Aparat administracyjny w pierwszych latach II rzeczpospolitej – początki unifikacji.
Zasada suwerenności – wywodzi się z XVIII w. Doktryn. Władza zwierzchnia Rzeczpospolitej Polskiej należy do narodu. Naród sprawuje swoją władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio przez nich (w drodze wyboru). Z tej zasady wynika idea państwa prawa.
Istotą idei państwa prawa jest to, że obowiązujące prawo jest wiążące dla władzy, a obywatel posiada gwarancję poszanowania swych praw oraz ochronę przed samowolą władzy.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka,
Europejska Ochrona Praw Człowieka.
Zasady sprawowania władzy w państwie są określone konstytucyjnie. Zapewnia demokratyczny porządek społeczny, że mniejszość ma zapewnioną ochronę.
Trójpodział władzy:
Ustawodawcza,
Wykonawcza,
Sądownicza
1787 Konstytucja USA
1789 – Deklaracja Francuska
1791 – Konstytucja 3-go maja
Trójpodział ustala jaki ustrój będzie w państwie. Szwajcaria jest państwem demokratycznym (system zgromadzenia). Władza ustawodawcza jest podporządkowana władzy wykonawczej. Rewolucja francuska nadała wymiar praktyczny, co pobudziło rozwój innych państw i rozwój administracji (kształtowanie się systemów liberalno – demokratycznych). Po 1914 - 1918 r. W powojennym kryzysie szukano prostych sposobów na sprawowanie władzy.
Cechy wspólne państwa totalitarnego:
1. totalitaryzm władzy (władza bez zakresu – nieograniczona)
2. skrajny centralizm (skupienie uprawnień władzy w jednym ręku)
3. monolityczny charakter władzy (brak przyzwolenia na wszelką działalność, negacja na odmienne poglądy od innych i niezgodnych z obowiązującymi).
Państwo totalitarne dąży do podporządkowania władzy do większości życia społecznego, do zniesienia realnych przejawów kontroli np. NIK . w państwie totalitarnym obowiązuje jedna ideologia: aparat państwowy jest spleciony z aparatem partyjnym. Dublują się formaty organów władzy. Partia rządząca ma charakter masowy o wewnętrznej dyscyplinie (opiera się).
Zasada w partii – centralizm demokratyczny polega na podporządkowaniu instytucji niższych wyższym (teoretycznie oddolnym wyborze). W państwie totalitarnym jest rozbudowany aparat przymusu. Blisko od przymusu do terroru demokratycznego (społecznego).
Podstawowe reguły zawarte w katolickich regułach społecznych:
1. dobro wspólne,
2. solidaryzm społeczny,
3. zasada pomocniczości państwa, polega na tym, że państwo nie może i nie przejmuje od ludzi, rodzin, wspólnot i większych zbiorowości całej odpowiedzialności za warunki życia indywidualnego i zbiorowego.
Administracja publiczna towarzyszy władzy i społeczeństwu od zawsze (zarania) – Lelewel. Sądy, wojskowość, prawodastwo i administracja są skoncentrowane we władzy królewskiej.
Administracja publiczna – we współczesnym rozumieniu zaczęła się rozwijać w czasach monarchii absolutnych. Istniała jednak w kościele katolickim oraz w miastach będących samodzielnymi gminami.
Czynniki pozwalające określić administrację publiczną, jest ona:
uregulowana prawnie i działająca w sposób sformalizowany,
szeroko rozbudowana co do przedmiotu rozbudowania (również organów),
ukształtowana hierarchicznie z zarysowaną silnie specjalizacją i ciągłymi problemami wewnętrznej koordynacji,
oparta na czynniku profesjonalizmu, czyli biurokratycznym.
Administracja – od łac. obsługa, zarządzanie, obsługiwać, spełniać, wykonywać, kierować. Tak więc minister to sługa, pomocnik w domyśle panującego.
