Hydrologia bardzo dokładne opracowanie tematu.
Transpiracja- odparowywanie wody za pośrednictwem ciała organizmów, jej parowanie z powierzchni liści roślin, skóry i płuc zwierząt.
Obieg wody w przyrodzie (cykl hydrologiczny):
Pod wpływem ciepła słonecznego powierzchnia mórz i oceanów nieustannie paruje. Woda zmienia stan skupienia i masy pary wodnej mieszają się z powietrzem.
Przy dostatecznie dużej wilgotności powietrza następuje skraplanie pary wodnej do postaci małych kropelek, które grupują się w widoczne skupienia- chmury.
W wyniku ochładzania na niewielkich wysokościach powietrza zawierającego parę wodną powstają mgły. Chmury, niesione wiatrem przemieszczają się nad powierzchnią lądów mórz i oceanów. W określonych warunkach drobniutkie kropelki łączą się ze sobą w większe krople i opadają na ziemię jako deszcz, śnieg lub grad.
Ziemia wchłania opady atmosferyczne i gromadzi je w postaci wód gruntowych. W niektórych miejscach wody gruntowe wydostają się na powierzchnię i tak powstają źródła. Z nich biorą początek strumyki, te z kolei łączą się ze sobą w większe strumienie i rzeki, które wpadają do morza lub oceanu. W ten sposób zamyka się obieg wody w przyrodzie. Proces zaczyna się od nowa.
Kondensacja- przejście znajdującej się w powietrzu pary wodnej ze stanu gazowego w ciekły (skroplenie) lub stały (resublimacja). Prowadzi do powstania chmur, mgieł, rosy i szronu.
Retencja- okresowe wstrzymanie wody i nie uczestniczenie jej w obiegu.
Bilans wodny- zestawienie obiegu wody w przyrodzie na poszczególnych obszarach, z rozróżnieniem na przychody i rozchody (odpływy). Mierzy się go, biorąc pod uwagę ilość opadów na danym terenie, odpływ powierzchniowy i podziemny z danego terenu, parowanie.
Właściwości wody morskiej:
- zasolenie wynosi średnio 35‰. W otwartym oceanie waha się od 32 do 38‰. Największe zanotowano w Morzu Czerwonym – 43 ‰, najmniejsze w Bałtyku – 4 ‰. zwiększa się na skutek parowania wody i formowania się lodu, a zmniejsza na skutek opadów i spływu wód rzecznych.
- w morskiej wodzie występują wszystkie pierwiastki, których udział zmienia się w czasie i przestrzeni. Najwięcej jest chlorków – 78% (NaCl), Duża grupę stanowią też siarczany magnezu i wapnia.
- temperatura zróżnicowana jest od szerokości geograficznej. Średnia temperatura wody wynosi 17,4o. Najwyższe temperatur występują w strefie równikowej, a najniższe w podbiegunowych.
Termoklina-wąska warstwa wody, w której następuje gwałtowna zmiana temperatury wraz ze wzrostem głębokości. Latem poniżej termokliny temperatura gwałtownie maleje wraz z głębokością, a zimą poniżej termokliny temperatura rośnie (strefa skoku termicznego).
Falowanie- oscylacyjny ruch cząstek wody po orbitach kołowych lub eliptycznych. Najczęstszą przyczyną falowania jest tarcie wiatru o powierzchnię wody.
Przybój- wahadłowy ruch wody od brzegu i do brzegu, wywołany załamaniem się fali na płytkiej wodzie przybrzeżnej.
Kipiel- przy stromych brzegach fale spiętrzają się, ich wysokość dochodzi do kilkudziesięciu metrów, jest to burzliwy ruch.
Martwa fala- występuje przez dłuższy czas po ustaniu silnego wiatru, na skutek znacznego rozkołysania morza, a także w efekcie rozchodzenia się fal na duże odległości od miejsca ich powstawania.
Tsunami -fala oceaniczna wywołana podwodnym trzęsieniem ziemi, wybuchem wulkanu bądź osuwiskiem ziemi. Gdy fale dotrą do brzegu, ulegają spiętrzeniu.
Sejsze -swobodne fale stojące, powstają w zamkniętych zatokach, morzach i jeziorach pod wpływem wyraźnego zaburzenia równowagi wody (w jednej części zbiornika poziom wody podnosi się, a w drugiej jednocześnie opada).Wywołane gwałtownymi zmianami ciśnienia atmosferycznego nad zbiornikami wód lub w ich pobliżu, dużymi opadami deszczu w jednej części zbiornika lub gwałtownym zmianami kierunku wiatru.
