Historia sztuki Hiszpanii, wielcy malarze i architekci Hiszpanii

Hiszpańska sztuka
Najstarsze przykłady malarstwa na terenie Hiszpanii pochodzą z okresu paleolitu i zachowały się na ścianach jaskiń w Saelices i w Altamirze, ich treść stanowią przedstawienia zwierząt. W dziedzinie architektury najstarsze zabytki to monumentalne dzieła Rzymian - fragmenty willi oraz akwedukty przypominające prowincję rzymską o nazwie Hispania. Z kolei okres panowania Wizygotów pozostawił nieliczne relikty, np. kościół S. Juan de Bańos z 661. Opanowanie większej części Hiszpanii przez muzułmanów w 711 oznaczało współistnienie sztuki islamu i sztuki chrześcijańskiej(mozarabski styl). Na terenach nie objętych panowaniem Arabów rozwijała się sztuka asturiańska oparta na wzorach karolińskich i bizantyjskich. Wpływy te uwidoczniły się w zastosowaniu w architekturze planu krzyża wpisanego w kwadrat lub układu kwadratowych względnie podłużnych segmentów, np. w grupie kościołów asturyjskich z IX w.

Sztuka romańska

Sztuka romańska rozwijała się w XI/XII w. i pojawiła się najwcześniej w Katalonii jako efekt oddziaływania benedyktynów z Cluny oraz ruchu pielgrzymkowego do Santiago de Compostella. Inne świątynie romańskie to S. Martin de Fromista, ok. 1060, S. Isidorio w León, katedra w Lugo. Późny romanizm reprezentuje najlepiej stara katedra w Salamance i katedra w Zamora. Duże znaczenie dla hiszpańskiej sztuki romańskiej ma kościół San Climont w Tahull o cechach fortecy dekorowanej polichromią ze słynnym przedstawieniem Pantokratora.

Gotyk

W architekturze XI w. powstał dekoracyjny styl realizowany w budowlach chrześcijańskich utrzymanych w stylu arabskim. Styl ten trwał w budowlach świeckich aż do schyłku średniowiecza. Sztuka gotycka narodziła się w końcu w. XII i pozostawała pod wpływem francuskim, co dobrze reprezentują niektóre katedry, np. w Burgos, Toledo i León. Najbardziej oryginalną wersję gotyku hiszpańskiego stworzyła Katalonia: katedra w Barcelonie oraz katedra w Geronie z najszerszą nawą główną w całej Europie (32 m). Późny gotyk kształtował się pod wpływem Niemiec i Niderlandów, z Niemiec czerpano również wzory sklepień, natomiast wielkie rozwiązania przestrzenne stanowią echo prostokątnych wnętrz meczetów.

W malarstwie gotyckim XIII stulecia skomplikował się rytm kompozycji, postaci nabrały życia, a gamę barwną znacznie wzbogacono. Widoczne stały się wpływy sztuki włoskiej, zwłaszcza D.B. Giotta. 2 połowa w. XIV przynosi nową odmianę gotyku w malarstwie, wykazującą związki z malarstwem miniaturowym, co przejawia się w drobiazgowym traktowaniu detalu. Kontakty ze sztuką J. van Eyca zaowocowały rozwojem stylu flamandzkiego, wzbogaconego o realizm hiszpański np. Madonna z rajcami miejskimi autorstwa L. Dalmaua z Walencji. Flamandzkie inspiracje kontynuował J. Huguet (1415-1492), określany jako malarz "jesieni średniowiecza".

Sztuka renesansu

W Hiszpanii sztuka renesansowa nie miała wybitnych reprezentantów z powodu komplikacji politycznych i walk o wyzwolenie spod panowania arabskiego. Próbowano naśladować portrety Leonarda da Vinci - F. Ynez de la Almedina i F. Llanos. Rozpowszechnił się renesansowy styl plateresco (łączący elementy włoskie ze stylem mudjar). Cechowała go bogata i misterna dekoracja: np. fasada Colegio de S. Cruz i pałac Monterray w Salamance. Fazą przejściową od renesansu do baroku był surowy, pozbawiony dekoracji styl zwany estilo desornamentado, z największą realizacją - pałacem w Escurialu.

