Rzeczpospolita w inicjatywie i obronie – konflikty z sąsiadami w XVII wieku.

Wiek XVII był bez wątpienia dla Rzeczypospolitej okresem ciężkiej próby militarnej, społecznej i ekonomicznej. Był to czas kiedy narastające od lat konflikty miały osiągnąć swoje apogeum. I tak lata 1600 -1611 przyniosły pierwszy etap długotrwałych wojen polsko - szwedzkich ostatecznie zakończonych w roku 1660. Aspiracje polskiej magnaterii zaowocowały pierwszą dymitriadą w roku 1604 i tym sposobem zaostrzył się konflikt polsko ? rosyjski trwający aż do pierwszej połowy XVIII wieku kiedy do Polska na rzecz Rosji traci Inflanty w wielkiej wojnie północnej. Kolejnym ciosem okazało się powstanie Kozackie, które swoje początki miało w 1625 roku a za koniec można uznać rok 1654. Ostatnim aspektem, o którym nie można nie wspomnieć jest konflikt polsko ? turecki w latach 1620 ? 1699.

Warto rozpocząć od konfliktu najbardziej emocjonującego (przynajmniej jak dla mnie) i obfitującego w znaczące wydarzenia.
Gdy po zakończeniu wojny inflanckiej pod kontrola Polski znalazło się całe wschodnie wybrzeże Bałtyku, od Pomorza Gdańskiego aż po port w Parnawie a w rękach Szwecji pozostała tylko Estonia spodziewać się można było następstw takiego stanu rzeczy. Atmosferę między krajami pogarszała detronizacja polskiego króla Zygmunta III Wazy w Szwecji, który do jego tronu wysnuwał roszczenia. W akcie sprzeciwu wobec tej decyzji wcielił Estonię do Rzeczpospolitej w myśl przyrzeczeń jakie złożył w pacta conventa. W odpowiedzi na ten krok Karol IX (ówczesny regent sudermański) odpowiedział uderzeniem na Inflanty. W efekcie wojska polsko ? litewskie pod dowództwem hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza odniosły druzgocące zwycięstwo pod Kircholmem w 1605 roku nad Szwedami. Król Zygmunt III Waza dążący nie tylko do utrzymania Inflant ale do odzyskania tronu szwedzkiego zaangażował się w dymitriady co miało rozbić sojusz rosyjsko ? szwedzki z 1609r., w tym czasie nastała stagnacja walk z Szwecja. Na lata 1617 ? 1622 przypada drugi faza wojen, w której przewagę zdobywają Szwedzi. Podczas gdy Polacy zajęci byli odpieraniem agresji tureckiej, na Inflanty uderzyła armia szwedzka na czele z Gustawem II Adolfem (1621). Polska wykończona wojnami zgadza się na podpisanie niekorzystnego pokoju w Mitawie w 1622, na mocy którego przy kraju pozostała jedynie Kurlandia i tzw. Inflanty Polskie, reszta Inflant trafia w ręce Szwedów. Trzeci etap rozpoczyna się walką o ujście Wisły trwającą od 1626 do 1629. Gdy Szwedzi rozpoczęli blokadę Gdańska zmusiło to polską szlachte do ustalenia podatku na rozbudowę armii, dzięki czemu w 1627 nasz flota odniosła zwycięstwo w bitwie morskiej pod Oliwą a oddziały prowadzone przez hetmana Stanisława Koniecpolskiego pokonały wroga pod Trzcianą w roku 1629. W tym także roku doszło do podpisania w Starym Targu rozejmu, według którego wszystkie zajęte porty bałtyckie pozostawały w rekach Szwedów ( z wyjątkiem Pucka, Gdańska i Królewca), którzy narzucili podatek na handel gdański. Po śmierci króla tron polski objął Władysław IV Waza, który postanowił przedłużyć ów rozejm w 1635 w Sztumskiej Wsi. Szwedzi zrezygnowali z portów i podatku jednak zatrzymali większą część Inflant zaś król polski nie zrezygnował z roszczeń do tronu szwedzkiego co miało stać się przyczyną późniejszych konfliktów. Rok 1655 przyniósł ze sobą atak króla Karola X Gustawa na Polskę pod panowaniem Jana Kazimierza Wazy, co rozpoczynało okres sławnego potopu szwedzkiego. Atak był wynikiem dążenia do zbudowania swoistego imperium bałtyckiego a pretekstem roszczenia polskiego władcy do tronu w Szwecji. Błyskawicznie doszło do poddania się pospolitego ruszenia szlachty wielkopolskiej pod Ujściem, zdobycie Warszawy, Krakowa, następnie poddanie Litwy w wyniku zdrady Janusza Radziwiłła, kapitulacja armii koronnej i ucieczki Jana Kazimierza na Śląsk. Podczas potopu doszło do legendarnej obrony Jasnej Góry na przełomie października i grudnia 1655 pod dowództwem ojca Augustyna Kordeckiego.
