Rozwój poznawczy eg piageta, różnice, moralność, wygocki, zabawa symboliczna, symboliczna reprezentacja rysunku

1. ROZWÓJ POZNAWCZY WG PIAGETA
w tym: stadia rozwoju; ich charakterystyka; ważne pojęcia na poszczególnych stadiach
Stadia rozwoju poznawczego – zasadniczą cechą teorii Piageta jest przekonanie o etapowym charakterze rozwoju. W teorii Piageta dziecko występuje jako twórca własnego rozwoju, a zredukowany został wpływ środowiska społecznego, edukacji i kultury na kształtowanie intelektualne. dzieci przechodzą przez każde z tych stadiów kolejno, w stałym porządku i w podobnym wieku. Tempo przechodzenia jest zależne od indywidualnego doświadczenia dziecka. Rozwój nie może zostać przyśpieszony. Piaget zbudował swą teorię na podstawach biologicznych – na adaptacji- aby przeżyć, każdy musi zaadaptować się do wymagań środowiska. Adaptacja zachodzi poprzez procesy asymilacji i akomodacji. Asymilacja- to proces w którym nowy przedmiot lub idea zostaje zrozumiany w kategoriach pojęć lub czynności( schematy) jakie dziecko już znaAkomodacja jest komplementarnym procesem, który umożliwia jednostce modyfikowanie pojęć i czynności tak by pasowały one do nowych sytuacji, przedmiotów lub informacji .
Stadium 1: sensoryczno –motoryczne – od 0 do końca 2 r. ż., dziecko poznaje świat za pomocą bezpośredniego spostrzegania i aktywności motorycznej, bez udziału myślenia w formie znanej dorosłym. Wiedza jest uzyskiwana poprzez ssanie, chwytanie, obserwowanie, głaskanie gryzienie. Piaget podzielił te stadium na serię pod etapów: 1) Od sztywnych do elastycznych wzorców czynności – dzieci rodzą się ze sporą liczbą wzorców reakcji, które od początku umożliwiają im wejść w kontakty z otoczeniem, początkowo radzą sobie na niewielki zakres określonych bodźców. Np. ssanie obecne od urodzenia najpierw jest wywoływane odruchowo tylko przez odruch sutka, natomiast wszystkie inne obiekty wchodzące w kontakt z ustami są odrzucane. sztywność tych zasad ulega uelastycznieniu, gdyż dziecko stopniowo staje się zdolne do prezentowania tych samych zachowań w reakcji na coraz większą liczbę bodźców. 2) Od pojedynczych do skoordynowanych wzorców czynności- na początku przedmioty służą patrzeniu, chwytaniu lub ssaniu. Później dziecko uczy się że jednocześnie, w sposób skoordynowany na tym przedmiocie można dokonywać całej serii różnych działań. 3) Od zachowania reaktywnego do intencjonalnego- zachowania dziecka są przypadkowe, 4) Od zewnętrznych czynności do reprezentacji umysłowych- pod koniec okresu niemowlęctwa pojawiają się oznaki procesów umysłowych, około 1 roku życia rozwiązywanie problemów pozostaje na poziomie metody prób i błędów. Dopiero około 2 roku życia dzieci uzmysławiają sobie osiągniecie pożądanego celu 5) Stałość przedmiotu- uświadomienie sobie że przedmioty są bytami niezależnymi, które nie przestają istnieć nawet gdy jednostka nie jest świadoma jego istnienia
Stadium 2 przedoperacyjne od około 2 do 8 r.z. Dzieci podejmują zabawy z wyobraźni. Dziecko staje się zdolne do myślenia opartego na reprezentacjach, które umożliwiają mu umysłowe manipulowanie obrazami, przedmiotów. Dziecko potrafi posługiwać się symbolami ( słowami, obrazami) w cel zrozumienia świata. Możliwa zabawa oparta na wyobraźni, dzieci umieją oddzielić wyobraźnie, fantazje od rzeczywistości. Myślenie początkowe ma charakter egocentryczny i pod koniec tego okresu dzieci stają się zdolne do uwzględnienia punktu widzenia innych osób.Operacja w teorii Piageta to każda procedura umysłowego działania na przedmiocie, jest to uwewnętrznione działanie, dzięki któremu docierającymi z otoczenia informacjami można manipulować według indywidualnego uznania