W malarstwie nastąpiła era El Greca (1541-1614), jednego z najwybitniejszych przedstawicieli manieryzmu europejskiego, przeciwstawiającego założeniom renesansu dążenie do ekstatycznego wizjonerstwa i mistycyzmu religijnego. Jego genialna twórczość pozostała jednak zjawiskiem odosobnionym, przypuszczalnie ze względu na antyrealistyczną formę opartą na przebrzmiałym już konceptualizmie manieryzmu, obcego klimatowi rodzącego się baroku.

Jego bujny rozkwit nastąpił w 1. połowie w. XVII i w architekturze najdobitniej przejawił się realizacjami w duchu churrigueryzmu - wybujałej barokowej dekoracji, którą wypełniano płaszczyzny ścian, np. ołtarz główny w kościele S. Esteban w Salamance. Kulminację churrigueryzmu stanowiły: fasada katedry w Santiago de Compostela, zakrystia kartuzji w Grenadzie. Zgoła odmienny i powściągliwy kierunek zrealizowany w duchu włoskim reprezentuje sanktuarium św. Ignacego w Loyoli, pałac królewski w Madrycie projektu G.B. Sacchetti, królewski pałac Aranjuez - dzieło Włocha Bonavii.

Sztuka baroku

Drogę do malarstwa barokowego wskazał J.de Ribera, pracujący w Neapolu wielbiciel sztuki Caravaggia, propagator efektów luministycznych. W malarstwie nadal dominuje tematyka religijna pełna męczeństw i ekstazy. Caravaggionizm rozwinął się głównie w Sewilli (poprzez J. Riberę i był kontynuowany przez Juana de Roelasa), twórcę kompozycji sakralnych z katedry sewilskiej, ponadto F. de Herrerę (1576-1656), autora licznych tzw. bodegones - scen z tawern. Jego uczniem był jeden z najznakomitszych malarzy baroku hiszpańskiego, a zarazem europejskiego - Diego Velảzquez. Jego twórczość stanowi szczytowe osiągnięcie malarstwa hiszpańskiego i była związana z dworem Filipa IV. Ostatnim wielkim przedstawicielem szkoły hiszpańskiej sumującym osiągnięcia szkoły sewilskiej był B.E. Murillo, łączący realizm hiszpański z afektowaną interpretacją wpływów późnego renesansu włoskiego.

Rzeźbę barokową, głównie religijną, przeważnie polichromowaną, w skrajnej naturalistycznej formie reprezentowali: A. Cano, G. Hernndez, J.M. Montans, P. de Mena. Wiek XVIII przyniósł rozwój formneoklasycystycznych, czego najdobitniejszym przykładem jest gmach Prado w Madrycie projektu J. Villanueva.

Wielkim i indywidualnym zjawiskiem w malarstwie i grafice jest twórczość Francisca Goyi, jednego z najwybitniejszych twórców europejskich przełomu w. XVIII/XIX, prekursora romantyzmu, filozofa i odważnego demaskatora istoty wojennej rzeczywistości współczesnej mu Hiszpanii.

Sztuka hiszpańska XIX i XX w.
W architekturze w. XIX panowały style historyczne i nurt eklektyczny 2. połowy w. XIX analogiczny do pozostałych rozwiązań europejskich. Znaczenie światowe zyskały fantazyjne barcelońskie budowle Gaudiego, stanowiące apogeum secesyjnej architektury europejskiej. W malarstwie nowoczesnym prawdziwą chwałę przynieśli swej ojczyźnie artyści działający poza Hiszpanią z Pablem Picassem na czele, a ponadto Salvador Dalỉ.

Poczet wielkich artystów hiszpańskich
ANTONIO GAUDI - urodził się 25 czerwca 1852 roku, zmarł 10 czerwca 1926 roku. Studiował i działał w Barcelonie, gdzie powstałe większość jego budowli. Początkowo ulegał wpływom eklektyzmu (Casa Vicenz), łącząc i przetwarzając elementy dawnych stylów architektonicznych (Pałac Guell, pałac biskupi w Astorga). Od około 1890 rozwinął własny styl, reprezentujący swoistą odmianę modernizmu, w którym starał się połączyć nowatorstwo rozwiązań konstrukcyjnych (np. zastosowanie łuków parabolicznych), ze swobodnym plastycznym ukształtowaniem bryły budynku. Jego przewodnią ideą było twórcze kontynuowanie osiągnięć architektury gotyku przy zachowaniu jej wewnętrznych, symbolicznych treści. Nawiązując do form organicznych, wprowadzał chętnie do swych budowli płynne, faliste linie, nieregularne rzuty, fantastyczne rzeźbiarsko ukształtowane elementy architektoniczne i bogate efekty kolorystyczne. (Casa Calvet, Casa Battlo, Casa Mila, Parku Guell). Głównym osiągnięciem jest słynny kościół Sagrada Familia w Barcelonie (którego budowa trwa po dziś dzień).