Po opamiętaniu się polskiej szlachty, do której dotarł fakt plądrowania kraju przez Szwedów zawiązali oni w grudniu konfederacje w Tyszowicach a na czele armii polskiej stanął Stefan Czarniecki, który zainicjował wojnę podjazdową. Do kraju powrócił król Jan Kazimierz i złożył w roku 1656 uroczyste śluby w katedrze lwowskiej.
Sytuacja uległa komplikacji, gdy Karol X Gustaw zawarł porozumienie z Henrykiem Wilhelmem Hohenzollernem, obiecując mu wcielenie Warmii do Prus. Gdy nękanym przez polską armie Szwedom wysłano pruskie posiłki wygrała ona cudem w bitwie pod Warką 7 kwietna 1656 oswobadzając Małopolskę. Nad Polską zawisła groźba rozbioru gdy w grudniu 1656 doszło do podpisania traktatu w Radnot pomiędzy Szwecją, Brandenburgią, Siedmiogrodem, Kozakami i Bogusławem Radziwiłłem. Polaków zaczęli w tym czasie wspierać Habsburgowie, Duńczycy i w perspektywie uniezależnienia się lenna pruskiego od Polski - Fryderyk Wilhelm ( traktat welawski z 9 IX 1657 ) . Konflikt polsko ? szwedzki kończy pokój w Oliwie z 3 V 1660, wedle którego przy Polsce pozostawała Kurlandia i Prusy Polskie, Szwedzi zobowiązali się nie utrudniać handlu bałtyckiego a polscy Wazowie zrzekli się praw do tronu szwedzkiego.
Zaangażowanie magnaterii polskiej w dymitriady (1604 ? 1606, 1607 ? 1609), dążenie Zygmunta III Wazy do objęcia tronu w Moskwie i dążenie Kościoła katolickiego do podporządkowania sobie prawosławia doprowadziły do wybuchu regularnej wojny Polski z Rosją w 1609r., kiedy rozpoczęło się oblężenie Smoleńska przez wojska polsko ? litewskie, które odniosły zwycięstwo pod dowództwem hetmana Stanisława Żółkiewskiego pod Kłuszynem w lipcu 1610. Po tym zwycięstwie armia polska bez problemu wkroczyła do Moskwy. Tron w Rosji bojarzy zaproponowali synowi króla Władysławowi pod warunkiem ze przejdzie on na prawosławie i zagwarantuje szlachcie rosyjskiej ustalone przywileje, jednak Zygmunt III, sprzeciwił się temu ze względu na własne aspiracje do tego tronu. W wyniku niegodziwości jakich dopuszczali się polscy żołnierze wybuchło antypolskie powstanie, oblężeni na Kremlu poddali się dopiero w roku 1612 a na cara sobór powołał Michała Romanowa. W latach 1617 ? 1618 doszło do nowej wyprawy na Moskwę, nieudolnej. Po tym wydarzeniu doszło do zawieszenia broni w Dywilnie w styczniu 1619 na mocy którego Polska uzyskała ziemię smoleńską, siewierską i czernihowską. W latach 1632 ? 1634 Moskwa podjęła, zakończone niepowodzeniem, działania zbrojne w celu odzyskania Smoleńska. W rezultacie w 1634r. Podpisano pokój wieczysty w Polanowie potwierdzający warunki rozejmu dywilińskiego (król Polski zrzekł się pretensji do tronu carskiego).
