Człowiek a środowisko

Zgodnie z koncepcją Gai, Ziemię należy traktować jako samoregulujący się żywy organizm, w którym materia martwa i ożywiona funkcjonują w pełnej harmonijnej współzależności, tworząc układ globalnej równowagi ekologicznej.
Wpływ człowieka na środowisko jest bardzo różnorodny i patrząc historycznie - niestety coraz bardziej negatywny. Najkorzystniejszy stan jest wówczas, gdy zostaje osiągnięta równowaga ekologiczna, gdy łańcuch pokarmowy funkcjonuje prawidłowo, gdy zachodzi pełna symbioza między gatunkami i gdy zostaje osiągnięta homeostaza w obrębie ekosystemów.

Homeostaza, czyli zdolność organizmu do utrzymania stałości środowiska wewnętrznego jest możliwa wówczas, gdy ekosystem w sposób naturalny reguluje liczebność poszczególnych populacji przez eliminację sporadycznych nadmiarów. W czasach poprzedzających okres intensywnego rozwoju przemysłu człowiek jak każdy inny organizm z grupy konsumentów doskonale harmonizował z innymi ogniwami w łańcuchu pokarmowym, uczestnicząc w cyklicznej przemianie materii i energii. A więc sprzyjał zarówno homeostazie, jak i utrzymaniu równowagi ekologicznej. Wynikał to stąd, że w początkowym okresie naszej ery przyrost ludności nie był wysoki. Podwojenie ludzkości nastąpiło dopiero po kilku wiekach. Wraz z rosnącą liczbą ludzkiej populacji zwiększała się produkcja żywności, a odbywał się to kosztem wprowadzenia do środowiska dużych ilości nawozów sztucznych oraz pestycydów. Nie jest to obojętne dla środowiska. Stosowanie środków chemicznych w rolnictwie podniosło wydajność, ale ich przedawkowanie jest niebezpieczne dla ludzi i dla środowiska. Oszacowano, że w krajach rozwijających się umiera rocznie ponad 10 tys. osób.

Człowiek spowodował wiele katastrof ekologicznych, których skutki odczuwane są do dziś. Miały one wpływ na śmierć wielu tysięcy ludzi oraz na znaczne pogorszenie się stanu środowiska naturalnego. Oto niektóre z katastrof ekologicznych wynikłych z powodu nieprzestrzegania norm bezpieczeństwa w należytym stopniu.

Miejsce katasrofy Rok Przyczyna
Minamata (Japonia) 1953 Skażenie ryb rtęcią wywołane odpadami z fabryki CHISSO, spożycie zatrutych ryb spowodowało 860 ofiar
Kanał la Manche 1967 Katasrofa supertankowca Torrey Canyon w wyniku której nastąpił wyciek ropy .
Sevesa (Wlochy) 1976 Katastrofa w fabryce chemikaliów; podczas procesu wytwarzania trichloroetylenu, na skutek zbyt wysokiej temperatury ulotniły się śmiertelne trujące gazy
Zatoka Meksykańska 1979 Katastrofa platformy IXTOC-1. W wyniku niej wypłynęło 60 tys. ton ropy.
Czarnobyl 1986 Największa katastrofa w dziejach wykorzystania energii jądrowej; eksplozja reaktora uwolniła do atmosfery olbrzymie ilości promieniowania radioaktywnego. Zasięg skażeń: ZSRR-40%, Europa- 57%.

Sytuacja zdrowotna ludzi jest jednym z pierwszych wskaźników jakości środowiska. Zdrowie ludności zależy od rozwoju społecznego i gospodarczego oraz od zdrowego środowiska, w tym od bezpiecznej żywności i wody. Zanieczyszczenia powstające w procesach produkcji oraz w wyniku używania energii w przemyśle i transporcie szkodzą zdrowiu milionów ludzi. Lekarze często wiążą przyczyny powstawania chorób naczyń wieńcowych, dróg oddechowych, nowotworów, alergii i nerwic z naruszeniem równowagi biologicznej w przyrodzie.

