pomnożyć tę liczbę przez 2, a to doprowadziłoby zapewne do śmierci zarodka.

Dojrzałe plemniki mają około 60 mikrometrów długości, a w przeciętnej objętości wytrysku (3 mililitry) mieści się ich aż 200 do 300 milionów. Składają się z główki, szyjki oraz witki, która zapewnia im dużą ruchomość.

Oprócz plemników jądro produkuje również androgeny (głównie testosteron) - męskie hormony płciowe odpowiedzialne za wzrost i rozwój zewnętrznych narządów płciowych, owłosienia typu męskiego, obniżonego tonu głosu i innych wtórnych cech płciowych.

Następnym po sieci jądra etapem na drodze plemników jest najądrze. To właśnie tutaj te komórki dojrzewają, zatrzymując się na pewien czas w tym swoistym "magazynie".

Nasieniowód i pęcherzyki nasienne
W czasie wytrysku plemniki przedostają się do nasieniowodu. Zgodnie z nazwą główną funkcją tego długiego przewodu (50-60 cm) jest dalszy transport męskich komórek płciowych.

Nasienie musi składać się jednak nie tylko z plemników. Inne substancje nadają mu objętość, odżywiają plemniki na ich długiej drodze, pobudzają ich ruchy. Jednym z narządów wydzielających składniki nasienia są pęcherzyki nasienne. Ich wydzielina jest bogata w różne enzymy, cukier owocowy - fruktozę oraz kwas cytrynowy i witaminę C. Ujścia pęcherzyka nasiennego wnikają do nasieniowodu w miejscu zwanym jego bańką. Tutaj, po połączeniu się z przewodami wyprowadzającymi pęcherzyków nasieniowód zmienia nazwę na przewód wytryskowy, który uchodzi na małym wzniesieniu błony śluzowej cewki moczowej, zwanym wzgórkiem nasiennym.

Cewka moczowa
Do tego miejsca przedstawiane narządy były parzyste, łącznie z nasieniowodami, pęcherzykami nasiennymi i przewodami wytryskowymi. Cewka moczowa jest już pojedyncza. Rozpoczyna się od dna pęcherza moczowego, a kończy się po około 15-20 cm ujściem zewnętrznym. Wyróżniamy część sterczową, błoniastą i gąbczastą cewki moczowej. Innym podziałem jest wydzielenie części ruchomej (położonej w prąciu) i ustalonej (składa się na nią część błoniasta i gąbczasta).

Cewka moczowa jest końcową, wspólną drogą układu moczowego i rozrodczego. To "skrzyżowanie" następuje, jak już wspominaliśmy, na wzgórku nasiennym, gdzie do cewki uchodzą przewody wytryskowe (przedłużenie nasieniowodów) oraz przewody odprowadzające gruczołu krokowego.

Gruczoł krokowy i gruczoły opuszkowo-cewkowe
Ten znany gruczoł nazywany jest również gruczołem krokowym lub sterczowym, albo (z łaciny) prostatą. Swoim kształtem, wielkością i konsystencją przypomina kasztan. Podobnie jak jego roślinny odpowiednik ma wierzchołek i podstawę oraz dwie wyraźne części (płaty boczne) połączone nieco mniejszym płatem środkowym.

Podobnie jak jądro, gruczoł sterczowy ma budowę miąższową. Na ten miąższ składa się 30 do 50 gruczołów cewkowo-pęcherzykowych wraz z odpowiednimi przewodami wyprowadzającymi.

Stercz produkuje około 1/3 objętości nasienia. Jego wydzielina zawiera różne składniki, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania plemników.

Innym gruczołem produkującym elementy nasienia są gruczoły opuszkowo-cewkowe, znajdujące się przy nasadzie prącia.

Prącie i moszna
Prącie znajduje się ku przodowi od spojenia łonowego. Składa się z nasady, części środkowej - trzonu oraz z części końcowej - żołędzi.

Narząd ten tworzą dwa walcowate twory - ciała jamiste przedzielone ciałem gąbczastym. Ciała jamiste składają się, zgodnie ze swoją nazwą, z jamek wypełniających się krwią podczas wzwodu. Tętnice doprowadzające krew do prącia rozszerzają się wtedy, a odpływ krwi zostaje zahamowany, poprzez ucisk rozszerzonych jamek na żyły. Ten "układ hydrauliczny" powoduje, że ciała jamiste sztywnieją i następuje wzwód. W środku prącia znajduje się otaczające cewkę moczową ciało gąbczaste. W przeciwieństwie do ciał jamistych ta część narządu nie sztywnieje, a cewka moczowa pozostaje dzięki temu drożna.