Prądy morskie- szerokie strumienie wód(200-600m) przemieszczające się w powierzchniowych warstwach oceanicznych. Ok. 10km/h
-Prądy ciepłe:od równika do biegunów;niosą wodę cieplejszą niż te,do których wpływają. Np.Pd-równikowy
-Prądy zimne: są chłodniejsze; płyną w stronę małych szer. geogr., niosą zimniejsze wody niż wody obszaru, do którego wpływają. Np. Antarktyczny prąd okołobiegunowy
-Prądy obojętne: niosą wodę o temp. równej lub podobnej, do tej, do której wpływają.
El Niño – anomalia pogodowa, powstająca, gdy pasaty wiejące nad równikiem zmieniają swój kierunek lub po prostu zanikają. Były to silne wiatry i prądy morskie, które zauważano w Boże Narodzenie.
Upwelling- w niskich szerokościach, gdzie pasaty odpychają od lądu wody powierzchniowe, dochodzi do powolnego wynoszenia wód głębinowych ku powierzchni(4-10cm/s); sięga z 200-300m; niska temp. wody; duża zasobność łowisk morskich.
Pływy morskie (przypływy i odpływy) – regularnie powtarzające się podnoszenie i opadanie poziomu wody morskiej. Wywołuje je zjawisko pływowe, którego przyczyną są siły grawitacyjne Księżyca i Słońca.
Siła powodująca pływy jest wypadkową 2 sił: przyciągania grawitacyjnego Księżyca i Słońca oraz siły odśrodkowej wokół wspólnego środka ciężkości wynikającej z obrotu Ziemi i Księżyca.
Bałtyk: Kształtowanie się: Bałtyckie Jezioro Lodowe, 12.000–10.000 lat temu>Morze Yoldiowe, 10.000–9.000 lat temu>Jezioro Ancylusowe, 9.000–8.000 lat temu>Morze Litorynowe, 8.000–4.000 lat temu>Morze Mya 4.000 lat temu – do dziś
Opis:
Morze płytkie, szelfowe, chłodne; na dnie przegłębienia oraz płycizny; średnia głębokość 52,3m; zasolenie od 7‰-17‰. Niewielkie ruchy wody morskiej; rozciągnięte równoleżnikowo i południkowo. Otoczone Półwyspem Skandynawskim i brzegami środkowej i wschodniej Europy, wpada tu ok. 250 rzek.
Wody podziemne- wody, zalegające pod powierzchnią Ziemi na różnych głębokościach, powstałe na skutek różnych procesów geologicznych.Dzielą się na gruntowe(zaskórne) i głębinowe
-Wody zaskórne (wody przypowierzchniowe, wierzchówki)- wody podziemne, znajdujące się bardzo płytko pod powierzchnią ziemi; związane ze zmianami temperatur i opadami; często zanieczyszczone.
-Wody gruntowe- wody podziemne, zalegające na głębiej niż wody zaskórne. Nie podlegają bezpośrednim wpływom czynników atmosferycznych, są przefiltrowane; równowaga termiczna.(studnie).
-Wody głębinowe- wody podziemne występujące głęboko pod powierzchnią ziemi, izolowane od niej całkowicie. Nie są odnawialne; mają wysoką mineralizację; nie nadają się do celów konsumpcyjnych. Często są zasolone. Należą do nich: wody termalne, artezyjskie i mineralne.
-Wgłębne- występują w warstwach wodonośnych przykrytych utworami nieprzepuszczalnymi.
Wody artezyjskie- wody podziemne pod ciśnieniem hydrostatycznym, zdolne do samoczynnego wypływu na powierzchnię ze studni. Odpowiednie warunki do wytworzenia ciśnienia hydrostatycznego występują najczęściej na obszarach o nieckowatym układzie warstw skalnych; występują w niecce artezyjskiej w warstwach wodonośnych;
basen artezyjski- niecka o specyficznym układzie warstw skalnych, na przemian przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych, warunkujący występowanie wód artezyjskich lub subartezyjskich. Wody artezyjskie występują tu między dwiema warstwami skał wodoszczelnych i podlegają ciśnieniu hydrostatycznemu, które w przypadku przebicia nadległej warstwy nieprzepuszczalnej prowadzi do powstania studni artezyjskiej lub źródła artezyjskiego, aż do osiągnięcia poziomu zwanego poziomem piezometrycznym.