Administrator publiczny w demokratycznym państwie jawi się jaki sługa – sługa panującego ustroju i aparatu wykonawczego władzy politycznej. Zgodnie z zasadą praworządności administrator publiczny podlega prawu i musi przestrzegać prawa. Praca adm. publicz. – jest to prosta konsekwencja faktu, że działalność administracji publicznej przeciw podległej władzy wykonawczej polega na wykonywaniu prawa. Jest to domena władzy ustawodawczej. Administratora publicznego traktujemy jako urządzenie do stosowania prawa. Jest to wynik formalistycznego rozumienia zasady państwa prawnego. Praca administracji publicznej współczesnej polega tym czasem nie tylko na wykonawczym stosowaniu prawa administracyjnego, lecz także na samodzielnym i twórczym działaniu w ramach prawa i na jego podstawie. Administracja publiczna jest bowiem działalnością organizatorską władzy wykonawczej.
Model oraz funkcjonowanie administracji publicznej w państwie jest wypadkową wielu czynników:
ustrój polityczny państwa,
system prawny,
wewnętrzne i międzynarodowe uwarunkowania procesów politycznych,
stan społeczeństwa – jego kultura, obowiązujący system wartości, mobilność.
Administracja publiczna w znaczeniu funkcjonalnym definiowana bywa jako: działalność organizatorska i wykonawcza w odniesieniu do politycznych decyzji władzy państwowej. W znaczeniu podmiotowym pod pojęciem administracji rozumiemy aparat powołany do prowadzenia tejże działalności. Pamiętając o obu tych znaczeniach możemy więc przyjąć, że administracja publiczna występować musiała we wszystkich znanych w historii państwa. Różni je zakres zadań i kompetencji, struktura oraz rozmiary, usytuowanie wobec istniejących organów władzy.
administracja publiczna w Polsce w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości.
Rok 1918 – obszar państwa został podzielony na:
województwa,
powiaty,
gminy wiejskie i miejskie.
Podstawą organizacji rządu i administracji centralnej stał się dekret z 3.01.1918 tzw. Dekret Rady Regencyjnej – o czasowej organizacji władz naczelnych w Królestwie Polskim.
Po 1918 r. podział na województwa przetrwał cały okres międzywojenny. Nie nadano charakteru samorządowi wojewódzkiemu. Działał on jedynie na ziemiach byłego zaboru pruskiego.
Tymczasowy charakter utrzymała również organizacja sądownictwa administracyjnego.
Aparat administracyjny w pierwszych latach II rzeczpospolitej – początki unifikacji.
Aparat centralny – proces tworzenia przebiegał najszybciej. Nazywano je ministerstwami. Stali ministrowie wchodzili w skład Rady Ministrów. Kierowali odpowiednimi resortami administracji państwowej.
Ministrów zastępowali podsekretarze stanu. Jednolitą organizację ministerstw wprowadzono w 1926r.
Efektem unifikacji ustrojowej było ograniczenie administracji centralnej. W 1939r. liczba ministerstw zmniejszyła się do 11 (do 1918 było 16). Równocześnie istniały liczne urzędy centralne: Główny Urząd Statystyczny, Dyrekcja Monopoli Państwowych. Te urzędy centralne podporządkowane były odpowiednim ministrom. Również przy ministerstwach istniały różne ciała doradcze (komitety, komisje).
Centralnym organem administracji publicznej była Rada Ministrów. Do głównych zadań Rady Ministrów należała koordynacja działalności administracyjnej ministrów oraz określenie struktury organizacyjnej ministerstw. To rząd mógł wydawać zarządzenia i rozporządzenia.
Na czele Rady ministrów stał prezes (obecnie premier), który sprawował ogólne kierownictwo i nadzór w sprawach personalnych całej administracji (decydował o mianowaniach personelu). Organem pomocniczym prezesa i rządu było Prezydium Rady Ministrów.