Piaget opisał ograniczenia, jakim podlega dziecięce myślenie na: Egocentryzm polega na dziecięcej niezdolności do ujmowania świata z punktu widzenia innego niż własny. Centracja- oznacza zwrócenie uwagi na jedną tylko właściwość sytuacji i pomijaniu innych, nawet najbardziej istotnych . Nieodwracalność- brak zdolności przekształceń
Stadium 3 – operacje konkretne od około 7 do 11 r.z . dzieci przyswajają sobie rozmaite operacje umysłowe, takie jak wielokrotna klasyfikacja- zdolność do porządkowania elementów według jakiegoś porządku np. według koloru czy wielkości. odwracalność, szeregowanie, zasadę zachowania stałości. Pojawia się myślenie logiczne, lecz rozwiązywanie problemów ogranicza się do przedmiotów konkretnych a nie abstrakcyjnych/ Stadium to jest nazwane stadium operacji konkretnej gdyż dziecko aby rozwiązać problem w sposób logiczny, potrzebuje manipulacji i eksperymentowania na rzeczywistych przedmiotach. Osiągnięcia rozwojowe stadium operacji konkretnej: Szeregowanie- jednym z wyróżników myślenia operacyjnego jest zdolność do umysłowego podporządkowania przedmiotów pod względem pewnej wielkości . Klasyfikacja- zdolność dzieci do grupowania przedmiotów pod względem określonego kryterium. Pojęcia liczbowe. zdolność szeregowania i klasyfikowania pomagają zrozumieć pojęcia liczb. Zasada zachowania stałości wg Piageta oznacza zrozumienie, że pewne podstawowe cechy przedmiotu takie jak np. waga i objętość pozostają niezmienne nawet wtedy gdy ich wygląd w aspekcie percepcyjnym uległ zmianom
Stadium 4 operacje formalne od około 11 r.z. dzieci są już zdolne do operacji umysłowych na pojęciach abstrakcyjnych i do myślenia logicznego. Potrafią rozważać różne możliwe rozwiązania problemu bez ich wykonywania. Stadium te stanowi najwyższy poziom jaki dzieci potrafią osiągnąć. Myślenie staje się systematyczne, abstrakcyjne i racjonalne. Operacje formalne różnią się od operacji konkretnych kilkoma aspektami: 1) rozumowania abstrakcyjne. Dzieci potrafią już rozumować na temat rzeczy, których nigdy wcześniej nie doświadczyły. Dzieci potrafią sobie radzić z problemami hipotetycznymi i abstrakcyjnymi. Są zdolne myśleć o przyszłości. 2) stosowanie logiki . możliwe jest rozumowanie dedukcyjne. Potrafią przyjąć jakieś ogólne założenia i wyobrazić sobie jego skutki na zasadzie jeżeli … to.. zaawansowany poziom rozwiązywania problemów. Stwarzanie hipotez, opracowywanie w umyśle różnych wyników
RÓŻNICE ROZWÓJ WYGOCKIEGO
Według Wygotskiego zasadniczą rolę w procesie kształtowania się inteligencji przypisuje kontekstowi społecznemu. Natomiast Piaget twierdził że dziecko cokolwiek osiągnie zawdzięcza swym samotnym i samodzielnym staraniom. Byli zgodni w kwestii że rozwój odbywa się w próżni i że wiedza jest konstruowana przez dziecko w wyniku aktywnego interesowania się otoczeniem, jednak Piaget spostrzegał otoczenie w kategoriach aspołecznych, natomiast Wygotski że jest to konkretna kultura, w której dziecko jest zakorzenione, oraz różnorodne interakcje z ludźmi posiadającymi wiedzę. Piaget skłania nas do myślenia o wewnętrznych procesach umysłowych i ich przemianach następujących wraz z wiekiem. Wygotski kieruje naszą uwagę na role środowiska społecznego oraz procesów interpersonalnych odpowiedzialnych za zmiany w obszarze umysłu. Dla Piageta język mowa dziecka jest zaledwie autonomicznym produktem ubocznym . według Wygotskiego język jest głównym środkiem przekazywania doświadczeń społecznych. Jest to główny kanał przekazu kulturowego od dorosłego do dziecka. U Piageta dziecko wszystko sam rozwiązuje każdy problem, polega tylko na własnym działaniu u Wygotskiego dziecko ma partnera do wspólnego działania. Piaget śledził rozwój w kolejnych okresach życia.
