Struktura systemu oświatowego w Belgii
WSTĘP
Pisząc pracę na temat „ Struktury systemu oświatowego w Belgii ” będę starał się nakreślić znaczenie oraz kształt tegoż systemu w stosunku do systemów obowiązujących w innych krajach Unii Europejskiej.
System oświatowy każdego z krajów członkowskich kształtował się przez wiele stuleci i dostosowywano go do określonych warunków ekonomicznych, społecznych, kulturowych, demograficznych oraz ustrojowych danego państwa.
Trudności w ujednoliceniu systemów we wszystkich krajach UE wynikają z różnorodności rozwiązań administracyjnych, odmienności prawa oświatowego, zróżnicowaniu kulturowym i językowym państw członkowskich.
Wspólna polityka UE w zakresie oświaty ma na celu wspieranie nauczania języków, kultury, historii państw członkowskich, uznawanie uzyskanego w innych krajach wykształcenia ( dyplomów, uzyskanych kwalifikacji zawodowych ), wymianę międzyuczelnianą studentów, kadry pedagogicznej oraz doświadczeń.
Rozwijanie zdolności jednostki ludzkiej, wszechstronny rozwój jej osobowości, pobudzanie kreatywności i wyobraźni, wyrabianie niezależności i poczucia odpowiedzialności za swoje czyny oraz współpracy z innymi ludźmi to podstawowe założenia systemów oświatowych w krajach UE.
W krajach UE oświata rozumiana jest jako proces upowszechniania wykształcenia oraz system instytucji szkolnych i pozaszkolnych.
Ramy organizacyjne i funkcjonowanie systemu oświatowego tworzą w każdym kraju odrębną, specyficzną całość i są ściśle powiązane z jego polityką oświatową. Zarówno w Belgii jak i innych krajach, system oświatowy przechodzi zmiany, które decydują o dalszym jego funkcjonowaniu.
Działaniom oświatowym władze UE poświęcają dużo uwagi, gdyż związane jest to z przygotowaniem społeczeństwa jednoczącej się Europy do życia i funkcjonowania w coraz to nowych warunkach społecznych.
System oświatowy Belgii został ukształtowany w trakcie powolnej przebudowy i dzięki wprowadzeniu nowatorskich reform. Funkcjonowanie i struktura zależna są od wielu czynników zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych.
ROZDZIAŁ I
ADMINISTRACJA SZKOLNA I OŚWIATA W BELGII
Belgia leży w północno – zachodniej części Europy nad Morzem Północnym, graniczy z Francją, Holandią, Niemcami i Luksemburgiem. Jest to kraj stosunkowo mały, jego obszar to około 30,5 tysiąca Km2. Liczba jego mieszkańców to niewiele ponad 10 milionów. Kraj podzielony jest na 9 prowincji ze stolicą w Brukseli.
Belgia jest krajem dwujęzycznym, zarówno francuski jak i flamandzki są językami urzędowymi.
System szkolny jest odzwierciedleniem struktury narodowo – językowej, w której zarówno francuskojęzyczni Walonowie jak i flamandzkojęzyczni Flamandowie posiadają swojego ministra edukacji. Cały system kontroli opiera się na zarówno centralnych jak i regionalnych inspektorach, którzy to kontrolują zarówno realizację minimum programowego, a także nauczycieli.
Belgijski system szkolny obejmuje dzieci od trzeciego roku życia. Najniższy szczebel systemu przygotowano dla dzieci w wieku 3 – 6 lat, które mogą uczęszczać ( lecz nie muszą ) do przedszkola.
Następnym etapem szkolenia dzieci w Belgii jest obowiązkowa szkoła początkowa trwająca 6 lat, a następnie 6-cio letnia szkoła średnia. Ostatnim etapem edukacji są szkoły wyższe.
ROZDZIAŁ II
STRUKTURA SYSTEMU SZKOLNICTWA
PRZEDSZKOLE
Przedszkole to pierwszy etap w systemie edukacyjnym młodego Belga.
Dzieci w wieku od 3 do 6 lat mogą uczęszczać do tych placówek systemu szkolnego lecz nie jest to obowiązkowe, jednakże coraz silniej związane ze szkołą początkową. Rodzice chętnie posyłają dzieci do przedszkola aby lepiej były one przygotowane do obowiązków w szkole początkowej.