PABLO RUIZ PICASSO
25 października 1881 przyszedł na świat w hiszpańskiej Maladze syn Jose Ruiza Blasco (nauczyciela rysunku) i Marii Picasso Lopez. Pierwszy zachowany obraz Picassa, to „Pikador” z 1888. Już w 1895 uczęszcza do Szkoły Sztuk Pięknych, mijając niższe klasy. 1895-1896 maluje wielki obraz „Pierwsza komunia”, a jako siedemnastolatek dostaje złoty medal w Maladze za „Wiedzę i miłosierdzie” Malując portret Gertrudy Stein, męczył się bardzo, przemalowywał go wielokrotnie, zaliczając około stu posiedzeń, stworzył dzieło, które otwarło drogę do kubizmu. Kierunek ten, rozwijał się w 1909 jako kubizm analityczny, od 1912- syntetyczny, osiągając ostatnią fazę w 1915 jako kubizm krystaliczny. Lata dwudzieste przynoszą wiele realizacji związanych ze scenografią i projektowaniem kostiumów teatralnych. Zajmuje się równocześnie rzeźbą, grafiką i ceramiką. W 1937 maluje wielkie dzieło „Guernica”, które powstaje w przeciągu zaledwie miesiąca (w maju). W czasie wojny mieszka i pracuje w okupowanym Paryżu. W 1948 odwiedza Wrocław uczestnicząc w Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju. Litografia gołębia na plakacie Kongresu Obrońców Pokoju w Paryżu, staje się „gołąbkiem pokoju”, symbolem walki o pokój. W 1962 zostaje laureatem Międzynarodowej Nagrody Leninowskiej. Powstają liczne cykle m.in. Śniadań na trawie wg Maneta, akty, malarz i modelka, sceny cyrkowe itd. Umiera 8 kwietnia 1973 roku we Francji.

SALVADOR DALỈ jest fenomenem w dziejach sztuk plastycznych dwudziestego wieku. Tylko jemu w tak wielkim stopniu udało się połączyć sukces komercyjny z uznaniem ekspertów, opinię wielkiego, niepoprawnego eksperymentatora ze sławą gwiazdora kultury masowej, szaleństwo artysty z trzeźwością biznesmena.

Uporczywość pamięci (Miękkie zegarki)
Museum of Modern Art, Nowy Jork

"Obraz, który właśnie maluję, przedstawia pejzaż z okolic Port Lligat, którego skały zdają się oświetlone przezroczystym światłem kończącego się dnia. Na pierwszym planie nakreśliłem drzewo oliwkowe ucięte i bezlistne. Ten pejzaż powinien służyć jako tło dla jakiejś idei, ale jakiej? Potrzebny był mi obraz zadziwiający i nie znajdywałem go. Zgasiłem światło i wyszedłem, ponieważ literalnie "zobaczyłem" rozwiązanie: dwa miękkie zegarki, z których jeden zwieszał się żałośnie z gałązki oliwki".