RÓŻNICE ROZWÓJ PIAGETA
- Piaget skłaniał nas do myślenia o wewnętrznych procesach umysłowych i ich przemianach następujących wraz z wiekiem; Wygotski kierował naszą uwagę na rolę środowiska społecznego i procesów interpersonalnych.- Piaget postrzegał otoczenie w kategoriach aspołecznych; Wygotski był przekonany, że konkretna kultura, w której dziecko jest zakorzenione oraz różnorodne interakcje z ludźmi posiadającymi znacznie większą od niego wiedzę, stanowią kluczowy czynnik jego rozwoju poznawczego. - dzieci nie muszą odkrywać świata na nowo. Mogą korzystać z mądrości nagromadzonej przez poprzednie pokolenia.Narzędzia kulturowe â wypracowane przez każde społeczeństwo i służące przekazywaniu tradycji przedmioty i umiejętności, które w tym celu muszą być przejmowane z pokolenia na pokolenie.
ROZWÓJ POZNAWCZY WG.WYGOCKIEGO
Rozwój poznawczy dziecka wg Wygotskiego zakłada ,że jest to wynik wzajemnych interakcji z osobami posiadającymi większą wiedzę i są bardziej kompetentne. Osoby te przekazują dziecku narzędzie kulturowe potrzebne do jego aktywności intelektualnej. Np: język umożliwia dzieciom właściwe funkcjonowanie w roli członków społeczeństwa. Dziecko kontaktuje sie z osobami dorosłymi. Są to kontakty formalne i nieformalne. Do kontaktów formalnych zalicza się kontakt dzieci z nauczycielem a do nieformalnych kontakt z rodzicami w domu. W każdej tej sytuacji dzieci mają wiele okazji, by przyswoić sobie określone umiejętności rozwiązywania problemów a także zaznajomić się z kulturą, do której przynależą. Zatem każdy postęp w rozwoju, jaki dziecko czyni, ma swoje korzenie w kontekście kulturowym i interpersonalnym. To właśnie poziom interpersonalny stanowi płaszczyznę krzyżowania się trzech grup wpływów – kulturowych, interakcyjnych indywidualnych.
Wygotski był przekonany, że zdolność dziecka do czerpania korzyści z pomocy i wskazówek innych ludzi stanowi fundamentalny wyróżnik natury ludzkiej. Jest to cecha doskonale uzupełniana przez skłonność dorosłych do służenia pomocą i radami. Działanie o wiele bardziej wprawnego opiekuna, stanowi zatem klucz do psychicznego rozwoju dziecka. Jego zdolność myślenia i rozwiązywania problemów rozwija się dzięki wielu doraźnym interakcjom z takimi przewodnikami. Danie dziecku uczestniczenia w wielu różnych działaniach społecznych pozwala mu na zapoznanie się z procedurami, które w późniejszym okresie życia pozwolą mu na funkcjonowanie samodzielne. Wygotski utrzymywał, że kompetencje intelektualne powstają w wyniku internalizacji sposobów rozwiązywania problemów, jakie poznało się w toku podejmowania wspólnych działań z inną osobą. Zatem wszelkie zdolności intelektualne objawią się we wspólnych działaniach z kompetentnym dorosłym, dopiero później zostają przez dziecko przyjęte i zinternalizowane. Rozwój poznawczy zatem to postęp od interpsychicznego do intrapsychicznego, od regulacji wspólnej do autoregulacji. Przywołuje to obraz zgoła inny od prezentowanego przez Piageta: dziecko nie jest osobą samotnie rozwiązującą problemy, która musi polegać wyłącznie na własnych działaniach. Jest za to partnerem we wspólnym przedsięwzięciu- młodszym pracownikiem lub- lepiej –praktykantem. Zarówno teoria Piageta jak i teoria przetwarzania informacji zakładają istnienie człowieka struktur psychologicznych, które wyjaśniałyby jego zachowanie niezależne od kultury, relacji jednostkowych, doświadczenia społecznego, kontekstu kulturowego i różnego charakteru podejmowanych zadań. Rozwój poznawczy jest w tym rozumieniu przypadkiem jednostkowego konstruowania modelu umysłowego otaczającej rzeczywistości. W teorii Wygotskiego założenia te zostały zanegowane. Wg tego badacza kompetencje poznawcze nie są natury wewnętrznej