Postęp naukowo-techniczny, stanowiący niewątpliwie dobrodziejstwo ludzkości, niesie ze sobą zjawiska negatywne, prowadzące do zakłócenia równowagi biologicznej biosfery. Do najbardziej negatywnych zjawisk zachodzących w środowisku, charakteryzujących nasze czasy należą:

- wyczerpywanie się zasobów naturalnych, w wyniku ich nadmiernej eksploatacji;
- erozja gleb, [pustynnienie i susza;
- rosnące zanieczyszczenia wód, powietrza i gleby;
- wzrastające zagrożenie promieniowaniem, hałasem i wibracjami;
- chemizacja środowiska;
- wzrastające ilości odpadów;
- niszczenie lasów;
- bezpowrotne niszczenie wielu gatunków zwierząt i roślin, decydujących o różnorodności biologicznej świata oraz tworzących zasoby genetyczne świata.

Pogorszenie stanu środowiska traw nadal, ponieważ ciągle wiele krajów dąży do rozwoju gospodarczego kosztem równowagi biologicznej. Większość krajów rozwijających się boryka się z problemami środowiskowymi, takimi jak pustynnienie, erozja gleb, żywiołowa urbanizacja, zanieczyszczenia przemysłowe oraz wylesianie. Zjawiska te w wielu przypadkach destabilizują ekosystemy, od których zależy życie ludzi i genetyczne bogactwo biosfery. Z nieco innymi problemami środowiskowymi borykają się kraje uprzemysłowione: tu ma miejsce wyczerpywanie się niektórych zasobów naturalnych oraz skażenie powietrza. Ze skażeniem atmosfery wiążą się takie szkodliwe zjawiska, jak kwaśne deszcze, zmniejszenie warstwy ozonowej i ocieplenie klimatu w związku z efektem cieplarnianym.

Mówiąc o degradacji i dewastacji środowiska nie można pominąć katastrof ekologicznych , czyli złamania równowagi dynamicznej układu ekosystemu środowiska przyrodniczego na skutek uszkodzenia lub zniszczenia jego struktury, bądź funkcji w takim zakresie, że uniemożliwione jest działanie naturalnych mechanizmów.
W ramach ochrony środowiska naturalnego tworzone są systemy obszarów chronionych ( system ten to układ przestrzennie powiązanych ze sobą terenów parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu). Podstawowym celem tworzenia przez ludzi obszarów chronionych jest:

- ochrona zasobów przyrody przed ich degradacją i dewastacją;
- stworzenie odpowiednich warunków, zapewniających rozwój poszczególnych gatunków roślin i zwierząt;
- zapewnienie równowagi przyrodniczej w skali kraju i jego regionach;
- zapewnienie różnorodności genetycznej organizmów;
- obrona osobliwości przyrody ożywionej i nieożywionej, rzadkich gatunków flory, fauny, rozwoju szaty roślinnej
- utrzymanie korzystnych stosunków klimatycznych, hydrologicznych i hydrogeologicznych.
Celem tworzenia obszarów chronionych jest także ekologiczna osłona terenów zdewastowanych- częściowo niwelują one zanieczyszczenia środowiska oraz zapewniają warunki wypoczynku.

Komitet Prognoz „ Polska XXI wieku” przy Prezydium PAN opracował w roku 1994 Raport w sprawie opracowania długofalowej strategii rozwoju Polski na 15 lat. Raport ten, określany jako „ Droga do roku 2010” opublikowany został w roku 1995. Jest to pewnego rodzaju rozwinięcie „ Strategii dla Polski” autorstwa G. Kołodki. Dotyczy to zwłaszcza humanistycznych i ekologicznych aspektów procesu rozwojowego, a także problematyki przekształceń w strukturach przedmiotowych gospodarki w ujęciu gałęziowym i branżowym. Jest to pełna wizja rozwoju kraju w dłuższej perspektywie czasowej.
Długofalowa strategia rozwoju kraju opiera się na zasadach ekorozwoju, czyli zapewnienia warunków dla rozwoju nie tylko naszego, ale i następnych pokoleń. Oznacza to, że :

-nie można w tym okresie podejmować działań lub inwestycji, które groziłyby pogorszeniem środowiska; w związku z tym przeciwwskazany jest zwłaszcza rozwój przemysłu ciężkiego, szczególnie niebezpiecznego dla otoczenia,
-rząd nie może przyjmować poszczególnych programów branżowych (energetycznych, rolniczych, transportowych itp.), jeśli wchodzą one w kolizję z wymaganiami ochrony środowiska,
-szczególnie potrzebna jest rozbudowa rodzimego przemysłu produkującego urządzenia dla ochrony środowiska – jednej z najdynamiczniej rozwijających się gałęzi przemysłu wysokiej techniki na świecie, może to bowiem dać nadzieję na poprawę stanu środowiska,
-konieczne jest maksymalne wykorzystanie możliwości finansowania ze środków zagranicznych inwestycji dających poprawę stanu środowiska .