SZKOŁA POCZĄTKOWA
W wieku sześciu lat na dziecko nakładany jest obowiązek szkolny w postaci uczęszczania do szkoły początkowej. Szkoły początkowe są bezpłatne. Nauka na tym szczeblu trwa sześć lat, podzielonych na trzy etapy. Każdy z trzech etapów dzieli się na dwuletnie cykle i analogicznie etap pierwszy jest przeznaczony dla dzieci w wieku 6 – 8 lat, następny 8 – 10 lat i ostatni 10 – 12 lat. Każdy z tych etapów odpowiedzialny jest za realizację konkretnego materiału. Nauczyciele jednak mają obowiązek dostosować wymagania do indywidualnych potrzeb i zdolności ucznia.
Coraz to więcej szkól wdraża model pedagogiczny w którym tworzy się klasy ze względu na umiejętności, a nie ze względu na wiek ucznia.
W pierwszej fazie nauczania w szkole stosuje się oceny opisowe, które mają zachęcać ucznia do lepszej pracy.
W wielu szkołach wprowadzane są oprócz przedmiotów obowiązkowych także zajęcia fakultatywne, które służą rozwijaniu zainteresowań ucznia.
Uczniowie po zakończeniu nauczania początkowego otrzymują dyplom ukończenia szkoły początkowej. Dyplom ten daje uczniowi uprawnienia do rozpoczęcia nauki w szkole średniej.
SZKOŁA ŚREDNIA
W Belgii uczęszczanie do szkoły średniej obowiązkowe jest tylko do piętnastego roku życia. Tradycyjne kształcenie w szkole średniej zostało podzielone na dwa trzy letnie cykle. Pierwszy cykl szkoły średniej obejmuje
4
uczniów od 12 do 15 roku życia, natomiast drugi nie obowiązkowy od 15 do 18 roku życia. Ukończenie pierwszego szczebla omawianej szkoły czyni uczniów absolwentami niższej szkoły średniej. Ukończenie drugiego szczebla szkoły średniej, daje możliwość do rozpoczęcia studiów wyższych.
Obok kształcenia tradycyjnego na poziomie szkoły średniej funkcjonuje w Belgii tak zwane „ kształcenie odnowione ”, obejmujące trzy dwuletnie cykle nauczania, podczas których realizuje się określone zadania dydaktyczno-diagnostyczne:
1. W pierwszych dwu latach realizowany jest jednolity program ogólnokształcący obejmujący wszystkich uczniów. Ten etap kształcenia określa się w Belgii – „ cyklem obserwacji ”.
2. Następne dwa lata to okres, w którym uczniowie orientują się w możliwości wyboru specjalizacji przyszłego kształcenia. W belgijskim systemie szkolenia okres ten nazywamy – „ cyklem orientacji ”.
3. Ostatnie dwa lata średniego kształcenia odnowionego obejmują wyłącznie przedmioty wybranej specjalizacji, która jest wprowadzeniem do przyszłego kierunku studiów wyższych, czy też wszelkich form kształcenia zawodowego. Okres ten Belgowie określają mianem – „ cyklem determinacji ”.
Uczniowie którzy zdecydowali się na szkołę średnią przygotowującą do podjęcia studiów wyższych zobligowani są przystąpić do egzaminu maturalnego. Świadectwo maturalne poza tradycyjnymi ocenami zawiera także krótki opis ucznia. Egzamin maturalny jest jednocześnie przepustką na studia wyższe.
Szkolenie odnowione dzieli się na dwie specjalizacje:
a) uzyskanie wykształcenia ogólnego lub technicznego
( przygotowanie do studiów wyższych )
b) uzyskanie wykształcenia zawodowego
( umożliwiającego podjęci pracy ).
Istnieje w Belgii również możliwość uzyskania wykształcenia na poziomie szkoły średniej lecz w trybie szkoły wieczorowej.
SZKOLNICTWO WYŻSZE
Belgia posiada bogata bo sześćset letnia tradycję akademicka. Podobnie jak w przypadku szkół początkowych jak i średnich istnieją dwa zupełnie oddzielne systemy szkolnictwa wyższego: flamandzki i społeczności francuskojęzycznej.