i jednostkowej, lecz kształtują się i rozwijają w toku interakcji społecznych. Działania realne dzięki kontaktom społecznym ulegają procesowi internalizacji i zamieniają się w czynności umysłowe. Dzieci dysponując początkowo bardzo ograniczonym zasobem zdolności poznawczych przekształcają je w niezwykle wyszukany i złożony aparat dzięki temu, iż dorośli służą im za przewodników i nauczycieli, ucząc właściwych form zachowania. Osoba dysponująca większym doświadczeniem oddziałuje na dziecko i udziela mu pomocy tak, aby dotrzeć do jego umiejętności i pobudza rozwój nowych sprawności, np. poprzez zadawanie pytań lub podawanie przykładów.W miarę jak dziecko nabiera coraz większej wprawy w wykonaniu zadań i coraz lepiej sobie z nimi radzi, dorosły powinien zachęcać je do coraz większej samodzielności, aż wszelka pomoc okaże się zbędna. Dziecko dzięki temu wychowaniu, określanemu często terminem wychowania rozwijającego, szkoli się w umiejętnościach ważnych dla danego kręgu kulturowego. Poprzez powtarzanie i dochodzenie do wprawy dokonuje się internalizacji narzędzi poznawczych wypracowanych przez pokolenia współtworzące dorobek określonej kultury. Mały myśliciel nie wzbogaca swych zdolności poznawczych próżni społecznej. Procesy naśladownictwa i internalizacji pozwalają przyswoić treści oraz umiejętności posiadane przez innych, aby z kolei w łańcuchu pokoleń przekazać je potomnym. Gdy czynności zewnętrzne, przez internalizację, staną się czynnościami umysłowymi, nadal w dwojakim sensie zachowują swój społeczny charakter. Po pierwsze nawet gdy wychowanie nasze dobiegnie końca, często w przypadku napotkania trudnego problemu prowadzimy rodzaj dialogu wewnętrznego, który przypomina rozmowę z nauczycielem starającym się rozbudzić nowe możliwości ucznia. Po drugie zakres kompetencji poznawczych, które opanujemy w stopniu biegłym, zależy od przekazu kulturowego promującego określony wzór kształcenia intelektu. Jeżeli można przyjąć, że potencjalne możliwości poznawcze mają charakter uniwersalny, to realizacji określonych zdolności jest zdeterminowana kulturowo. Kultura narzuca sposób, w jaki myślimy, zapamiętujemy, dokonujemy kategoryzacji, czytamy, i stopniowo rozszerza swój wpływ na sposób naszego funkcjonowania, zdobywając nad nimi większą władzę aniżeli ma natura czy dziedziczenie biologiczne.
RODZAJE ZABAW ,ZABAWA SYMBOLICZNA, SYMBOLICZNA REPREZENTACJA W RYSUNKU
Zabawa symboliczna rozwija się biorąc początek z prostszych form aktywności dziecka i zawsze zakłada zastępowanie jednych przedmiotów drugim, rekwizyty w zabawie otrzymuje nowe znaczenie. Zabawa symboliczna służy ćwiczeniu wyobraźni,
W rozwoju zabawy dziecięcej Piaget wyróżnia dwa stadia :
W stadium 1 (od 1 do 4 roku życia) zachodzi :
-projekcja symbolicznych schematów na nowe obiekty-
-rozdział między indeksami a działaniami –dziecko naśladuje zachowania działania zaobserwowane u innych w odniesieniu do nowych obiektów
-kombinacja symboli – dzieci wytwarzają całe sceny zabaw i tworzą nowe postacie
W stadium 2 ( od 4 do 7 roku życia) zabawa symboliczna staje się uporządkowana , następuje odtwarzanie rzeczywistości w zabawie, a role stają sie nawzajem dopełniające. Zabawy takie są stopniowo wypierane przez gry z regułami. W zabawach symbolicznych dzieci używają wielu przedmiotów. W zabawie dzieci poznają różne role społeczne ( rodzinne, zawodowe) które jednocześnie są związane z płcią co pomaga dziecku w zdobywaniu tożsamości płciowej. Szczególną rolę odgrywa zabawa z zabawkami do przytulania – mają znaczenie emocjonalne,
Rodzaje zabaw:
Zabawy tematyczne (naśladowanie) -polegają na odgrywaniu określonych ról. Dziecko naśladuje różne osoby, typowe dla nich czynności, nawet to, co mówią.