Podobnie jak w przypadku cewki, również w prąciu wyróżniamy część ustaloną i ruchomą.

Koniec tego organu, czyli żołądź, jest pokryty fałdem skóry - napletkiem, przykrywającym ujście zewnętrzne cewki moczowej. Do zewnętrznych narządów płciowych (czyli prącia, cewki moczowej, gruczołów opuszkowo-cewkowych, gruczołu sterczowego) należy także wspomniana już moszna. Jest ona uwypukleniem przedniej ściany jamy brzusznej. Przykrywa tzw. powrózki nasienne, w których znajdują się nasieniowody, liczne naczynia krwionośne, limfatyczne oraz nerwy.

Choroby:
? choroby zapalne (cewki moczowej, stercza)
? nowotwory (jąder, stercza)
? rozrost stercza.

Żeńskie narządy płciowe

Do żeńskich narządów płciowych, podobnie jak do męskich, należą gruczoły płciowe, drogi przewodzące komórki płciowe (w tym przypadku komórki jajowe) oraz narządy płciowe zewnętrzne. Dwie pierwsze grupy stanowią więc narządy płciowe wewnętrzne.

Jajnik
Odpowiednikiem jąder są u kobiety jajniki. Ich kształt przypomina nieco migdały; u dorosłej kobiety długość tego narządu wynosi od 2,5 cm do 5 cm , a szerokość od 1,5 cm do 3 cm.

Jednak jego wielkość zmienia się wraz z wiekiem kobiety, zależy również od fazy cyklu miesiączkowego. Po okresie klimakterium, kiedy zanika jego czynność, jajnik przybiera postać bardzo małego ciałka.

Jajnik umocowany jest do ścian miednicy i sąsiednich narządów za pomocą więzadeł - pasm tkanki łącznej, zapewniających równocześnie odpowiedni margines swobody i możliwość przesuwania się narządu w czasie ciąży.

Głównymi częściami jajnika są kora i rdzeń. W tej pierwszej znajduje się około 200 tys. pęcherzyków pierwotnych zawierających komórki jajowe. Struktury te rosną, tworząc najpierw pęcherzyki wtórne, a później dojrzewające (zwane pęcherzykami Graafa). Pęknięty pęcherzyk Graafa uwalnia komórkę jajową, która (podobnie jak plemniki) przeszła już podział redukcyjny i zawiera 23 chromosomy. Moment takiego pęknięcia nazywamy jajeczkowaniem (owulacją). Jest to kluczowa faza tzw. cyklu jajnikowego. W jego pierwszej połowie pęcherzyk przez 14 dni dojrzewa pod wpływem wydzielanych przez przysadkę hormonów (FSH i LH). Około 14. dnia następuje wspomniane jajeczkowanie. Druga połowa cyklu (kolejne 14 dni) to faza ciałka żółtego (lutealna). Jeśli komórka jajowa zostanie zapłodniona, to powstałe z pękniętego pęcherzyka Graafa ciałko żółte produkuje progesteron przygotowujący macicę na przyjęcie zarodka. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, to ciałko żółte zanika.

Jajowód
Jajowody zgodnie ze swoją nazwą transportują jajo do macicy. Pierwszą jego częścią jest lejek, obejmujący jajnik tzw. strzępkami jajowodu. Wychwycone przez strzępki jajo wędruje do bańki jajowodu. To tutaj następuje zwykle zapłodnienie. Zapłodnione jajo (zygota) wędruje następnie przez ujście maciczne jajowodu do macicy.

Macica
Macica w przeciwieństwie do jajnika i jajowodu jest narządem pojedynczym. Leży w miednicy między pęcherzem moczowym a odbytnicą. Jej wygląd anatomowie przyrównali do spłaszczonej gruszki. Górną, rozszerzoną część macicy stanowi jej trzon, zwężający się ku dołowi w szyjkę. Nad trzonem, niejako wbrew swojej nazwie, położne jest dno macicy. Szyjka objęta jest od dołu przez pochwę, dlatego mówimy o jej części nadpochwowej i pochwowej. Podobnie jak w przypadku jajnika, macica zawieszona jest w miednicy za pomocą więzadeł utrzymujących ją w miarę stałym położeniu (w niewielkim pochyleniu i zgięciu ku przodowi).