DIEGO RODRIGUEZ DE SILVA Y VELẢZQUEZ
Uznawany przez wielu znawców za "największego malarza hiszpańskiego" Velazquez urodził się w Sewilli, jako syn zamożnych arystokratów. Zdobywszy staranne wykształcenie malarskie, znalazł możliwość pielęgnowania swego nieprzeciętnego talentu w Madrycie na dworze Filipa IV. Panujący tam przepych stał w niezgodzie z pogarszającą się sytuacją Hiszpanii. Utrata znaczenia na arenie międzynarodowej oraz pustoszejący skarbiec miast osłabiać - utrwalały absolutystyczny styl sprawowania władzy. Filip utrzymywał w swych pałacach rozmaitych dziwaków, wśród nich ludzi na rozmaite sposoby upośledzonych - zarówno fizycznie, jak umysłowo. Obok nich miejsca zajmowali przedstawiciele arystokracji, mnisi - wszyscy stając się godnymi obiektami zainteresowania nadwornego malarza, którym od wczesnej młodości pozostawał Diego Velazquez. Głównym jednak modelem artysty pozostawał sam władca oraz jego najbliższa rodzina. Co więcej, malarz otrzymał przyrzeczenie, że nikt inny nie będzie miał prawa portretować najważniejszych postaci ówczesnej Hiszpanii. Wyjątek uczyniono dopiero i jedynie dla genialnego flamandzkiego mistrza, Petera Paula Rubensa. Velazquez wzbudzał skrajne uczucia u współczesnych mu malarzy, często zawistnych o względy szczodrego króla. Zarzucano mu ograniczenie warsztatu do umiejętności malowania portretów - to w związku z jego niechęcią do malarstwa pejzażowego. Przeciwnicy nie mogli mu wybaczyć programowego wręcz omijania tematów religijnych. Z niechęcią spotykał się też jego styl: beznamiętny, chłodny, z zamiłowaniem do stonowanych barw - wszystko to w czasach barokowego patosu i wstrząsających hiszpańską sztuką gorących namiętności. Zainteresowany patologią, szpetotą, akcentowaniem indywidualizmu postaci doczekał się jednak ów geniusz uznania ze strony potomnych, którzy nazwali go po prostu "malarzem prawdy". Tak jak obowiązki dworskie dawały mu przez całe dojrzałe życie poczucie bezpieczeństwa i własnej wartości, tak i one przyczyniły się do jego śmierci. Zgodnie z wolą króla pełnił rolę organizatora beztroskiej wyprawy całego dworu w Pireneje (ot, królewski kaprys). Po przeszło dwóch miesiącach powrócił stamtąd chory na febrę i niedługo potem zmarł.

EL GRECO
El Greco żył i tworzył w latach 1541-1614. Był malarzem hiszpańskim pochodzenia greckiego. Przedstawiciel manieryzmu, jeden z najwybitniejszych malarzy, wybitny kolorysta. Malował głównie obrazy religijne i portrety o wydłużonych proporcjach postaci, pełne ekspresji i mistycyzmu. Próbowano naiwnie tłumaczyć oryginalność El Greca astygmatyzmem. Inni widzieli w nim niezrównoważonego wizjonera. El Greco do dziś zbija z tropu i irytuje. Dla Hiszpamów pozostaniw na zawsze przybyłym z Włoch "Grekiem" - El Greco. Umiera w pełni sławy 7 kwietnia 1614 roku w Toledo.


GOYA Y LUCIENTES FRANCISCO (1746-1828), hiszpański malarz i grafik, od 1786 malarz królewski na dworze w Madrycie. Jego twórczość obrazuje istotę przełomu w tradycji sztuk przedstawiających u schyłku w. XVIII i na początku w. XIX. Hołdował kolejno formacjom stylowym począwszy od wczesnych prac w duchu rokokowego sentymentalizmu, przez realistyczne portrety pozbawione heroicznego piękna, jakby omijając współczesny wówczas klascycyzm, przez sceny zbiorowe o wymowie antynapoleońskiej, ilustrujące aktualne wydarzenia polityczne. Jednocześnie czerpał z fantastycznej ikonografii ludowej oraz satyrycznych przysłów i przypowieści.
Jego fantastyczne ryciny są dziełem rozumu i wyobraźni stojąc na granicy oświecenia i romantyzmu. Patriotyczne zabarwienie jego twórczości oraz pozostałe cechy romantyczne spowodowały, że artysta jakby zainaugurował sztukę europejską w. XIX, silnie wpływając na E. Delacriox, H. Daumiera, G. Courbeta.


BIBLIOGRAFIA

Dalỉ Salvador: Dziennik geniusza. Gdańsk: Wydawnictwo L&L 1996
Dalỉ Salvador: Moje sekretne życie. Warszawa: Wydawnictwo Książnica Sp. z o.o. 2001
Honour Huhg, Fleming John: Historia sztuki świata. Warszawa: Wydawnictwo Arkady 2000
Picasso Pablo , http://www.picasso.art.pl/ (02.01.2005 r.)
Robinson Walter: Historia sztuki w pigułce. Warszawa: Dom Wydawniczy Rebis 2000
Wielcy malarze - El Greco, http://www.dzierzoniow.art.pl/wielcy/elgreco/index.html (02.01.2005 r.)
Zerbst Reiner: Gaudi – życie dla architektury