Zabawy konstrukcyjne - typowym przykładem takiej zabawy jest układanie klocków, konstruowanie z nich różnych obiektów. Rozwija to wyobraźnię, koncentrację uwagi, cierpliwość, a także zwiększa precyzję i koordynację ruchów.
Zabawy dydaktyczne - o charakterze werbalnym lub niewerbalnym. Mają na celu zwiększenie zasobu słownictwa dziecka, rozwijanie twórczego myślenia.
Zabawy ruchowe - rozwijają umiejętności motoryczne dziecka, zabawy są bardziej złożone w zależności od wieku dziecka i jego możliwości lokomocyjnych. Tego typu zabawy służą również socjalizacji, wykształcaniu u dziecka umiejętności współpracy.
Rysunek łączy w sobie ikoniczne i symboliczne aspekty oznaczania, trend prowadzi od bazgrot do symboli graficznych ,bazgroty dziecka na początku mają charakter nieprzedstawiający, są wynikiem pozostawiania śladów na papierze, później bazgroty są w formie prostych kształtów geometrycznych i ich kombinacji (rolę dużą pełni głowonóg – przedstawiać może postacie ludzkie, zwierzęta; wiek przedszkolny – rozwój symbolicznego przedstawiania rzeczywistości w postaci rysunku – jest to okres idioplastyki, okres schematu, okres realizmu intelektualnego (rysuje to, co wie); odkrywa typowe formy symboliczne, służące do przedstawiania reprezentantów danej kategorii (np. człowieka)
- rysunki wyrażają wiedzę dziecka o rzeczywistości, rysują to co wiedzą o danym obiekcie,
- rysunki dziecięce charakteryzuje pasowe lub topologiczne uporządkowanie przestrzeni;
- dziecko zaznacza subiektywny stosunek do rysowanych obiektów , afektywne przekształcanie (zamazana zła czarownica);
- następnie rysunek ma więcej elementów;
- starsze dzieci odrysowują znaną im rzeczywistość rysunki cechuje dążenie do naśladowania natury – powolna zmiana z indywidualizmu na rzecz wierności odtwarzania oraz łączenie wiedzy o rzeczywistości i konwencji kulturowej;
przejście do wizualnego realizmu – rysuje to, co widzi
- rozwój rysunku postępuje wraz z rozwojem umysłowym;
Około 8-9 roku życia dzieci rysują raczej to co wiedzą o czymś, niż to widzą, co dokładnie jest widzoczne.


I ) Rodzaje zabaw na poszczególnych etapach życia. Ich rola:
W okresie poniemowlęcym rozwój dzieci odbywa się głównie przez zabawę. 3 najważniejsze zabawy: zabawy manipulacyjne, konstrukcyjne symboliczne. Najprostsza forma zabawy to manipulacyjne- dziecko chwyta jakiś przedmiot i manipuluje nim, to swobodne czynności, które dziecko podejmuje dla swojej przyjemności i zadowolenia ponieważ bardzo go cieszy kiedy potrafi oddziaływać na przedmioty oraz przekształcać je za pomocą ruchu. Przykładem: potrząsanie grzechotką, wkładanie przedmiotów do pudełka, przenoszenie klocków, łączenie ze sobą wagoników, przekładanie przedmiotu z reki do ręki, postukiwanie przedmiotami o siebie, czy nawet gryzienie własnych stóp.