Źródło- naturalny, skoncentrowany, samoczynny wypływ wody podziemnej na powierzchnię Ziemi; mają stałą temperaturę; dzielą się na: dolinne, warstwowe, uskokowe, szczelinowe i krasowe (wywierzyska)
Terma- źródło, z którego wypływa woda termalna o temperaturze wyższej o co najmniej 5°C od średniej rocznej temperatury powietrza na danym obszarze lub wyższej niż 20°C .
Gejzer- źródła, których wody o powyżej 100°C a ciśnienie pary wodnej wyrzuca je na powierzchnię Ziemi.
Woda mineralna- naturalna woda wzbogacona w znacznym stopniu solami mineralnymi (woda rozpuszcza minerały skalne) w postaci jonów. Stężenie soli mineralnych musi wynosić co najmniej 1 g/l.
Rodzaje:
Szczawy, solanki, siarkowe, radoczynne.
System rzeczny- rzeki łączące się ze sobą i kończące się wspólnym ujściem do zbiornika wodnego
Rzeka- naturalny, powierzchniowy ciek wodny płynący w wyżłobionym przez erozję rzeczną korycie, okresowo zalewający dolinę rzeczną.
Wody lądowe: powierzchniowe (rzeki, jeziora, bagna i mokradła, lodowce i lądolody);
podziemne (zaskórne, gruntowe, głębinowe, wieloletnia zmarzlina)
Dorzecze- zlewnia danej rzeki- cały obszar, z którego wody powierzchniowe spływają do systemu określonej rzeki. Granicą dorzecza jest dział wodny, a jego punktem zamykającym- ujście do recypienta.
Zlewnia- obszar lądu z którego dorzecze przyjmuje wodę
Przepływ- całkowita objętość wody przepływającej w jednostce czasu przez przekrój poprzeczny koryta rzecznego.
Dział wód- umowna linia rozgraniczająca sąsiednie zlewnie lub dorzecza; dla wód powierzchniowych wyznacza się go na podstawie analizy ukształtowania terenu, a dla wód podziemnych w drodze rozpoznania wysokości zalegania zwierciadła wód podziemnych i układu utworów geologicznych.
Zlewisko- obszar lądowy, z którego wszystkie wody powierzchniowe i podziemne spływają do jednego morza, oceanu bądź też innego zbiornika wodnego.
Obszar bezodpływowy- obszar, z którego wody powierzchniowe nie spływają do morza lub bezpośrednio do oceanu; zalicza się zlewiska jezior bezodpływowych, a także dorzecza rzek kończących swój bieg w mokradłach lub wysychających. Rozległe obszary bezodpływowe znajdują się na pustyniach, gdzie brak jest stałej sieci rzecznej.
Reżim rzeczny- charakterystyczny, rytmiczny przebieg zjawisk hydrologicznych w rzece w ciągu roku, ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji. Na reżim składają się przebiegi: zasilania rzeki, stanów wody, przepływów, zlodzenia. Zależy głównie od klimatu danego terenu, rzeźby powierzchni Ziemi oraz budowy geologicznej zlewni.
1.ustrój deszczowy- wahania stanów wód zależą od opadów w ciągu roku.
- ustrój deszczowy-oceaniczny- równomierne opady przez cały rok powodują równomierne stałe zasilanie: Sekwana, Tamiza.
- ustrój deszczowy-monsunowy- bardzo duże wahania stanów wód, wysokie przypadają na porę monsunu letniego(pora deszczowa),minimalne związane są z monsunem zimowym(pora sucha):Ganges, Brahmaputra
- ustrój deszczowy międzyzwrotnikowy- duże wahania stanów wód, wysokie stany występują w okresie deszczów zenitalnych, susza powoduje wysychanie rzek: Północna Afryka, wnętrze Australii,
- ustrój deszczowy-równikowy- równomierne, obfite opady powodują równomierne zasilanie i wysokie stany wód; najwyższe związane z deszczami zenitalnymi: Amazonka, Kongo.
2.ustrój lodowcowy- wahania stanów wód związane z topnieniem lodowców w porze letniej: Ren, Rodan.
3. ustrój śnieżny- wysokie stany wód w wyniku topnienia śniegu wiosną, a niskie jesienią; większą część roku zamarznięte: rzeki Syberii, Kanadyjskie.
