Filozofia - Czy istnieją wartości moralne, które powinny być przestrzegane niezależnie od kultury?

Czym różni się człowiek od zwierząt? Tym, że na podbudowie biologicznego świata stworzył świat wartości, takich jak np. dobro, sprawiedliwość, piękno, prawda, które urzeczywistnia. Wartość to „podstawowa kategoria aksjologii oznaczająca wszystko, co cenne, godne pożądania lub wyboru, co stanowi ostateczny cel ludzkich dążeń /…/, co ma znaczenie dla człowieka, co nadaje sens jego poczynaniom /…/”.
Na początek tolerancja. We współczesnych, rozwiniętych krajach, istnieje wiele subkultur. Każda z nich ma swoje własne poglądy, własny styl ubierania się oraz ulubione miejsca spotkań. Pomiędzy poszczególnymi grupami dochodzi do konfliktów, które dziś są małymi wojnami. Jedne subkultury są bardziej zagrożone, inne mniej.
Dziś brakuje tolerancji, nawet w zwykłym życiu. Ale właściwie nie można już temu zaradzić. Szkoła jest jednym z najlepszych takich przykładów. W większości z nich (zwłaszcza jeśli chodzi o gimnazja, licea mniej) istnieje podział na uczniów lepszych
i gorszych. Silniejsi (najczęściej są to tacy, którzy źle się uczą) atakują bezbronnych. Napadnięte dzieci często czują się zawstydzone i nie chcą o tym rozmawiać, dlatego wielu nauczycieli nie wie o istnieniu przemocy w ich szkole. Obwiniają one bowiem siebie, za to, że dały się zaatakować. Badania wykazały, że najczęstszymi ofiarami, są osoby o drobnej posturze lub po prostu w jakikolwiek sposób różniące się fizycznie od reszty.
Na świecie nie ma sprawiedliwości. Nigdy nie ma gwarancji, że w nowej szkole lub miejscu pracy trafimy na właściwych ludzi. A otoczenie wpływa na nasze zachowanie oraz na efektywność pracy. Większość z nas, opierając się na doświadczeniu życiowym, nieświadomie tworzy kategorie ludzi, których lubi i nie lubi. Jeśli zawiódł nas ktoś żywiołowy, a osoba cicha i spokojna okazała pomoc, oceniając innych będziemy uważali spokój za cechę pozytywną. Poleganie na pierwszym wrażeniu bywa ryzykowne, gdyż można niesprawiedliwie, subiektywnie ocenić nowo poznaną osobę i stracić okazję nawiązania wspaniałej przyjaźni.
Według słownika języka polskiego przyjaźń to „bliskie, serdeczne stosunki z kimś, oparte na wzajemnej życzliwości, szczerości, zaufaniu, możności liczenia na kogoś w każdej okoliczności […]”. Większość przyjaźni zaczyna się od wspólnych zainteresowań lub zajęć. Stopniowo rozwija się wzajemne zaufanie, otwartość, przywiązanie i lojalność, czyli to, co najbardziej cenimy w drugiej osobie. W tym zawiera się również umiejętność dochowania tajemnicy oraz dyskrecja. Ludzie wymagają od przyjaciół, aby byli otwarci i szczerzy w swoich uczuciach i opiniach. Każdy liczy też na sympatię i ciepło. Wiele osób ceni też podobne poczucie humoru.
Zawieranie przyjaźni jest jak tworzenie sobie zapasowej rodziny. Mamy swobodę dobierania sobie tylu przyjaciół, ilu tylko chcemy: bardzo wielu, lub bardzo niewielu. Jednakże trudno stwierdzić, co jest nam bardziej potrzebne do szczęścia. Rodzina potrafi towarzyszyć nam od momentu narodzin, czasem aż po śmierć. Z przyjaciółmi jest różnie. Prawdziwy przyjaciel, powinien jednak, być przy nas przez cały czas.