Konkretyzacja nakreślonych celów oznacza , że do roku 2010 musimy osiągnąć odczuwalny , jakościowy postęp w przekształceniu Polski w kraj respektujący „potrzeby ekologiczne i spełniający wymogi samoodtwarzalnego rozwoju ”.

Omawiana długofalowa strategia rozwoju Polski jest bardzo optymistyczną wizją rozwoju kraju do roku 2010 . Okazuje się więc , że przyjęcie założeń ekorozwoju nie tylko nie ogranicza możliwości poprawy jakości życia, ale ją wspiera i popiera. Długofalowa strategia rozwoju Polski stanowi najbardziej kompletną i spójną wizję rozwoju, które powinna być konsekwentnie realizowana.
Tworzenie i realizowanie programów ekorozwoju realizowane być może w skali krajowej lub regionalnej. Warto zatrzymać się dłużej nad regionalnymi zadaniami w tym zakresie i omówić je szerzej. Uczynię to wspierając sie przykładem szeroko propagowanego programu dla północno – wschodniego regionu Polski „ Zielone Płuca”.
Tworzenie i realizowanie regionalnych programów ekorozwoju ma kluczowe znaczenie. Trzeba przyjąć, że każdy region powinien mieć swój program ekorozwoju. Programy regionalne mogą być tworzone dla całego regionu ( w układzie ponadwojewódzkim), w skali województwa lub związku celowego kilku czy kilkunastu gmin należących do różnych województw.
Obszar Zielonych Płuc Polski stanowi integralną część osłony ekologicznej kraju ; ma zapewnić utrzymanie czystości wód, zachować warunki do rozwoju rekreacji i turystyki, a także dla wysoko wyspecjalizowanych technologii przemysłowych , wymagających czystej wody i powietrza, a więc niemożliwych do wprowadzenia w Polsce południowo – zachodniej.
Działania na rzecz Zielonych Płuc Polski inspirowane są przez Radę Porozumienia ZPP, w skład której wchodzą między innymi przedstawiciele Ministrów Finansów, Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa, Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, zdrowia i Opieki Społecznej, Przemysłu i Handlu oraz Centralnego Urzędu Planowania. Poniższa tabela prezentuje kierunki polityki ekorozwoju kraju.

Gospodarcze wykorzystanie funkcji ekologicznych

Polityka Zadania bezpośrednie Zadania pośrednieInspirowanie i wspieranie
Rządowa - nowa ekofilozofia i gospodarka finansowa- system obszarów chronionych- samodzielność regionów wodnogospodarczych- ZPP w monitoringu EWG- Kształcenie kadr - program Zielone Płuca Europy- kształcenie kadr
Wojewódzka - tworzenie obszarów chronionych- kształcenie kadr
- tworzenie obszarów chronionych




Gospodarka leśna

Polityka Zadania bezpośrednie
Rządowa - rewizja systemu finansowania- finansowanie zalesień- opłaty za gospodarcze wykorzystanie lasu i korzystanie z urządzeń turystycznych - naturalna hodowla lasu- wzrost zalesień i zadrzewień- plantacje energetyczne
Wojewódzka - kontrola melioracji i chemizacji - wzrost zalesień i zadrzewień- uboczna produkcja leśna- drobny przemysł- plantacje energetyczne
Lokalna - kontrola melioracji i chemizacji Wzrost zalesień, zadrzewień i opasek biologicznych

Nowoczesny przemysł

Polityka Zadania bezpośrednie Zadania pośrednieInspirowanie i wspieranie
Rządowa - czysty przemysł
- ofert tworzenia ośrodków szkoleniowo – wdrożeniowych - czysty przemysł- drobny przemysł oparty o lokalną bazę- powołanie stowarzyszenia zajmującego się czystym przemysłem- adaptacja rozwiązań zagranicznych
- drobny przemysł oparty o lokalną bazę