Zabawy te rozwijają myślenie, wyobraźnie, twórczość. Dzieci dzięki tym zabawom zdobywają wiedzę o użyteczności przedmiotów i narzędzi.
Drugi rodzaj zabaw to zabawy konstrukcyjne - podstawą tych zabaw są zabawy które omówiłam przed chwilą czyli manipulacyjne, i to dzięki nim dziecko w sposób bardziej lub mniej zaplanowany dąży do uzyskanie jakiegoś wytworu, dzieła z dowolnego materiału. Przykładem zabaw konstrukcyjnych może być: ułożenie wieży z klocków, ulepienie ludzika z plasteliny, babki z piasku, narysowanie rysunku, rozwijają zaradność życiową dziecka, śmiałość w rozwiązywaniu zadań technicznych jakie dostarcza życie. Doprowadzone do końca przyzwyczajają dzieci do wykonywania zadań, a tym samym przygotowują do pracy.
Ostatni rodzaj zabaw to zabawy symboliczne.
II ) Rola zabawy symbolicznej, istota tej zabawy.
Rozwój funkcji symbolicznej
Istotnym przełomem w rozwoju dziecka jest zdolnśc do myślenia o przedmiotach bezpośredniego kontaktu. Zdolność do symbolicznego ujmowania rzeczywistości wiąże się z odkryciem relacji między elementem oznaczanym a oznaczającym. Proces ten jest długotrwały i rozpoczyna się już w wieku niemowlęcym. Wg. Piageta rozwój zdolności do symbolicznego ujmowania rzeczywistości postępuje od stosowania w roli oznaczników elementów związanych z własnym ciałem, np. pozycja przy karmieniu, poruszanie grzechotką czy wkładanie kapelusza przez mamę przed wyjściem z pokoju. Inną klasyfikację proponuje Kaye. Wyjaśnia ona rozwój sposobów używania przez dzieci oznaczeń w rysunku, zabawie i komunikowania się. Zbliżenie się do poziomu używania symboli wymaga przejścia od odróżnicowanych elementów oznaczających niekonwencjonalnych (gesty) do konwencjonalnych (słowa). Rysunek dziecka może być zarówno wskaźnikiem np. lęku dziecka, jak i symbolem – może komunikować określone treści. U dzieci w wieku przedszkolnym występują różne systemy symboliczne. Ma to znaczenie dla dalszego rozwoju dziecka. Piaget uważa, że symboliczna reprezentacja wiąże się z rozwojem procesów intelektualnych i może występować równocześnie w wielu postaciach: w zabawie, rysunku czy mowie.
Zabawa symboliczna
Zabawa symboliczna rozwija się z prostszych form aktywności dziecka i oznacza zastępowanie jednych przedmiotów drugimi. Rekwizyt w zabawie otrzymuje nowe znaczenie. Zabawa ta służy ćwiczeniu wyobraźni. Piaget w tej zabawie wyróżnił dwa stadia:
Stadium I : od 1 do 4 r.ż. Wyróżnia się:
3. projekcja symbolicznych schematów na nowe obiekty – przyjmuje początkowo formę projekcji schematów znanych, a następnie schematów naśladowczych. Początkowo dziecko na niby odtwarza działania w odniesieniu do nowych obiektów – może najpierw udawać płacz lalki, potem misia aż wreszcie w końcu buta. Później zastosowuje to co zaobserwowało u innych w odniesieniu do nowych obiektów., np. dziecko czyści podłogę za pomocą muszelki naśladując czynności zaobserwowane u gosposi. Gest staje się coraz bardziej niezależny od rekwizytu. Dziecko najpierw identyfikuje jeden obiekt w drugim, np. biegnie koń z posuwaniem palcem po stole. Takie proste identyfikacje można obserwować u dziecka już w 2 roku życia. W tym okresie występują także gry imitacyjne – zabawa dziecka w chowanego z nieobecnym kuzynem, dziecko udaje że jest kuzynem.