Kolejną ważną wartością jest miłość. Od zamierzchłych czasów ludzie łączą się w pary. To normalna kolej przyrody. Jest jednak wiele różnic kulturowych w wyborze współmałżonka. Gdzieniegdzie głośno obwieszcza się gotowość młodej osoby do znalezienia sobie towarzyszki lub towarzysza życia. Okazją może być pierwsza miesiączka dziewczynki lub odważny czyn dokonany przez chłopca. W niektórych częściach świata młoda kobieta odgradzana jest od społeczeństwa, dopóki rodzina nie wyda jej za mąż. W innych nie traci się czasu i swata młodych ludzi. W kulturze zachodniej brak jest zasad dotyczących tego, z kim
i kiedy należy zawrzeć małżeństwo. Młodzi ludzie podejmują te decyzje samodzielnie.
Istnieje ona wszędzie, jednak ostatnio nagłaśnianymi sprawami są związki homoseksualne. Według mnie każdy ma prawo do wyboru orientacji. Nie każdy od razu się z tym rodzi. Kształtuje się ona przez środowisko w jakim żyjemy. Wokół nas jest wielu takich „innych” ludzi, o których czasem nie wiemy. Często się z tym ukrywają, gdyż boją się odrzucenia przez otoczenie, zupełnie jak w przypadku dręczonych dzieci.
Rodzina jest następną wartością. Szczególnie ważną w życiu młodego człowieka. Najsilniejsza miłość jaka istnieje to miłość matki do własnego dziecka. Dla syna zawsze autorytetem będzie ojciec, a dla córki – matka. Robert Nathan napisał: „Rodzina odróżnia człowieka od wszelkich innych stworzeń. Któż inny bowiem ma dzieci, które może nazywać swoimi własnymi dłużej niż potrzeba, by stanęły na własnych nogach i wyfrunęły z gniazda? Nawe te zwierzęta, które umieją kochać, takie jak na przykład lisice, niedźwiedzice i lwice, uczą swe potomstwo, by umiało sobie samo radzić w życiu i zapomniało o swych matkach. Kiedy orlica nauczy swe pisklę latać, już nigdy więcej go nie ujrzy. Cielę, źrebak, mały konik polny i ważka pójdą w swoją stronę, gdy tylko jest to możliwe. Tylko człowiek trwa przy swoich dzieciach od początku do końca, od narodzenia do śmierci, aż po grób”.
A co bardziej kształtuje nasze życie? Rodzina czy geny? Specjaliści nie są zgodni co do tego, czy ludzką osobowość w większym stopniu kształtuje natura, czy też wychowanie (środowisko, w którym dorastamy). Okazuje się jednak, iż żaden z tych czynników nie jest dominujący. Nie wiemy więc skąd w pewnych religiach wzięło się przekonanie i fanatyzm, chęć wymordowania wyznawców innych religii, w celu trafienia do raju tak jak np. w islamie. Według mnie coś takiego jest nieetyczne i nie powinno mieć szansy istnienia. Przecież to nie doprowadzi do zwiększenia liczby wiernych.
Ostatnią wartością, którą wymienię jest altruizm. Można z nim jednak czasem przesadzić. W powieści Karola Dickensa, pan Jellyby, zaniedbuje własne dzieci, choć poświęca się działalności charytatywnej. Pani Jellyby natomiast odzwierciedla mądrość starego powiedzenia, iż „dobroczynność należy zaczynać od siebie”.
Nawet jeśli działalność charytatywna prowadzona jest blisko domu, nie może odbywać się kosztem własnej rodziny. Trzeba także uwzględniać potrzeby i upodobania osób, którym się pomaga. Nie można na przykład posyłać kwiatów chorym, o których wiemy, iż mają alergię na pyłki roślin. Czasami owdowiały ojciec nie ma też serca powiedzieć swojej synowej, że zapiekanki, które przynosi dla niego w każdą niedzielę, wcale mu nie smakują
i szkodzą na żołądek. Dlatego ludzie nie zawsze lubią swych dobroczyńców.
A więc czy istnieją wartości moralne, które powinny być przestrzegane niezależnie od kultury? Owszem, istnieją. Jest wiele takich wartości i można by zrobić z nich długą listę. Kilka podstawowych wymieniłam. Szkoda tylko, że jedynie mały procent z nich jest przestrzegane w różnych kulturach. Mam nadzieję, że kiedyś to się zmieni.


Bibliografia:
1. S. Jedynak, Słownik etyczny.
2. R. Ingarden, Książeczka o człowieku.
3. R. Nathan, So Love Return.
4. C. Dickens, Bleak House.
5. Słownik języka polskiego