4. ustrój złożony - wahania stanu wód są następstwem różnych sposobów zasilania ( Wisła, Odra (ustrój deszczowo- śnieżny))
Powódź- przejściowe zjawisko hydrologiczne polegające na wezbraniu wód rzecznych lub morskich w ciekach wodnych, zbiornikach lub na morzu powodujące po przekroczeniu przez wodę stanu brzegowego zatopienie znacznych obszarów lądu.
Zbiornik retencyjny- sztuczny zbiornik wodny, powstały w wyniku zatamowania wód rzecznych przez zaporę wodną.
Limnologia- nauka, zajmująca się badaniem wód zbiorników śródlądowych: warunków fizycznych, chemicznych, biologicznych i ekologicznych; sedymentacją osadów, falowaniem, prądami, ustrojem lodowym oraz termicznym.
Jezioro- naturalne zagłębienie lądu wypełnione wodą nie mające bezpośredniego połączenia z oceanem.
Bagna i mokradła- obszary stale podmokłe, powstają w warunkach utrudnionego odpływu wód grunt.
Jeziorność- stosunek powierzchni jezior do ogólnej powierzchni analizowanego obszaru; podawany w %.
Delta- ujście rzeki w postaci kilku odnóg, tworzących obszar nizinny o charakterze bagiennym
Jeziora:1.Polodowcowe:
-morenowe (wypełnienie wodą zagłębień moreny dennej i czołowej)(Śniardwy, Mamry, Selmęt)
-rynnowe (wypełnienie wodą rynny erozyjnej- erozyjna działalność wód płynących pod lodowcem lub lądolodem)(Jeziorak, Nidzkie, Sztumskie, Raduńskie)
-wytopiskowe (oczka)(wytopione z brył martwego lodu zagrzebanego pod utworami morenowymi i sandrowymi)(liczne małe jeziorka w obszarze zlodowacenia bałtyckiego)
-cyrkowe (karowe)(wyorane przez lodowiec misy jeziornej w skalnym podłożu)(Czarny Staw,Morskie Oko)
2.Tektoniczno-lodowcowe (w wyniku ruchów skorupy ziemskiej tworzących wielkie zagłębienia i obniżenia przemodelowane przez lądolód)(Górne, Ontario, Ładoga, Onega, Wener)
3.Tektoniczne (ruchy skorupy ziemskiej w zapadliskach i rowach tektonicznych)(Tanganika, Bajkał)
4.Wulkaniczne (w kraterach wygasłych wulkanów wypełnionych wodą opadową)(Albano)
5.Kosmiczne (wypełnienie wodą kraterów powstałych po uderzeniu meteorytów)(Crater Lake)
6.Krasowe (w zagłębieniach utworz. wskutek rozpuszczenia węglanu wapnia)(na Polesiu Lubelskim)
7.Nadbrzeżne (przymorskie) (odcięcie mierzejami zatok)(Sarbsko)
8.Starorzecza (przyrzeczne) (w opuszczonych meandrach w dawnych korytach rzeki)(w dolinach rzek)
Eutrofizacja- wzrost żyzności wód, spowodowana przedostawaniem się do jeziora ścieków komunalnych, przemysłowych oraz powierzchniowym wymywaniem nawozów mineralnych; prowadzi do zachwiania równowagi ekologicznej, bujnego wzrostu danej roślinności wodnej; występuje m.in. w polskich, angielskich, hiszpańskich jeziorach i rzekach
Glacjologia-nauka zajmująca się badaniem lodowców, lądolodów oraz własnościami lodu, ich występowaniem, procesami ich powstawania oraz badaniem ich wpływu na środowisko.
Kriologia- nauka o lodzie naturalnym, występującym w różnych postaciach w przyrodzie, w atmosferze, hydrosferze, litosferze
Kriosfera- część hydrosfery, obejmująca wody w postaci nie zanikającego lodu lodowcowego, morskiego i gruntowego
Granica wiecznego śniegu- wysokość, powyżej której utrzymuje się stała pokrywa śnieżna i mogą tworzyć się lodowce. W krajach polarnych granica wiecznego śniegu przebiega na wysokości od ok. 200 do 1000 m n.p.m., na Grenlandii i na Antarktydzie schodzi do poziomu morza.
„Cielenie” się lodowca- odrywanie się brył lodowych od czoła lodowca lub lądolodu zamrożonego w wodzie.
.firn- forma przejściowa między śniegiem i lodem firnowym.