Ściana macicy i jajowodów składa się z trzech głównych warstw: błony surowiczej (na zewnętrz), mięśniowej (w środku) i śluzowej (wewnątrz). Błona śluzowa ulega okresowemu złuszczaniu, które zsynchronizowane jest ze wspomnianym już cyklem jajnikowym. Cykl ten trwa zwykle 28 dni. Po złuszczeniu błony objawiającym się jako miesiączka, następuje faza wzrostu i odbudowy. Po jajeczkowaniu (w środku cyklu) następuje faza wydzielnicza, kiedy to błona śluzowa przygotowuje się na przyjęcia zapłodnionego jaja. Jeśli to nie następuje, to cały cykl powtarza się od nowa.

Pochwa i zewnętrzne narządy płciowe
Szyjka macicy przechodzi od dołu w pochwę. Ten narząd ma kształt spłaszczonego cylindra, w którym wyróżniamy ścianę przednią i tylną. Ważnym elementem budowy pochwy są też jej sklepienia: przednie i tylne. To tutaj właśnie pobiera się wymazy wydzieliny pochwy. Ujście pochwy zamknięte jest u dziewic prawie całkowicie błoną dziewiczą.

Narządy płciowe zewnętrzne nazywane są u kobiety zbiorczą nazwą - sromem. Szparę sromu zamykają wargi sromowe większe, po rozchyleniu których widzimy wargi sromowe mniejsze. Odpowiednikiem prącia u kobiet jest leżąca ku przodowi od nich łechtaczka. Wargi sromowe mniejsze przykrywają ujście cewki moczowej i ujście pochwy. Objęta przez nie przestrzeń nazywana jest przedsionkiem pochwy. Jej ściany zwilżone są wydzieliną produkowaną w gruczołach przedsionkowych większych.

Choroby:
? stany zapalne dróg rodnych (sromu, pochwy, szyjki macicy)
? nowotwory złośliwe (sutka, szyjki macicy, trzonu macicy, jajnika),
? mięśniaki,
? nadżerki,
? endometrioza,
? zespół napięcia przedmiesiączkowego
? nietrzymanie moczu.

UKŁAD NERWOWY

Anatomia i fizjologia

Układ nerwowy składa się z ośrodkowego (centralnego) i obwodowego układu nerwowego. Zapewnia on stały kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym oraz integrację narządów wewnętrznych. Kontakt ze światem zewnętrznym zapewniają narządy zmysłów, natomiast doznania z narządów wewnętrznych rejestrowane są przez zakończenia czuciowe w poszczególnych narządach. Układ nerwowy uczestniczy w rejestrowaniu, przekazywaniu i analizie napływających pobudzeń z zakończeń czuciowych oraz bierze udział w realizacji prawidłowych reakcji adaptacyjnych na zmieniające się warunki świata zewnętrznego i środowiska wewnętrznego. Podstawowe reakcje adaptacyjne są wrodzone (np. reakcje odruchowe), inne wykształcają się w trakcie życia osobniczego (np. reakcje psychiczne). Podłożem fizjologicznym reakcji odruchowych jest łuk odruchowy (Ryc.6-4). Każdy łuk odruchowy składa się z drogi doprowadzającej, która przewodzi pobudzenia od receptora do ośrodka scalającego (mózg, rdzeń kręgowy) oraz drogi odprowadzającej, przenoszącej pobudzenia do narządu wykonawczego (mięśni, gruczołów wydzielania wewnętrznego).

Komórka nerwowa (neuron)

Komórka nerwowa - neuron - jest najważniejszym elementem składowym układu nerwowego. W obrębie komórki nerwowej wyróżnia się ciało komórki i dwa rodzaje wypustek: wypustkę długą (akson) i liczne wypustki krótkie (dendryty) (Ryc.6-2). Aksony przenoszą informacje z ciała komórki do innych komórek nerwowych lub narządów wykonawczych (efektorów), dendryty natomiast przekazują pobudzenia do ciała komórki nerwowej.
Poszczególne komórki nerwowe łączą się ze sobą poprzez złącza (synapsy), które pośredniczą w przekazywaniu informacji. W zależności od rodzaju substancji chemicznej pośredniczącej w przekazywaniu pobudzenia, wyróżnia się synapsy pobudzające i hamujące. Komórkom nerwowym towarzyszą komórki glejowe, które spełniają funkcje pomocnicze (odżywcze, izolacyjne, podporowe) w stosunku do neuronów.