W obu tych systemach dodatkowo można wyróżnić dwa tradycyjne sektory, czyli uniwersytecki i pozauniwersytecki. Pierwszy z nich obejmuje dziewięć uniwersytetów francuskich i osiem flamandzkich. Jest to stosunkowo
5
dużo jak na tak mały kraj. Największym i najbardziej prestiżowym
uniwersytetem jest Uniwersytet katolicki Leuven, który istnieje od 1425r, i obecnie kształci się w nim na różnych kierunkach około 25 tysięcy studentów. Szkoły wyższe to różnego rodzaju uczelnie, które wiążą prace dydaktyczną z badaniami naukowymi, z reguły organizujące kształcenie młodzieży posiadającej maturę, jak również dorosłych specjalistów.
Szkolnictwo wyższe w Belgii spełnia dwa cele:
1. prowadzi badania naukowe
2. przygotowuje kadrę najwyżej wykwalifikowanych specjalistów dla różnych dziedzin życia gospodarczego i społecznego.
Podstawowe studia uniwersyteckie obejmują dwa cykle kształcenia.
Pierwszy z nich trwa zwykle dwa lub trzy lata i kończy się uzyskaniem stopnia zbliżonego do anglosaskiego bachelor.
Drugi cykl studiów obejmuje kolejne dwa – trzy lata nauki, a w przypadku medycyny cztery i prowadzi do nadania tytułu licencjata, który jest odpowiednikiem polskiego magistra. Niektóre kierunki zamiast licencjata przyznają tytuł inżyniera określonej specjalności. Tak samo jak w Polsce nauczanie podzielone jest na wykłady i ćwiczenia, które kończą się egzaminem pisemnym, rzadziej natomiast ustnym.
Istnieje jeszcze trzeci zaawansowany cykl studiów, który prowadzi do doktoratu. Jego uzyskanie trwa minimum dwa lata i poprzedza go publiczna obrona pracy. Aby zostać wykładowcą akademickim wymagany jest tytuł doktora.
Drugi z sektorów obejmuje inne uczelnie wyższe, głównie o charakterze zawodowym. Szkoły tego rodzaju przygotowują młodzież do wykonywania zawodu, a badania naukowe pozostawiają na dalszym planie. Zarówno w systemie flamandzkim jak i francuskojęzycznym istnieje ich w sumie sześćdziesiąt. Ponadto w Belgii działa także dwadzieścia jeden instytutów wyższego szkolnictwa artystycznego i architektury. Belgijskie kolegia wyższego szkolnictwa zawodowego wzorują swoją strukturę oraz organizację toku nauczania na uniwersytetach. Dzięki reformie z lat dziewięćdziesiątych ich uprawnienia znacznie wzrosły. Kolegia oferują głównie programy na wyższym poziomie zawodowym, obejmującym jeden cykl kształcenia. W systemie flamandzkim zwykle trwa on trzy lata, a we francuskim cztery lata. Po ukończeniu kolegium można rozpocząć studia uzupełniające, które w zależności od kierunku trwają rok lub dwa lata.
SZKOLNICTWO SPECJALNE
Szkoły specjalne to instytucje oświatowo – wychowawcze dla dzieci i
6
młodzieży, które ze względu na różne upośledzenia fizyczne bądź umysłowe, zaburzenia charakteru, stan zdrowia i trudności wychowawcze nie mogą kształcić się w szkołach zwykłych. Pomoc wychowawcza organizowana w szkołach specjalnych dla dzieci tam uczęszczających obejmuje:
1. wychowanie i nauczanie,
2. elementy wykształcenia ogólnego: przygotowanie do określonego zawodu,
3. nauczanie z takim samym programem nauczania jak w szkołach zwykłych, zorganizowane specjalnie dla dzieci, które ze względu na stan zdrowia przebywają w sanatoriach lub innych placówkach zdrowotno – wychowawczych.
Organizowane są również internaty przeznaczone dla dzieci upośledzonych fizycznie lub umysłowo. W takich internatach uczniowie pracują w niewielkich grupkach.