4. rozdział między indeksami i działaniami – gest staje się coraz bardziej niezależny od rekwizytu. Dziecko najpierw identyfikuje jeden obiekt w drugim, np. biegnie koń z posuwaniem palcem po stole. Takie proste identyfikacje można obserwować u dziecka już w 2 roku życia. W tym okresie występują także gry imitacyjne – zabawa dziecka w chowanego z nieobecnym kuzynem, dziecko udaje że jest kuzynem.
5. kombinacja symboli – dziecko zaczyna zastępować rzeczywiste sceny wyobrażonymi. Dziecko może wytwarzać całe sceny i tworzyć nowe kombinacje.
Stadium II : od 4 do 7 r.ż. – zabawa symboliczna staje się uporządkowana. Następuje odtwarzanie rzeczywistości w zabawie, a role uczestników stają się nawzajem dopełniające. Dziecko coraz bardziej wiąże się z przyjmowaniem ról i związanych z nimi reguł. Dziecko poznaje świat społeczny: role, wartości, tradycje. Buduje w wyobraźni swój świat, czego przejawem są zabawy w dom, miasta czy kraje. W zabawach dziecko poznaje różne role społeczne: rodzinne i zawodowe., które są związane z płcią, co pozwala w zdobywaniu tożsamości płciowej.

III ) SYMBOLICZNA REPREZENTACJA W RYSUNKU
Rysunek łączy w sobie ikoniczne i symboliczne aspekty oznaczania. Trend rozwojowy prowadzi od bazgrot do symboli graficznych. Bazgroty mają początkowo charakter nieprzedstawiający i są a proste kształty stanowią wsporniki pamięci-pomagają w przypominaniu sobie co dana reprezentacja graficzna przedstawia. W tym czasie ogólną funkcję symboliczną pełni głowonóg: kombinacja okręgu i linii prostej. Tej formy używają dzieci do przedstawiania postaci ludzkich i zwierząt. W okresie bazgrot dziecko ćwiczy sprawność manualną pozwalającą na pozostawianie śladów ołówka na papierze oraz rozwija umiejętność symbolicznego oznaczania obiektów i zjawisk. Okres ten kończy się wypracowaniem systemu ekspresji graficznej. W okresie średniego dzieciństwa dokonuje się rozwój symbolicznego przedstawiania rzeczywistości w rysunku. Okres ten określa się jako: idioplastyka, realizm intelektualny, okres schematu. Cechy dziecięcych rysunków w wieku przedszkolnym:
- organizowanie się języka graficznego, przestrzeganie reguł składniowych dotyczących ułożenia elementów w pionie i poziomie, porządkowania przestrzeni na osi góra-dół oraz łączenia elementów
- symboliczne ujmowanie formy, znajdowanie typowych form dla przedstawiania danej kategorii
- oderwanie od uwarunkowań percepcyjnych i przedstawienie wiedzy o rzeczywistości. Rysunki tego wieku cechuje wzorcowość, przejrzystość, oraz przekształcanie rysowanych obiektów
- zaznaczanie subiektywnego stosunku do przedstawionego obiektu- dla dziecięcych rysunków charakterystyczne są przekształcenia afektywne
- trudności w przedstawianiu trójwymiarowej przestrzeni na dwuwymiarowej płaszczyźnie kartki
- zaznacza się zależność rysunku od kontekstu kulturowego.