Obwodowy układ nerwowy
Obwodowy układ nerwowy tworzą korzenie rdzeniowe i nerwy obwodowe. Układ ten zabezpiecza odbiór doznań czuciowych oraz przewodzi pobudzenia z ośrodków nerwowych (rdzeń, mózg) do narządów wykonawczych (mięśni, gruczołów dokrewnych). Nerwy obwodowe zbudowane są z włókien nerwowych ruchowych, czuciowych i autonomicznych. Włókna ruchowe i autonomiczne przewodzą pobudzenia do narządów wykonawczych (mięśni, gruczołów wydzielania wewnętrznego). Włókna czuciowe są dendrytami i przewodzą pobudzenia do ośrodków nerwowych. Objawy uszkodzenia korzeni rdzeniowych mogą być diagnozowane przez wykonanie zdjęć kręgosłupa (w projekcji przednio-tylnej, bocznej i ewentualnie skośnej). Jeśli istnieje podejrzenie uszkodzenia aparatu więzadłowego (zerwanie więzadeł), wykonuje się dynamiczne zdjęcia kręgosłupa (maksymalne przygięcie i odgięcie kręgosłupa). Uzupełnieniem tych badań może być ocena czuciowych potencjałów wywołanych z odpowiedniego dermatomu (obszaru skóry unerwionego przez określony korzeń rdzeniowy). Uszkodzenie korzeni rdzeniowych najczęściej jest wywołane przez ucisk wypadającego jądra miażdżystego. Pełna ocena usytuowania wypadającego jądra miażdżystego jest możliwa przy pomocy badania tomokomputerowego (TK) lub rezonasu magnetycznego (MRI). Diagnozowanie uszkodzeń nerwów obwodowych opiera się na badaniu elektromiograficznym (EMG) i/lub badaniu szybkości przewodzenia (elektroneurografia). U pacjentów z miastenią wykonuje się stymulację (bodźcem elektrycznym) nerwów obwodowych dla oceny połączenia nerwowo- mięśniowego.

Ośrodkowy układ nerwowy (OUN) obejmuje mózgowie (mózg, pień mózgu i móżdżek) oraz rdzeń kręgowy. OUN poddaje rejestracji i analizie pobudzania dopływające z układu obwodowego i zapewnia prawidłową reakcję organizmu na te bodźce. Największą część mózgu stanowią półkule mózgu, które dzieli się na cztery płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny (rys.).
W oparciu o badania anatomiczne i fizjologiczne ustalono, iż poszczególne płaty związane są z określonymi funkcjami. Płat czołowy związany jest z czynnościami ruchowymi i psychicznymi. Uszkodzenie tego płata jest przyczyną niedowładów lub porażenia kończyn, a w niektórych wypadkach może ujawniać się zaburzeniami cech osobowości. Płat ciemieniowy bierze udział w analizie doznań czuciowych, a następstwem uszkodzenia tego płata jest przeciwstronna niedoczulica. W płacie potylicznym znajdują się ośrodki wzrokowe. Jeśli dojdzie do upośledzenia funkcji tego płata, pacjent będzie odczuwał zaburzenia w polu widzenia. Analiza doznań słuchowych odbywa się w płacie skroniowym.
Zewnętrzną powierzchnię półkul mózgowych pokrywa kora mózgowa. Uszkodzenie kory mózgowej może doprowadzić do zaburzeń funkcji związanej z uszkodzonym obszarem (np. niedowład, zaburzenia mowy, niedowidzenie) lub wyzwolić nadmierną aktywność komórek leżących w sąsiedztwie uszkodzenia. Taka nadpobudliwość może być przyczyną wystąpienia napadów padaczkowych. Od komórek nerwowych kory mózgu do struktur pnia mózgu przebiegają włókna łączące, które tworzą istotę białą mózgu. We wnętrzu półkul mózgowych znajdują się skupiska komórek nerwowych, tzw. zwoje podstawy, które regulują napięcie mięśniowe oraz zapewniają kontrolę ruchów zautomatyzowanych. Uszkodzenia zwojów podstawy wyrażają się zaburzeniami ruchowymi i postawy ciała.
Pień mózgu stanowi połączenie między półkulami mózgu i rdzeniem kręgowym. W obrębie pnia mózgu znajduje się szereg ośrodków odpowiedzialnych za funkcjonowanie najważniejszych dla życia czynności, jak oddychanie, praca serca, przemiana materii i regulacja temperatury. Móżdżek moduluje napięcie mięśni i wpływa na utrzymanie prawidłowej postawy ciała. Uszkodzenie móżdżku doprowadza do zaburzeń w wykonywaniu ruchów precyzyjnych oraz powoduje trudności w utrzymywaniu równowagi ciała. Rdzeń kręgowy znajduje się w kanale kręgowym i pośredniczy w przekazywaniu pobudzeń czuciowych do mózgu oraz bodźców wykonawczych do nerwów obwodowych.

