Pinochet. zbawca ojczyzny czy szaleniec?

PINOCHET.
ZBAWCA OJCZYZNY CZY SZALENIEC?

Generał Augusto Jos Ramón Pinochet Ugarte (urodzony 25 listopada 1915) - wojskowy i polityk chilijski.
Generał Pinochet doszedł do władzy w Chile w wyniku puczu wojskowego, który miał miejsce 11 września 1973.
Powodem zorganizowania puczu były nieudolne rządy Salvadora Allende, które doprowadziły do stagnacji kraju i ciągłych strajków związków zawodowych. Allende w rezultacie narastającego w kraju chaosu zdecydował się przeprowadzić plebiscyt, w którym obywatele mieli się opowiedzieć za kontynuacją jego rządów albo przeciw. Ogłoszenie terminu plebiscytu miało nastąpić 11 września, 1973 r. W tym samym dniu jednak od zbombardowania pałacu prezydenckiego rozpoczął się pucz. Allende prawdopodobnie przeżył samo bombardowanie i został według jednej wersji zamordowany przez oddziały puczystów wkraczające do zbombardowanego pałacu, a według innej wersji popełnił samobójstwo.
Po śmierci Allende junta przystąpiła do akcji skierowanej przeciw wszelkim partiom i organizacjom lewicowym. W ramach tej akcji ok. 130 000 ludzi uwięziono, 2 000 zginęło w pierwszych trzech latach od rozpoczęcia puczu, zaś ponad 1 000 osób zaginęło.
Generał Pinochet w opublikowanych przez siebie wspomnieniach twierdzi, że od początku był głównym projektantem i organizatorem puczu. Według opublikowanych relacji innych oficerów zaangażowanych w pucz Pinochet przystąpił niezbyt chętnie do puczu i w zasadzie wykonywał plan zaaprobowany wcześniej przez pozostałych trzech głównodowodzących innymi rodzajami sił zbrojnych.
Generał Pinochet, jako głównodowodzący armią lądową (nazywaną w Chile po prostu Armią) został pierwszym oficjalnym przywódcą junty, która objęła władzę po puczu, po czym sam skupił ją szybko w swoich rękach.
27 lipca 1974r. obwołał się, bez żadnych wyborów, prezydentem Chile i przyjął stopień wojskowy Capitn General (generał kapitan).
Od momentu przejęcia władzy, Pinochet rozpoczął intensywne reformy rynkowe w Chile. 11 marca 1974r. ogłosił deklarację, której najważniejszą tezą był program "zamienienia Chile z kraju proletariuszy w kraj wolnych przedsiębiorców".
Prowadził politykę gospodarczą opartą na wolnym rynku. W ciągu kilku lat przeprowadzono niemal całkowitą reprywatyzację majątku, likwidację istniejących jeszcze przed czasami Allende monopoli państwowych, zniesiono płacę minimalną, zakazano działania związkom zawodowym, obniżono podatki, zwłaszcza dla osób najzamożniejszych, oraz przeprowadzono gruntowną reformę systemu bankowego i emerytalnego.
W latach 80. polityka gospodarcza Pinocheta stała się nieco bardziej łagodna, przy generalnym utrzymaniu kierunku przemian. Prawdziwy skok jakościowy w gospodarce Chille nastąpił, jednak dopiero po odejściu od władzy Pinocheta.
Istnieją liczne dowody, że generał Pinochet osobiście kierował krwawymi i brutalnymi represjami przeciw wszelkim przejawom opozycji. Próby oszacowania liczby opozycjonistów przyniosły wynik 2095 osób zabitych, zaś 1102 osoby zostały uznane za "zaginione bez wieści".
Junta Pinocheta posługiwała się również licznymi skrytobójstwami, także poza granicami Chile. W 1976r. przy pomocy samochodu-pułapki w Waszyngtonie zamordowano byłego ambasadora Chile Orlando Leteliera oraz dwa lata wcześniej generała Carlosa Pratsa w Buenos Aires.
Pierwszy plebiscyt pod rządami junty odbył się 4 stycznia 1978r. W warunkach braku legalnej opozycji, jednostronnej propagandy oraz atmosfery wzmożonego terroru, według oficjalnych wyników 78% obywateli poparło w nim rządy Pinocheta. W drugim plebiscycie, 11 września 1980r., 67% głosujących poparło nową konstytucję, na mocy której Pinochet miał rządzić bez wyborów do 1988r.
W maju 1983r. odbyła się seria brutalnie stłumionych demonstracji i strajków, które wywołały kolejną falę terroru. We wrześniu 1986r. doszło do nieudanego zamachu na Pinocheta, w którym został on tylko lekko ranny.