Dzieci w tym wieku rysują znane obiekty np. drzewa, owoce, znane sceny oraz zaznaczają w nich szczegóły charakterystyczne dla społeczności w której żyją (rodzaj czynności wykonywanych przez przedstawione postacie, rodzaj ubioru)


4. dziecięce teorie umysłu
f. czym są, kiedy i jak powstają, jaka jest ich rola

MORALNOŚĆ CZŁOWIEKA WG PIAGETA
Moralność – zbiór zasad (norm), które określają co jest dobre (prawidłowe, nieszkodliwe), a co złe (nieprawidłowe, szkodliwe).Model piageta 1 stadium moralności heteronomicznej albo realizmu moralnego- dzieci charakteryzuje automatyczne posłuszeństwo wobec zasad ,bez rozumowania lub oceniania. Dziecko traktuje wszystkie dorosłe osoby mające autorytet jako wszechpotężne i stosuje się do nałożonych przez nie zasad, nie kwestionując ich słuszności. W tym stadium dzieci oceniają czyny jako dobre lub złe biorąc pod uwagę raczej ich konsekwencje niż ukrytą za nimi motywację. Zupełnie pomijają intencjonalność czynu ,a czynią to ponieważ po prostu inaczej nie potrafią ,takie po prostu są prawa rozwoju moralnego. 2 stadium moralności autonomicznej lub relatywizmu moralnego (ok.7 - 12 rokiem życia) dzieci oceniają zachowania biorąc pod uwagę jego intencje. W tym stadium pojęcia dzieci o tym co słuszne zaczynają się zmieniać. Surowe i nieelastyczne pojęcia dobra i zła przejęte od rodziców stopniowo ulegają modyfikacji, w jej wyniku dziecko uznaje np. iż okłamywanie w niektórych sytuacjach jest usprawiedliwione i dlatego niekoniecznie złe. Dziecko potrafi już bowiem patrzeć na świat z różnych punktów widzenia ,a to na skutek rozwoju intelektu.
MODEL KOLBERGA
U Lawrenca Kolberga stadia są stałe i każdy człowiek przechodzi przez nie w rozwoju zawsze w tej samej, niezmiennej kolejności, poczynając od poziomu najniższego
Poziom I przedkonwencjonalny Wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny, Dziecko kieruje się chceniem, tym, co dla niego przyjemne i przykre,
Stadium 1: kary i posłuszeństwa –reguły są przestrzegane w celu uniknięcia kary. Skutki czynności określają, czy jest ona dobra czy zła. Interesy i punkt widzenia innych nie są brane pod uwagę –dziecko jest egocentryczne
Stadium 2: relatywizm instrumentalnego – Działanie dobre to działanie, które ma na celu dobro własne, a nie innych. Potrzeby innych są brane pod uwagę, jeśli rezultat ich działania jest korzystny dla własnego dobra.
Poziom II konwencjonalny –orientacyjny wiek ok. 13-16 rok życia
Stadium 3: "dobrego chłopca/dziewczyny" Działania moralne, to takie, które odpowiadają oczekiwaniom rodziny, czy innej ważnej grupy. Cenione są społecznie akceptowane standardy zachowania. Czynność jest oceniana jako dobra albo zła ze względu na intencje jednostki.
Stadium 4: prawa i porządku Pojawia się szacunek dla autorytetów oraz przekonanie, że reguły społeczne muszą być przestrzegane. Zwraca się uwagę nie tylko na motywy działania jednostki, ale również na standardy zewnętrzne
Poziom III postkonwencjonalny orientacyjny wiek- 16-20 lat
Stadium 5 umowy społecznej i legalizmu To, co jest słuszne, zależy od opinii większości w danej grupie społecznej. Świadomość ze czasami moralny i prawny punkt widzenia mogą pozostawać konflikcie.
Stadium 6 uniwersalnych zasad sumienia O postępowaniu decydują wybrane przez jednostkę zasady etyczne. Gdy obowiązujące prawo wchodzi w konflikt z tymi zasadami jednostka postępuje zgodnie z tymi drugimi

I. DYSLEKSJA

Jest zaburzeniem, które dotyka różnych sfer aktywności i często utrudnia proces nauki pisania i czytania. Dodatkowymi problemami, które mogą jej towarzyszyć, są kłopoty z porządkowaniem elementów, zorganizowaniem, koordynacją ruchową i orientacją przestrzenną. Dysleksja bywa często dziedziczna, a jej objawy różnią się stopniem nasilenia u poszczególnych pacjentów. Problem ten dotyka ok. 10-20 % populacji, częściej chłopców niż dziewczynki. Genetyczne przyczyny dysleksji zostały niedawno potwierdzone dzięki stworzeniu mapy fragmentów chromosomów, które mogą być odpowiedzialne za to zaburzenie. Wiele osób dotkniętych dysleksją ma takie problemy z rozpoznawaniem dźwięków, interpretacją słów, percepcją, pisaniem i ortografią. Do zalet należy zaliczyć fakt, że wiele dyslektyków jest utalentowanych artystycznie i charakteryzuje dużą kreatywnością.