Jak budowane jest poczucie bezpieczeństwa fizycznego i emocjonalnego u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym (plus przykładowy zestaw ćwiczeń).
Potrzeba bezpieczeństwa
Potrzeba bezpieczeństwa należy do najważniejszych potrzeb psychicznych. Jej niezaspokojenie najczęściej prowadzi do zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego. Zdaniem wielu psychologów i psychiatrów u podstaw wszelkich nerwic leży lęk, a genezy nastawień lękowych należy szukać we wczesnym dzieciństwie, zwłaszcza zaś w nieprawidłowym oddziaływaniu wychowawczym i niewłaściwych postawach rodzicielskich matki i ojca.
Najważniejsze czynniki mogące powodować poczucie zagrożenia:
Lęk przed bólem (np. zastrzykiem).
Lęk przed niebezpieczeństwem fizycznym (np. przed wypadkiem, którego dziecko mogło być świadkiem).
Lęk przed utratą miłości rodziców, którzy często mówią: "Jak nie będziesz grzeczny, to przestanę cię kochać".
Lęk przed niezaspokojeniem potrzeby akceptacji przez środowisko rówieśnicze.
Brak własnego miejsca do nauki i zabawy, przeganianie z miejsca na miejsce.
Lęk przed rozstaniem z osobami najbliższymi.
Choroba dziecka wymagająca pobytu w szpitalu.
Rozwody rodziców.
Zmiany w składzie rodziny.
Rygorystyczna, nadmiernie surowa postawa rodziców, stawianie dzieciom zbyt wysokich wymagań powoduje lęk przed represjami, utratą miłości rodziców.
Wydarzenia szkolne (klasówki, odpytywanie, a także sytuacje, w których zagrożenie stanowią rówieśnicy np. dla dziecka słabszego fizycznie może to być lekcja w-f, gdy może się stać przedmiotem drwin kolegów).
Największy wpływ ma na dziecko rodzina. Jeśli rodzice troszczą się o zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa, budzą wiarę dziecka we własne możliwości, to dziecko będzie przeżywać mniej zagrożeń. Nie można uchronić dziecko przed wszystkimi zagrożeniami, dlatego najważniejszym zadaniem jest przygotowanie do radzenia sobie z nimi, kształtowanie takiej postawy,
by nie dominowały w niej elementy lękowe, a równocześnie by dziecko nie wyobrażało sobie rzeczywistości zbyt "różowo". Dziecko potrzebuje głębokiego poczucia bezpieczeństwa, przy czym chodzi tu o bezpieczeństwo emocjonalne, zwykle opisywane jako poczucie komfortu psychicznego, subiektywne poczucie więzi, głębokiego przywiązania do innej osoby lub osób. Doświadczenie owej więzi czy przywiązania - czyli bezpieczeństwa - płynie nie tylko z faktu bycia kochanym, ale także z poczucia, że jest się kochanym, z poczucia, że jest się chcianym, z poczucia, że jest się kimś ważnym - w stopniu optymalnym. W moim przekonaniu owo poczucie głębokiej więzi odczuwane przez małe dziecko nie wypływa jedynie z ciepła i serdeczności, jakimi obdarzają je rodzice czy opiekunowie. Poczucie więzi jest wynikiem postrzegania przez dziecko, że innych naprawdę obchodzi to, co ono robi bądź czego nie robi - i to obchodzi do tego stopnia, że pocieszają je, złoszczą się na nie, lub nawet krzyczą. Poczucie bezpieczeństwa wyrasta z ufności, że ludzie reagują nie tylko życzliwie, ale także w sposób autentyczny, zaangażowany i szczery.
Przykładowy zestaw ćwiczeń budujących poczucie bezpieczeństwa.
Celem ćwiczeń jest poprzez zabawę otworzenie sytuacji współpracy, empatii
i pozytywnych emocji, warunkujących poczucie bezpieczeństwa w grupie.
Ćwiczenie: Miejsce po mojej prawej stronie jest wolne.
Sposób realizacji:
Uczestnicy siadają na krzesłach w kręgu pozostawiając jedno miejsce wolne. Zabawa polega na tym, że każdy kto będzie miał wolne miejsce po prawej stronie ma zaprosić kolegę z grupy, aby usiadł on obok niego. To ćwiczenie wymaga uważnego słuchania i szybkiego reagowania (np. "Miejsce po mojej prawej stronie jest wolne i zapraszam do siebie Anię. (Ania szybko biegnie i siada , tym samym zwalniając swoje miejsce itp.)
Ćwiczenie: Masaż w kole.
Sposób realizacji:
Wszystkie dzieci stają w okręgu odwrócone do siebie plecami i mają za zadanie masować plecy osoby, która stoi na przeciwko nich. Na początku leciutko i delikatnie, następnie coraz szybciej i mocniej. Pod koniec dotyk powinien być ponownie subtelny. Potem dzieci odwracają się i następuje zmiana.
Ćwiczenie: Ślepe samochody.
Sposób realizacji:
Uczniowie dobierają się w pary. Pierwsza osoba ma zamknięte oczy i wyciągnięte ręce do przodu, które są jakby zderzakami. Druga osoba stoi z tyłu, trzyma za ramiona swojego kolegę i ma kierować nim po całej klasie, jednocześnie dbając o ich wspólne bezpieczeństwo. Potem następuje zmiana ról.
Ćwiczenie: Podobieństwa.
Sposób realizacji:
Prowadzący staje na środku i mówi:
"Przyjdą do mnie wszystkie dzieci, które.. "
- lubią owoce,
- jedzą często czekoladę,
- lubią szkołę;
- mają na sobie dzisiaj spodnie:
- cieszą się gdy są wakacje itp.
Uczniowie, którzy należą do podanej kategorii, wstają i biegną do nauczyciela.
Ćwiczenie: Tratwa ratunkowa.
Sposób realizacji:
Prowadzący kładzie papier na podłodze i wyjaśnia, że przedstawia on tratwę ratunkową.
Wszyscy członkowie danego zespołu ( 10-12 osób ) mają zmieścić się na tratwie, stojąc przynajmniej jedną nogą i wytrzymać w tej pozycji 30 sekund.
Każdy zespół ma 3 minuty na przygotowanie.
Materiały pomocnicze: papier o wymiarach 60 cm x 90 cm
Bibliografia:
Frances L; Louise Bates Ames; Sidney M. Baker ,,Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat?, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 1994