W myśl nowej konstytucji w 1988r. odbył się kolejny plebiscyt, w którym wyborcy mieli zdecydować o przedłużeniu mandatu prezydenckiego Pinocheta na kolejne 8 lat. Tym razem jednak Trybunał Konstytucyjny ustalił, że plebiscyt ten ma się odbyć ściśle według reguł zapisanych w specjalnie przygotowanym Prawie o Zasadach Przeprowadzania Plebiscytów.
Opozycja wykorzystała okazję do maksimum, tworząc serię dobrze przygotowanych spotów wyborczych, obiecujących stworzenie normalnego państwa. Spoty Pinocheta były natomiast utrzymane w ponurym nastroju, a ich głównym motywem było straszenie wyborców "kryptokomunizmem" opozycji i powrotem do chaosu i biedy czasów Allende.
Wyborcy opowiedzieli się w plebiscycie w 55% przeciw kolejnej 8-letniej kadencji prezydenckiej Pinocheta i w 42% za. W efekcie rok później, w 1989r., odbyły się normalne wybory prezydenckie z wieloma kandydatami, w których Pinochet, ani członkowie jego junty nie uczestniczyli. Zwycięzcą tych wyborów został Patricio Aylwin, lider partii centro-chrześcijańskiej.
Zgodnie z przejściowymi poprawkami do konstytucji, Pinochet pozostał głównodowodzącym Armii do marca 1998r. Po tym czasie, zgodnie z zapisami konstytucji z 1980r., jako były prezydent, który piastował swoje stanowisko przez więcej niż 6 lat, otrzymał dożywotni, niepodlegający wyborom, fotel senatora, z którym związany jest immunitet polityczny. Immunitet ten skutecznie uniemożliwiał wytoczenie Pinochetowi procesów przez rodziny zamordowanych i "zaginionych bez wieści" członków dawnej opozycji. Sytuację tę zmieniło dopiero aresztowanie Pinocheta w Wielkiej Brytanii.
W 1998r. udał się do Londynu w celu poddania się operacji kręgosłupa. W efekcie przedstawienia władzom brytyjskim wniosku o ekstradycję, wydanego przez hiszpańskiego sędziego Baltazara Garzona w związku z zarzutem stosowania tortur wobec 94 obywateli hiszpańskich, podczas pobytu w Londynie organy ścigania nałożyły na Pinocheta areszt domowy.
Podstawą prawną aresztowania i rozpoczęcia procesu o ekstradycję, był fakt powołania się sędziego hiszpańskiego na Międzynarodową Konwencję Przeciw Stosowaniu Tortur, która zaliczyła masowe stosowanie tortur do zbrodni przeciw ludzkości, przed ściganiem których nie chroni immunitet dyplomatyczny.
Rząd Chile ostro zaprotestował przeciw aresztowaniu Pinocheta. Jednocześnie Sąd Najwyższy tego kraju zobowiązał się publicznie do rozpatrzenia sprawy wytoczenia procesów Pinochetowi, po uchyleniu mu immunitetu senatorskiego. Po wykonaniu serii badań medycznych, uznano, że jest on chory na otępienie naczyniowe, które wyklucza jego świadomy udział w jakimkolwiek procesie. Na tej podstawie minister spraw wewnętrznych Wielkiej Brytanii podjął ostateczną decyzję o odrzuceniu wniosku o ekstradycję i zezwolił na powrót oskarżonego do kraju.
W trakcie pobytu Pinocheta w Wielkiej Brytanii, w Chile trwała ożywiona dysputa społeczna na temat jego statusu i pozycji w tym kraju. Po ogłoszeniu przez Sąd Najwyższych Chile, że po jego powrocie podejmie on dotychczas automatycznie odrzucane wnioski o rozpoczęcie procesów z powództwa rodzin ofiar jego rządów, wpłynęło do tego sądu kilkaset tego rodzaju wniosków. Paradoksalnie, na mocy amnestii ogłoszonej pod koniec rządów Pinocheta, nie można było składać wniosków o rozpoczęcie spraw związanych ze zbrodniami popełnionymi przed rokiem 1987. Sąd uznał jednak, że sprawy osób, które "zaginęły bez wieści", można legalnie rozpatrywać jako wciąż trwające akty kidnapingu, gdyż członkowie junty konsekwentnie zaprzeczali, że tego rodzaju działania miały kiedykolwiek miejsce.