ROZDZIAŁ III
KSZTAŁCENIE NAUCZYCIELI
Kształcenie nauczycieli odbywa się na poziomie szkolnictwa wyzszego i podzielone jest na cztery różne specjalności, które odpowiadają nastepujacym szczebla oświaty i są to:
- wychowanie przedszkolne
- szkoła początkowa
- szkoła średnia cykl odnowiony
- szkoła średnia cykl tradycyjny
Kształceniem nauczycieli wychowania przedszkolnego, szkoły początkowej, szkoły średniej cykl odnowiony zajmują się trzy letnie wyższe instytuty kształcenia pedagogicznego. Kształceniem nauczycieli dla szkoły sredniej cykl tradycyjny prowadzą placówki uniwersyteckie cztero lub pięcioletnie studia wyższe w wybranej dziedzinie oraz dwuletnie studia pedagogiczne.
W zależności od szczebla i typu szkoły wktórej przyszli nauczyciele będą pracować, różne są treści ich kształcenia.
Kandydaci na nauczycieli, którzy chcą pracować w przedszkolach i szkołach początkowych studiują przedmioty objęte programem szkolnym, kształceniem pedagogicznym do którego należą: psychologia, stosowanie pomocy audiowizualnych i komputera oraz przedmioty, które przyczyniaja się do wzrostu świadomosci ważnych problemów społecznych, rodzinnych, kulturalnych oraz dotyczacych środowiska.
TRUDNOŚCI DYDAKTYCZNO – WYCHOWAWCZE I KIERUNKI PRZECIWDZIAŁANIA
Belgia jest to kraj w którym dokonuje się dużego przesiewu uczniów sprawiających różnego rodzaju problemy na poziomie szkoły początkowej. Nauczyciele wspierani są głównie przez sieć wyspecjalizowanych ośrodków, w których po dokonaniu diagnozy zapada decyzja o dalszych formach edukacji uczniów, którzy wykazują trudności dydaktyczno – wychowawcze, czy też jakiekolwiek cechy niepełnosprawności.
Nauczanie oraz praca korekcyjna odbywa się w ośrodkach szkolnych, gdzie oprócz pedagogów pracuje wielu specjalistów w zależności od typu zaburzeń czy niepełnosprawności.
8
Ośrodki szkolne dla uczniów z trudnościami dydaktyczno – wychowawczymi oraz deficytami rozwojowymi podzielono na osiem typów, w których prowadzi się działania diagnostyczno – terapeutyczne:
1. dzieci z obniżoną sprawnością intelektualną > 70;
2. dzieci z umiarkowanym upośledzeniem 50 –70;
3. dzieci o zachowaniach afektywnych i agresywnych;
4. dzieci niepełnosprawnych ruchowo;
5. dzieci przewlekle chore, niezdolne do funkcjonowania w szkole masowej;
6. dzieci niewidome i niedosłyszące;
7. dzieci głuche i niedosłyszące;
8. dzieci z zaburzeniami na obszarze fizjopatologicznym.
Uczniowie z trudnościami w nauce i niepełnosprawni objęci są szczególnym systemem opieki. Każdy absolwent szkoły specjalnej ma możliwość zwrócenia się o pomoc do asystenta socjalnego, który między innymi organizuje i pomaga w odbywaniu stażu w zakładzie pracy. Po pomyślnie zakończonym stażu absolwent zostaje stałym pracownikiem danego zakładu pracy. Jeśli stażysta nie sprosta zadaniu kierowany jest do ośrodka pracy chronionej.
W stosunku do uczniów zaniedbanych wychowawczo i wykazujących negatywizm szkolny istnieje w Belgii szeroka oferta zagospodarowania czasu wolnego i rozwijania zainteresowań.
ROZDZIAŁ IV
PRAWA I OBOWIĄZKI RODZICÓW WZGLĘDEM SZKOŁY
W Belgii rodzice mają możliwość wyboru tego, czy dziecko ma się kształcić w szkole państwowej czy w szkole całkowicie prywatnej, które to szkoły nie są objęte przepisami państwa regulującymi sprawy szkoły. Możliwość takiego wyboru stwarza Ustawa o edukacji.
Do obowiązku rodziców należy zapisanie dzieci do szkoły poczatkowej i dopilnowanie, by regularnie do niej uczęszczały.