Pole firnowe- jest strefą akumulacji, w której dochodzi do nagromadzania mas śnieżnych i ich przeobrażania w firn, lód firnowy, lód lodowcowy, oraz obszarem zasilania lodowca..
Jęzor lodowcowy- wydłużona, dolna część lodowca, gdzie przeważa proces ablacji, także niewielki, wąski występ czoła lodowca lub lądolodu. Ogromne masy lodu "wylewają" się w dół stoku. Jęzor lodowcowy zazwyczaj jest zakończony rzeką lodowcową.
Ablacja- proces ubywania śniegu i lodu tworzącego lodowce, lód pływający lub pokrywę śnieżną w efekcie topnienia, sublimacji albo erozji mechanicznej. – topnienie.
Wieloletnia zmarzlina- zjawisko trwałego utrzymywania się części skorupy ziemskiej w temperaturze poniżej punktu zamarzania wody niezależnie od pory roku. Powstaje w warunkach suchego i jednocześnie zimnego klimatu. Występuje na: Alasce, w Kanadzie, Syberii, Mongolii, w Górach Skandynawskich i w Grenlandii, w Tybecie i w Alpach.
Lodowiec- powstająca na powierzchni ziemi masa lodu, pozostająca w powolnym ruchu; powstaje w wyniku akumulacji śniegu powyżej linii wiecznego śniegu w polach firnowych; później nadal się przeobraża w firn, potem w lód firnowy a ostatecznie w lód lodowcowy; pod wpływem ciśnienia przybywających warstw śniegu, spływają w dół; poniżej linii wiecznego śniegu stopniowo zanikają na skutek topnienia; dzielą się na lądolody i lodowce górskie.
Lodowiec górski- niewielki lodowiec, kształtujący się powyżej granicy wiecznego śniegu, gdzie śnieg przetwarza się w lód lodowcowy (pole firnowe), a następnie spływa jednym lub wieloma jęzorami lodowcowymi w dół dolin górskich.
Budowa lodowca górskiego:
*pole firnowe- zagłębienie w którym śnieg zamienia się w lód
*szczeliny lodowcowe- powstają w miejscu przełamywania się lodu na progach skalnych
*jęzor lodowca- to masa lodu spływająca po zboczu
*czoło lodowca-stanowi punkt (linię), w którym ruch masy lodu jest równoważony przez jego topnienie *brama -pęknięcie w czole lodowca z którego wypływa rzeka
Niebieski lód lodowcowy - najstarszy lód lodowcowy, charakteryzujący się dużym .Powstaje w głębokich warstwach lodowców. Pod naciskiem wyższych warstw lodowca firnowego wewnętrzna część śniegu ulega lokalnemu stopieniu i powolnej krystalizacji.
Typy lodowców:
* Lodowiec górski, który posiada tylko jeden jęzor lodowcowy nosi nazwę lodowca alpejskiego. Lodowce alpejskie najczęściej mają rozłożyste, wklęsłe pole firnowe. Lodowce alpejskie występują w Alpach, w Himalajach, Andach, czy na Kaukazie.
* Lodowiec karowy (pirenejski) jest pozbawiony jęzorów lodowcowych i powstaje najczęściej w lejach źródliskowych dolin rzecznych.
* Lodowiec szelfowy- brzeżna część lądolodu, która unosi się swobodnie na powierzchni wody, podczas gdy jego podstawa jest zanurzona. Powierzchnia lodowca szelfowego jest niemal zupełnie płaska i kończy się lodowym klifem, stanowiącym czoło lodowca, od którego oddzielają się góry lodowe; występują u wybrzeży Antarktydy.
Lądolody- rozległe pokrywy lodowe, zajmujące całe kontynenty lub znaczące części; ruch w obrębie lądolodu odbywa się od największego wzniesienia masy lodowej we wszystkich kierunkach. Występują na Grenlandii i Antarktydzie (do 4 km grubości)
Góra lodowa- zwarta bryła lodu, oderwana podczas cielenia się od lodowca i pływająca po powierzchni wody lub osiadła na dnie. Największe góry lodowe występują u wybrzeży Antarktydy.
zmarzlina wieloletnia- geologiczna warstwa gruntu o różnej miąższości, przez długi czas zamarznięta, zawierająca w porach i szczelinach lód, który nie topnieje nawet w ciepłej porze roku; występuje w strefie klimatu zimnego.
Oscylacja- okresowe przesuwanie się czoła lodowca do przodu (transgresja) lub w tył (regresja).
Dziękuję.