Po powrocie do Chile w 2000r. Sąd Apelacyjny w Santiago zdecydował o odebraniu mu immunitetu - jako niezdolnemu do wykonywania mandatu senatora, co umożliwiło jego aresztowanie zaraz po powrocie do Chile. Jednakże Sąd Najwyższy oddalił wszystkie wniesione przeciw Pinochetowi sprawy, z powodu jego niezdolności do uczestniczenia w procesie. Po tym werdykcie oskarżony zniknął z życia publicznego Chile. Spędzał prawie cały czas w swoim domu i nie pojawił się nawet na 30. rocznicy puczu.
W sierpniu 2005r. aresztowano żonę Pinocheta Lucię Hiriart oraz młodszego syna Marka Antoniusza pod zarzutem wspólnictwa w oszustwie polegającym na ukrywaniu przed chilijskim fiskusem dochodów generała. Zarzuty sędziego śledczego wobec rodziny generała mają związek z odkryciem w 2004r. tajnych kont generała w Banku Riggsa, handlem bronią, przyjmowaniem łapówek od firm zbrojeniowych w zamian za ułatwienia w dostępie do chilijskiego rynku bronią. Do 4 października 2005 generał nie przedstawił żadnej linii obrony, a jedynie ogłosił, że za własne przestępstwa będzie odpowiadał samodzielnie i prosił o nie mieszanie w to jego rodziny.
Chilijska komisja lekarska badająca Pinocheta w październiku 2005r. orzekła, iż Pinochet udawał demencję kiedy udało mu się uniknąć sądu za zbrodnie jego dyktatury. Pinochet jest zdrowy na umyśle i może stanąć przed sądem.
Zwolennicy Pinocheta wskazują, że przeprowadzony przez niego zamach zapobiegł przekształceniu Chile w państwo komunistyczne i że w perspektywie historycznej jego rządy okazały się sukcesem umożliwiającym wprowadzenie w tym kraju sprawnej gospodarki rynkowej, która w latach 90., już po jego odejściu od władzy umożliwiła wejście na drogę stabilnego wzrostu gospodarczego, unikalnego w skali całej Ameryki Południowej. Jego przeciwnicy natomiast oskarżają go o zniszczenie na długie lata raczkującej demokracji, odrzucając oskarżenia obalonego Allende o próby wprowadzania przez niego reżimu w stylu kubańskim. Zdaniem jego przeciwników, rządy Pinocheta dały w efekcie długoletni okres stagnacji ekonomicznej, związanej ze stałym, wysokim bezrobociem i równie wysoką inflacją, z której wydobyły kraj dopiero reformy jego demokratycznie wybranych następców.
Noblista Milton Friedman twierdzi, że reformy przeprowadzone przez Pinoczeta zakończyły się pełnym sukcesem, który został obwołany nawet chilijskim cudem gospodarczym, prowadząc do likwidacji wszechobecnych w czasach Allende niedoborów na rynku detalicznym, ustabilizowaniem inflacji na względnie niskim poziomie i początkowo dość szybkim wzrostem gospodarczym - rzędu 3-4% rocznie. Przeciwnicy tych reform wskazują jednak, że były one związane z drastycznym wzrostem bezrobocia, spadkiem realnych płac większości ludności Chile i pogorszeniem warunków bytowych najbiedniejszych na skutek wstrzymania jakichkolwiek dotacji społecznych. Dane statystyczne z lat 1973-1980 pokazują, że dochód narodowy brutto wzrósł w tym czasie łącznie o ok. 35%, przy wzroście bezrobocia z 4,3% do 33%.
Zwolennicy Pinocheta twierdzą, że było to możliwe dzięki wcześniejszym reformom, które zaowocowały na dobre dopiero po 20 latach, zaś jego przeciwnicy utrzymują, że wzrost ten mógł nastąpić wcześniej, ale był duszony niedemokratycznym systemem rządów, który nadmiernie chronił uprzywilejowane warstwy społeczeństwa i uniemożliwiał w latach 80. dokonanie kolejnych, niezbędnych reform.
Powołując się na przytoczone powyżej fakty z życia generała Augusta Jos Ramón Pinocheta Ugarte oraz opinie jego zwolenników jak i przeciwników, uważam, iż nie można go szufladkować. Nie jesteśmy w stanie ocenić do końca czy był szaleńcem, czy też zbawcą swej ojczyzny. Jego działania i poczynania w dużym stopniu zmieniły państwo chilijskie. Z jednej strony ewoluowała gospodarka tego kraju, a jego polityka, według wielu opinii, została uchroniona przed komunizmem. Z drugiej jednak strony, te ważne dla państwa aspekty zostały przypłacone ceną życia wielu niekoniecznie winnych czemukolwiek ludzi.