Jan Kochanowski propagator filozofii starożytnej

Największym polskim poetą doby renesansu był Jan Kochanowski. Wypowiadał się on na wszystkie tematy, poruszał wiele problemów nurtujących współczesnego mu człowieka. Dowodem tego są oczywiście jego wiersze, bardzo osobiste, z których cały czas w trakcie lektury wyłania się podmiot liryczny, człowiek mówiący, mądry, wykształcony, oczytany, głęboko wrażliwy i cierpiący. Można, więc śmiało powiedzieć, że jego twórczość to swoisty pamiętnik liryczny. Przemawiał jako wielki patriota zaangażowany w życie polityczne kraju, a zarazem jako człowiek renesansu, głosząc hasła epoki, oraz propagując humanistyczne ideały i filozofię starożytną.

Treny są arcydziełem literatury. Poeta wyraził w nich w mistrzowski sposób swoje uczucia, pokazał ich stopniowanie i rozwój. Wprowadził bogactwo przenośni i porównań, często zaczerpniętych ze świata starożytnego. Poeta wylicza wiele bóstw i postaci mitycznych. Bardzo często posługuje się pytaniami retorycznymi, przenośniami i porównaniami. Poeta nie wykazywał wielkiej pasji do sporów religijnych i politycznych, wszakże dwa utwory stanowią wyraz wielkiej troski obywatelskiej o losy społeczeństwa. Mowa tu o pieśni "O spustoszeniu Podola" i dramacie "Odprawa posłów greckich". Kochanowski, na wzór starożytnych sławi miłość ku ojczyźnie, czyniąc z patriotyzmu jedną z najważniejszych cnót. W pieśni "O cnocie" uważa, że patriotyzm zasługuje na najwyższy szacunek, a " jeśli komu droga otwarta do nieba, tym, co służą ojczyźnie". Motyw patriotyczny pojawia się też we fraszkach. Dramat "Odprawa posłów greckich" pod maską ustroju państwowego Troi, ukazuje główne niedomagania ustrojowe Rzeczpospolitej. Kochanowski zaczerpnął tematykę swej tragedii z legend o wojnie trojańskiej. Jego utwór przedstawia debaty na dworze króla Troi Priama nad tym, czy Helena ma być wydana Grekom, których posłowie czekają na decyzję, czy też Parys ma ją zatrzymać. W końcu posłowie wracają z negatywną odpowiedzią.


Pobyt we Włoszech zaznajomił Kochanowskiego z kulturą antyczną i współczesną narodową poezją włoską. Pozwolił doskonale opanować język, którym posługiwano się w starożytnej Grecji i Rzymie, oraz zapoznać z dziełami dawnych mistrzów.

W jego utworach znajdują odzwierciedlenie wszystkie prądy i myśli dominujące w epoce renesansu. Szesnastowieczni artyści i poeci byli uczniami starożytnych mistrzów i wpływ ich filozofii jest doskonale widoczny w ich utworach. W renesansie niebywale popularna była filozofia stoicka i epikurejska oraz myśli filozoficzne Horacego.


Filozofia stoicka została zapoczątkowana w Atenach, w III w p.n.e. przez Zenona z Kition. Jej wyznawcy byli racjonalistami i uznawali tylko jeden byt - materię i poznanie rozumowe. Uważali, że najwyższym dobrem jest cnota, która zapewnia szczęście. Aby ją osiągnąć, należy wyrzec się dóbr przemijających i żyć cnotliwie - zgodnie z naturą. Ideałem stoików był mędrzec, człowiek rozumny, szczęśliwy i wolny. Cenił on cnotę, tępił ciało, był obojętny wobec dóbr nietrwałych. Filozofia ta głosiła wiarę w człowieka i możliwość osiągnięcia cnoty, tj. szczęścia. Cechowała ją surowa powaga, trzeźwość, rygoryzm.
Epikureizm to filozofia stworzona przez Epikura. To filozofia życia szczęśliwego (jako tożsamego z życiem moralnym), według której przyjemność (dobro najwyższe) prowadzi do szczęścia (najwyższego celu), a jego warunkiem wystarczającym jest brak cierpień. Horacy uważał, że człowiek powinien maksymalnie cieszyć się i korzystać z tego, co daje mu życie i dzień dzisiejszy. Niczego, bowiem nie można być pewnym, a najmniej tego, co przyniesie nam dzień jutrzejszy. Filozofię Horacego najdobitniej charakteryzuje myśl- Carpe diem. Lektura dzieł Jana z Czarnolasu ukazuje nam, jak wiele czerpał on z filozofii starożytnej. We fraszkach, które poruszają wiele różnorodnych tematów dominuje renesansowa afirmacja życia, miłości, także poezji. Znajdują w nich odbicie różnorodne nastroje i zmieniające się z biegiem czasu poglądy poety. Ze względu na poruszane tematu, wyróżnia się wśród nich fraszki refleksyjne, autotematyczne, biograficzne, obyczajowe, polityczne, miłosne, itp.


W utworach Jana Kochanowskiego, poety, który zdobył wyśmienite wykształcenie humanistyczne dostrzega się wiele związków z antykiem. Ten twórca, który znał doskonale łacinę i grekę wiele czerpał za spuścizny antyku. Do swoich utworów wprowadzał postacie, motywy i tematy starożytne. Wiele jest tam nawiązań do kultury, czy literatury starożytnej. Widoczne są zwłaszcza wpływy jego ulubionego poety Horacego, którego wiele utworów przetłumaczył. W wielu swych dziełach Kochanowski nawiązuje do jego utworów, posługuje się tymi samymi obrazami i porównaniami. W pieśni XXIV spotykamy się z takim nawiązaniem do Horacego: "Ani ja już przebywać na ziemi więcej będę, (...) nie umrę, ani mię czarnymi Styks niewesoła zamknie odnogami swymi"



W dorobku poetyckim Kochanowskiego zachwyca nie tylko nowoczesny język poetycki i bogactwo nowych form (gatunkowych, stylistycznych), które wprowadził do polskiej poezji, ale także umiejętność przekazywania subtelności stanów duszy i przeżyć. Kochanowski to największa indywidualność poetycka Słowiańszczyzny od renesansu aż do romantyzmu. Wywarł wielki wpływ na całe pokolenie poetów nie tylko polskich.