W 1654 ? 1667 doszło do wojny wywołanej podpisaniem przez Rosję i Kozaków ugody
hadziackiej, jednak wobec najazdu szwedzkiego na Polskę car, nie chcąc nadmiernie wzmocnić Szwedów, zrezygnował z dalszej walki. Dwie ważne strategicznie dla Polaków bitwy tego okresu to VI 1669 bitwa pod Połonką i XI pod Cudnowem. Okres tych wojen kończy pokój w Andruszowie w 1667, w którym Rosja zatrzymała ziemie siewierską, smoleńską i czernihowską do Polski wracały ziemia połocka, witebska i Kurlandia.
Gdy król polski postanowił wciągnąć do koalicji antytureckiej Rosję doszło do podpisania pokoju wieczystego zwanego Grzymułtowskim (1686), który potwierdzał zdobycze wschodniego sąsiada z pokoju w Andruszowie.
Kolejny konflikt polsko ? rosyjski wynikł w wojnie północnej (1770 -1721), ale to już inna epoka..:)
Konflikt polsko- turecki wynikał z dywersyjnej wyprawy lisowczyków w Siedmiogrodzie, najazdy Kozaków na tereny Tureckie w celach łupieskich i interwencje polskich hetmanów Stanisława Żółkiewskiego i Stanisława Koniecpolskiego, w Mołdawii w celu osadzenia na tronie hospodarskim przychylnego Polsce Grazianiego. Niestety ponieśliśmy klęskę pod Cecorą w 1620 z sułtanem Osmanem II a Polska stanęła przed Turkami otworem. Rok później wojskom polskim udało się zatrzymać Turków pod Chocimiem pod dowództwem Jana Karola Chodkiewicza. Podpisano tam pokój ustalający polsko ? tureckie wpływy na rzece Dniestr. Gdy władze w Turcji przejął prowadzący intensywną politykę ekspansywną sułtan Mahmed IV, postanowił przekształcić Ukrainę w lenno tureckie. Doszło do najazdu Tatarów w 1672 powstrzymanego pod Podhajcami przez hetmana Jana Sobieskiego jednak już latem doszło do regularnej wojny. Armia Mahmeda IV wraz z Kozakami zaatakowała południowo ? wschodnie ziemie polskie zajmując ważną twierdzę broniącą dojścia do państwa ? Kamieniec Podolski. Słabość militarna Polski zmusiła polskiego króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego do podpisania niekorzystnego pokoju w Buczaczu dnia 16 października 1672, który oddawał Turcji prawobrzeżną Ukrainę i zobowiązał Polske do płacenia haraczu. Wywołało to oburzenie wśród szlachty polskiej. Zwołano sejm i ustalono podatek na zwołanie 50 tys. armii. W listopadzie 1673 wojska pod dowództwem Jana Sobieskiego rozgromiły Turków pod Chocimiem lecz dopiero klęska armii sułtańskiej pod Żurawnem doprowadziła do zawarcia pokoju. Rozejm żurawieński z 1676 zwolnił Polske z płacenia haraczu lecz prawobrzeżna Ukraina pozostawała w rękach Turcji.
Po zawarciu układu o przyjaźni między Rzecząpospolitą a Cesarstwem w 1683, Jan III Sobieski wypełniając sojusznicze zobowiązania ruszył na odsiecz Wiedniowi oblężonymi przez Turków.
Ostateczne rozgromienie sił osmańskich nastąpiło w bitwie pod Parkanami, rozegranej 9 października 1683.
