Czy kalwinizm stworzył duchowe podstawy kapitalizmu w Europie Zachodniej.

Czy kalwinizm stworzył duchowe podstawy kapitalizmu w Europie zachodniej?

Kalwinizm to jedna z religii, która zrodziła się w XVI w. wskutek wewnętrznego rozłamu w kościele katolickim. Pojawienie się tej religii związane jest ze zjawiskiem reformacji. Reformacja, czyli ruch religijny i społeczny, doprowadził do rozłamu w Kościele i wyodrębnienia się wyznań reformowanych oraz do głębokiego konfliktu między zwolennikami rozmaitych wersji zachodniego chrześcijaństwa.
Przyczyn reformacji należy doszukiwać się w wewnętrznej sytuacji Kościoła, jaka panowała na przełomie XV i XVI w. oraz w nastrojach społecznych panujących wśród wiernych. Kościół katolicki przeżywał głęboki kryzys moralny. Postępowanie duchowieństwa było szeroko krytykowane przez wiernych. Chodziło tu głównie o nadmierne bogacenie się kosztem wiernych, nieprzestrzeganie postanowień prawa kanonicznego (symonia i nepotyzm) wywoływały oburzenie, szczególnie niższych warstw społeczeństwa. Bardzo raziło w oczy również łamanie celibatu przez duchownych. Wiadome było, że przeprowadzenie zmian w kościele jest nieuniknione i wręcz niezbędne do dalszego funkcjonowania tej instytucji.

Pierwszym człowiekiem, który odważył się wystąpić przeciwko Kościołowi był Marcin Luter, który w 1517r. wygłosił swoje tezy dotyczące naprawy duchowieństwa. Luter zapoczątkował proces reformacji w Niemczech.
Drugim państwem w którym „zagościła” reformacja była Francja. Szczególną popularność zdobyły tu nauki Jana Kalwina, który w latach trzydziestych XVI w. zetknął się z luteranizmem. Kalwin w 1541r. założył w Genewie gminę wyznaniową, gdzie realizował własną wizję chrześcijaństwa. Jej zasady organizacyjne i doktrynalne określił w dziele „Instytucja religii chrześcijańskiej”.
Podstawą kalwinizmu, czyli zasad wiary stworzonych przez Kalwina, była zasada predestynacji. Kalwin uważał, że stwórca już z góry określił, kto będzie potępiony, a kto zbawiony. Życie człowieka świadczyło o tym, jaki został mu przydzielony los; ludzie zostają potępieni nie dlatego, że grzeszą, ale grzeszą dlatego, że Bóg odmówił im łaski.

Człowiek w koncepcji Kalwina był istotą słabą postawioną przed obliczem potężnego Boga. Za przejaw działania jego łaski uznawał prowadzenie cnotliwego i produktywnego życia. Potępiał odpusty, krytykował życie zakonne i fiskalizację Kościoła. Akceptował tylko dwa z siedmiu sakramentów: chrzest i komunię w dwóch postaciach. Odtrącał duchowieństwo, celibat, sakrament spowiedzi. Podstawą religii i ostatecznym autorytetem była Biblia. Studiowanie Pisma świętego było obowiązkiem każdego z wiernych.

Jedną z wielu różnic między kalwinizmem a katolicyzmem było poparcie dla wszelkich form aktywności zawodowych, łącznie z operacjami kredytowymi, które przez Kościół uważane były za lichwiarskie. Także nieustanna praca i rezygnacja z przyjemności i rozrywek (tańce, gra w karty, teatr) były według kalwinizmu przejawem łaski bożej prowadzącej do zbawienia. Osiągane bogactwo było nagrodą za pracowite życie i zapowiedzią zbawienia. Dla hugenotów, czyli wyznawców teorii Kalwina, praca i wzbogacanie się to dar od Boga. Człowiek musi być pracowity i oszczędny. Ma korzystać z dóbr płynących z bogactwa, ale tak, by nie nazwano go rozrzutnym. Dla hugenotów niedziela była najnudniejszym dniem, ponieważ wtedy nie można było pracować i się wzbogacać. Cały tydzień opierał się na pracy, bo praca to wartość najwyższa. Pieniądz stał się błogosławieństwem. Dlatego też rozwój gospodarki rynkowej sprzyjał sukcesom nowej doktryny, a kalwiński sposób myślenia ułatwił z kolei organizację nowych stosunków społecznych i gospodarczych. Etyka kalwińska wytworzyła nowy typ umysłowości – człowieka surowego, oszczędnego, pracowitego, nazywanego purytańskim. Dlatego można uznać, że kalwinizm stworzył duchowe podstawy kapitalizmu w Europie Zachodniej.

Kapitalizm bowiem był systemem społeczno – gospodarczym, którego cechą charakterystyczną była dążenie do maksymalizacji korzyści ekonomicznych z jednostki posiadanego kapitału; kapitalizm kształtował się w Europie od XVI w. w wyniku rozwoju gospodarki towarowo-pieniężnej. Okres XVI – XVIII w., określany jako wczesnokapitalistyczny, charakteryzował się formowaniem krajowych rynków: towarowego i kredytowego. Kalwinizm popierał bogacenie się, zyskiwanie środków, gromadzenie ich, a kapitalizm dodatkowo wykorzystywanie tych środków dla własnych korzyści.

Ówcześni kapitaliści mogli mieć usprawiedliwienie dla swoich działań: wszystkie procesy kapitalistyczne były przeprowadzane w celu osiągnięcia zbawienia. Kalwinizm popierał wszelkie formy bogacenia się, można więc w zasadzie uznać, że popierał też kapitalizm. Skoro bogacenie się było rzeczą wręcz świętą, niezbędną do zbawienia, to kapitaliści mogli doskonale wykorzystywać tę tezę dla własnych celów. Zarówno kapitalizm, jak i kalwinizm głosiły doktryny zmierzające do wzbogacania się za wszelką cenę. Zdobywanie majątku było rzeczą najważniejszą, główną. Ten, kto zarabiał pieniądze, bogacił się, zyskiwał szacunek, stawał się ważny. W kalwinizmie dodatkowo czekała za to najwyższa nagroda, czyli zbawienie.
Właśnie dlatego można mówić o tym, że kalwinizm stworzył duchowe podstawy kapitalizmu w Europie. Każde działanie człowieka, czy to w kalwinizmie, czy kapitalizmie, zmierzało do osiągnięcia bogactwa, majątku. Często kosztem innych ludzi. Nie liczył się cel, ale to, żeby zdobyć pieniądze, zbić majątek. Jedno z drugim doskonale się ze sobą łączy, jedno wynika wręcz z drugiego. Zdobywanie dóbr materialnych miało aprobatę kalwińskiego kościoła, co było nawet zachętą do tego, aby bez reszty poświęcić się temu. Życie bez wzbogacania się u kalwinistów nie było godne, a wśród kapitalistów nie miało większego sensu. Oba kierunki były sposobem na życie i wytłumaczeniem działań zmierzających do zyskania jak największej ilości dóbr materialnych. Tyle tylko, że w kalwinizmie, mimo zdobytych środków, żyło się skromnie, natomiast w kapitalizmie wykorzystywano je do własnego użytku i zbytku.