Na przekroju poprzecznym rdzenia kręgowego (Ryc.6-4) widoczne są skupiska komórek nerwowych (istota szara), które zajmują centralną część rdzenia. Istota szara ułożona jest w kształcie litery "H", tworząc rogi tylne (grzbietowe) i rogi przednie (brzuszne). Do rogów grzbietowych dochodzą korzenie grzbietowe, które pośredniczą w przekazywaniu pobudzeń czuciowych. W rogach przednich zgrupowane są neurony ruchowe, których wypustki unerwiają komórki mięśniowe. Zewnętrzną warstwę rdzenia stanowi istota biała utworzona z włókien nerwowych.
Ze względu na złożoną budowę i funkcję ośrodkowego układu nerwowego, ocena jego uszkodzeń musi opierać się na zróżnicowanych metodach badawczych. Wybór odpowiedniej metody zależy od przyczyn uszkodzenia i ich lokalizacji w obrębie OUN, a przede wszystkim od wstępnego rozpoznania neurologicznego. Po urazach czaszki lub kręgosłupa powinny być wykonane zdjęcia RTG przeglądowe dla uwidocznienia szczeliny pęknięcia lub złamania; jeśli istniej podejrzenie obecności krwiaka pourazowego konieczne jest wykonanie badania tomokomputerowego (TK) głowy. W przypadku występowania napadów padaczkowych należy wykonać badanie elektroencefalograficzne (EEG), które powinno być uzupełnione badaniem (TK) głowy dla wykluczenia podejrzenia guza mózgu. W diagnostyce uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego szczególne znaczenie ma obecnie badanie przy pomocy magnetycznego rezonansu jądrowego (MRI). Metoda ta pozwala w sposób niezwykle precyzyjny ocenić uszkodzenia rdzenia kręgowego, pnia mózgu i okolic mózgu przylegających do kości (np. podstawa mózgu, okolica przysadki mózgowej lub móżdżku). Badanie MRI służy również do oceny uszkodzenia istoty białej mózgu, stąd znaczenie tego badania w diagnostyce stwardnienia rozsianego (SM), chorób zwyrodnieniowych mózgu, móżdżku i encefalopatiach.

Układ autonomiczny (wegetatywny)
Układ autonomiczny (wegetatywny) kieruje czynnościami narządów wewnętrznych a zwłaszcza funkcją układu sercowo-naczyniowego, oddechowego, pokarmowego i przemiany materii. Układ wegetatywny jest czynnościowo ściśle połączony z układem hormonalnym. Ośrodki sterujące tego układu znajdują się w ośrodkowym układzie nerwowym.

Układ ten dzieli się na dwie części:
? układ współczulny (sympatyczny),
? układ przywspółczulny (parasympatyczny).

Ośrodki układu sympatycznego zlokalizowane są w bocznych rogach rdzenia kręgowego w odcinku piersiowym i lędźwiowym.
Ośrodki parasympatyczne znajdują się w międzymózgowiu i odcinku krzyżowym rdzenia kręgowego. Uszkodzenie włókien wegetatywnych wyzwala tzw. bóle kauzalgiczne, które mają charakter piekąco- palący, często nasilają się nocą i słabo reagują na leki przeciwbólowe.

Ukrwienie mózgu
Krew doprowadzana jest do mózgu przez 2 tętnice szyjne i 2 tętnice kręgowe. Rozgałęzienia tych tętnic łączą się ze sobą, co zapewnia stały dopływ krwi do mózgu. Mózg otrzymuje znacznie więcej krwi aniżeli inne narządy. Masa mózgu wynosi około 2% ciężaru ciała, przez mózg przepływa jednak aż 15% krążącej krwi. Ten zwiększony dopływ krwi zabezpiecza wystarczającą podaż tlenu i glukozy, które są niezbędne dla utrzymania prawidłowej funkcji mózgu. Wiadomo, iż zapotrzebowanie mózgu n