Rok później powstała Święta Liga, czyli przymierze Polski, Austrii, Wenecji i papiestwa przeciwko turkom, jednak okres walk trwających w okresie 1684 ? 1691 nie przynosił żadnej ze stron znaczącej przewagi. Dopiero ?święte zwycięstwo? wojsk polskich pod Podhajcami w 1698 doprowadziło do zawarcia pokoju w Karłowicach w 1699r., w którym Polska odzyskuje Podole z Kamieńcem Podolskim ora województwo kijowskie i bracławickie.
Okres postań Kozackich rozpoczął się w 1625 powstaniem M.Żmajły, jednak były tłumione bez większych problemów spowodowane walkami o zwiększenie rejestru. To powstanie Chmielnickiego, który zbuntował Kozaków z Siczy ropoczeła prawie 20 ? letnie walki z Rzecząpospolitą. Początkowo było ono zlekceważone jednak po pierwszych klęskach Nad Żółtymi Wodami i pod Korsuniem zdano sobie sprawę z grożącego koronie niebezpieczeństwa. Do tego dochodziło powstanie chłopstwa na naddnieprzańskiej Ukrainie. Mimo zorganizowania armii, poniosła ona kolejna klęskę pod Piławicami w 1648 a wojska Chmielnickiego dotarły bez problemu pod Lwów i Zamość. Powstanie zaczęło ogarniać oprócz Zaporoża i Podola także Wołyń i Polesie. Nowo obrany król Jan Kazimierz Waza rozpoczął rokowania z kozakami, które nie przyniosły pożądanych efektów. Doszło do kolejnej bitwy, tym razem z sukcesem wojska Jeremiego Wiśniowieckiego powstrzymały Kozaków pod Zbarażem w 1649r. Doszło do podpisania ugody zborowskiej, w której Chmielnickiemu przypadł tytuł hetmana kozackiego i podniesiono rejestr do 40tys. Ugoda była formą tymczasową. Gdy Chmielnicki zawiązał Sojusz z Turkami w Polsce ustalono nadzwyczajny podatek na zaciąg do wojska. W czerwcu 1651r. Doszło do wielkiej bitwy pod Beresteczkiem, gdzie klęskę ponieśli Kozacy. W jej wyniku zmuszono Chmielnickiego do podpisania ugody pod Białą Cerkwią ? rejsetr Kozaków zmniejszono o połowe a rejon ich przebywania ograniczono do Kijowszczyzny. Porozumienie potwierdzono ugodą w Żwańcu w 1653, nie zadowoliło to przywódcy powstania. W 1654 doszło do poddania się Ukrainy carowi w Perejesławiu, który przyjął poddaństwo Kozaków i wcielił do Rosji województwa kijowskie, czernihowskie i bracławickie. Polska nie uznała ugody perejesławskiej.
Okres zaciekłego buntu Kozaków zakończyła śmierć hetmana Chmielnickiego.
Okres wojen XVII wieku obfitował dla Rzeczypospolitej przykrymi skutkami takimi jak straty terytorialne na rzecz Turcji, Rosji, Szwecji, Prus i stratami demograficznymi. Konflikty doprowadziły do zniszczeń gospodarczych i równoczesnego obniżenia się poziomu życia kulturalnego w kraju. Pow wieku tolerancji nadszedł czas na okres ksenofobii.
Mimo licznych sukcesów militarnych i sławy dzięki temu zdobytej o czym świadczy choćby powiedzenie ?Polska przedmurzem chrześcijańskiej Europy? zmniejszyła się obronność naszego kraju i obniżył się prestiż Rzeczypospolitej na arenie międzynarodowej. O wydarzeniach wyżej opisanych a także obszerniej na temat historii Europy w XVII wieku pisze Thomas Munc w swoim dziele pt. ?Europa XVII wieku?.


Ps.Temat (przynajmniej według mojej osoby) masakrycznie nudny i obszerny
przyznam ze się z ta pracą męczyłam (może komus tego oszczędze)