Poradnictwo szkolne dla uczniów nieletnich, jeżeli chodzi o różne rodzaje szkolnictwa to znaczy: szkolnictwo specjalne stacjonarne lub niestacjonarne, szkolnictwo ogólnokształcące, techniczne i zawodowe, może odbywać się jedynie za zgodą rodziców.
Rodzice mają prawo odwoływać się do sądu od decyzji rad klasowych podjętych przez szkołę oraz w przypadku odrzucenia zgłoszenia dziecka do szkoły.
Decyzja o wyborze drogi kształcenia podejmowana jest głównie przez rodziców oraz przez specjalną komisję składającą się z nauczycieli. Pomimo tego , iż szkoła bez zgody rodziców nie może zadecydować o zakwalifikowaniu ucznia, to jednak rodzice nie przeciwstawiają się opiniom nauczycieli, zdając sobie sprawę z tego, że niewłaściwe ukierunkowanie ich dziecka będzie przyczyną jego niepowodzeń. Tak więc cała procedura kwalifikacyjna opiera się na wzajemnym zaufaniu pomiędzy rodzicami a szkołą.
PODSUMOWANIE
Reasumując system oświatowy w Belgii chciałbym zaznaczyć, że najbardziej charakterystyczną cechą tego ustroju jest jego różnorodność polegająca na występujących w nim odrębnościach kulturowych i językowych. Z tego właśni względy nie jest to system jednolity. Różnorodność systemu szkolnego wiąże się z trudnościami organizacyjnymi i programowymi.
System edukacyjny Belgii jest odzwierciedleniem struktury narodowo – językowej, w której istnieje podział na francuskojęzycznych Walonów i flamandzkojęzycznych Flamandów. Oba narody mają zapewnioną autonomię także w systemie kształcenia.
Już od szczebla władz centralnych widać dbałość o tę równość, gdyż powołuje się dwóch ministrów edukacji. Kontrolą zajmują się centralni i regionalni inspektorzy, którzy kontrolują minimum programowe i weryfikują nauczycieli.
Nauczanie obowiązkowe jest od 6-go do 15-go roku życia. Do 6-cio letniej szkoły początkowej trafiają dzieci w wieku 6-ciu lat. Szkoła ta jest bezpłatna i jednolita. Cały proces nauczania podzielony jest na trzy cykle po dwa lata. Dostosowane są one do potrzeb i możliwości dziecka.
12 letnia młodzież otrzymuje dyplom ukończenia szkoły początkowej i wybiera jeden z wariantów dalszego kształcenia w szkole średniej, tradycyjny lub odnowiony.
Na zakończenie wspomnę jeszcze, że w omawianym systemie szkolnictwa nauczanie przedszkolne, jak i szkoła początkowa aż do pierwszych lat szkoły średniej włącznie stanowią etap który, z punktu widzenia pedagogicznego jest jedną całością. Jest to konieczność współpracy nauczycieli wszystkich stopni dla koordynacji celów wychowawczych i dydaktycznych.
Rozbudowana w swej różnorodności sieć usług edukacyjnych wychodzi naprzeciw oczekiwaniom społeczeństwa, a duża liczba młodzieży uczącej się w szkołach wyższych świadczy na korzyść tegoż systemu edukacji.
BIBLIOGRAFIA
1. Dziewulak D. Polityka oświatowa Wspólnoty Europejskiej. Warszawa 1995
2. Dziewulak D. Systemy oświatowe Unii Europejskiej. Warszawa 1997
3. Kułak-Pełka J., Żukowska E. Belgijski system oświatowy „ Dyrektor szkoły ” 2000 nr 11
4. Siwoszko J. Wybrane zagadnienia z pedagogiki porównawczej Gdańsk 2001
5. Wiloch T. System szkolny Warszawa 1977
6. Szecówka A. Specyfika i trendy edukacji w Belgii Nowa Szkoła 1996
7. Kordek P. Geografia turyzmu państw Unii Europejskiej Przemyśl 2001
8. Internet.
SPIS TREŚCI
Wstęp
Rozdział I
Administracja szkolna i oświatowa w Belgii
Rozdział II
Struktura systemu szkolnictwa
Rozdział III
Kształcenie nauczycieli
Trudności dydaktyczno-wychowawcze i kierunki przeciwdziałania
Rozdział IV
Prawa i obowiązki rodziców względem szkoły
Podsumowanie
Bibliografia