Psychologiczne podstawy edukacji- UG 1 rok

PSYCHOLOGICZNE PODSTAWY EDUKACJI

I. Teoria osobowości (emocje i motywacja)
Jak funkcjonuje człowiek? 3 teorie:
- behawiorystyczna
- koncepcja psychoanalityczna
- poznawcza
II. Koncepcja rozwoju człowieka
Jak rozwija się człowiek?
III. Teorie komunikacyjne (sposoby porozumiewania się, czym jest manipulacja? Relacje w grupie)

Temat: Behawiorystyczna koncepcja człowieka
Definicje osobowości dotyczą 3 obszarów

Osobowość:

1) umiejętność funkcjonowania w kontaktach społecznych (praktyczne zastosowanie osobowości)
2) wrażenie jakie jednostka wywiera na innych ludziach (cechy i zachowania człowieka oceniane przez innych członków grupy. Człowiek ma taką osobowość jaką prezentuje w otoczeniu)
3) co odróżnia jednostkę od pozostałych ludzi (indywidualny, ukryty wymiar, który odróżni człowieka od pozostałych członków grupy. Osobowość ma wymiar jednostkowy, przypisywany danej tylko osobie).

Teoria- zbiór pewnych założeń co do istoty zjawiska.
Teorie dotyczące nauk ścisłych mogą być obalone. Jedna teoria, próbuje wejść w miejsce drugiej teorii. Czasami teorie istnieją też równocześnie, funkcjonują wspólnie. Teorie dotyczące nauk społecznych istnieją razem. Jest ich wiele, a dla wyjaśnienia jakiegoś zjawiska stosuje się różne teorie, które się uzupełniają. Teoria może dotyczyć zjawisk ogólnych i szczegółowych.

Tworzenie teorii:
- droga aprorytyczna: na podstawie różnych teorii można sformułować wiedzę teoretyczną na temat istnienia człowieka. Są to założenia na zasadzie przemyśleń.
- droga aposteriori: wynikają z doświadczeń empirycznych. Uogólnienie zjawisk, które udało się nam ustalić w czasie badania, zbieranie wniosków w trakcie badań.
Aby teoria doczekała się stwierdzenia- paradygmat, musi zostać usankcjonowana, Musi stać się pewnym językiem opisu rzeczywistości. Paradygmat charakteryzuje pewna ilość twierdzeń udokumentowanych, ale zarazem też nie jest zamknięty, daje pole otwarcia nowych zagadnień.
Teorie osobowości mają charakter ogólnych teorii dotyczących tego, jakie są prawidłowe cechy funkcjonowania człowieka w rzeczywistości (nie szczegółowy).
Wszystkie 3 teorie osobowości, mają charakter paradygmatu.

TEORIA BEHAWIORYSTYCZNA (behave- zachowanie)
Teoria uwzględniająca człowieka i jego podstawowe działania, zachowania (teoria amerykańska). Teoria behawiorystyczna = Teoria uczenia się.
Teoria ta ma korzenie rosyjskie. Teoria Rosjanina Pawłowa w dużej mierze wpłynęła na jej powstanie. J. Watson był zauroczony odkryciami Pawłowa. To on używa po raz pierwszy słowa „behawioryzm”, w takim sensie w jakim myśli się do dziś w psychologii. Watson wprowadza powiedzenie Psychologii S -> R (bodziec – reakcja). Jest to model zachowania człowieka. Określone bodźce wywołują jakieś reakcje. Książka Watsona, mówi o tym jak zmanipulować człowieka by na dane bodźce miał określone reakcje. Niektóre reakcje są pożądane, a niektóre nie z punktu widzenia społeczeństwa. Należałoby zatem wzmocnić pożądany bodziec aby wzmocnić pożądaną reakcję a zgaasić niepożądaną.
Bodziec zatem może być narzędziem wykorzystywanym do otrzymania określonej reakcji.
S -> R może spowodować nauczenie człowieka określonych reakcji, a oduczenia reakcji niepożądanych. Wg. Watsona człowiek może posiąść taką osobowość jaką chce na drodze uczenia się.
Behawiorystyczne zmienianie osobowości człowieka polega na tym by bodźce negatywne zamienić na neutralne.
Reakcje pożądane powinny być „nagradzane”, wzmocnione. Natomiast reakcje niepożądane, powinny być gaszone.
Funkcjonowanie człowieka i kształtowanie jego osobowości jest wg behawiorystów bardzo proste (np. z żebraka można zrobić poprzez naukę lorda).

Eksperyment „Walden two”- B.F. Skinner.
Eksperyment nad niemowlętami. Chciał ukształtować je na określone reakcje. Eksperyment nie powiódł się.

B.F. Skinder- pierwsza jego książka „Zachowanie organizmów” 1938. Był on niezwykłym naukowcem. Zakładał, że nie istnieje takie coś jak osobowość człowieka. Uważał, że nie istnieją pojęcia wolności i godności („Poza wolnością i godnością”). Wolność- pozbycie się z otoczenia bodźców niepożądanych. Człowiek pozbywa się tych bodźców poprzez unikanie ich. Całkowite pozbawienie tych bodźców wiąże się z wyalienowaniem ze społeczeństwa, ponieważ w społeczeństwie zawsze istnieją jakieś obowiązki. Godność wg Skinnera to oczekiwanie na nagrodę (wzmocnienie pozytywne) (np. ratujemy kogoś, aby stać się samym dla siebie szlachetnym). Wzmocnienie negatywne- kara.

Założenia systemu behawioralnego Skinnera
1.
2. Inżynieria behawioralna

Określone sposoby sterowania zachowania

- sterowanie nagrodą
a) stosowanie stałych odstępów czasowych (np. stypendium, pensja pracownicza)
b) stałe proporcje (np. za określoną ocenę w szkole, określona stała nagroda)
c) procedura zmiennych odstępów czasowych (w różnych odstępach czasowych otrzymujemy nagrodę, nie wiemy kiedy dostaniemy nagrodę, ale zawsze otrzymujemy ją dopiero po wykonaniu danego zadania, np. przypowieść o pannach mądrych i głupich)
d) procedura zmiennych proporcji

- sterowanie karą
może powodować rodzaje blokady, widzimy bodźce jako zagrażające. Kara jest skuteczna na krótką metę. Można karać tylko wtedy gdy kara ta jest zasłużona.

Istnieje również reakcja awersyjna do reakcji S -> R. Osoba poddająca się tej reakcji musi być świadoma. Określone zachowanie powoduje określony bodziec.

TEORIA KONCEPCJI PSYCHOANALITYCZNEJ (20.10.2005)

Psychoanaliza (druga połowa XIX w.)
- teoria osobowości, w której dochodzi do analizy zachowań człowieka
- terapia, sposób pracy z pacjentem

Badania Freuda zaważyły na sposobie myślenia -> studium przypadku
Psychoanaliza zwracała uwagę na indywidualny sposób kreowania osobowości.

Freud określił osobowości jako system składający się z trzech obszarów:

1) obszar „id” („macica, wylęgarnia, źródło wytwarzania”) zapoczątkowuje powstanie osobowości. Jest tym co najbardziej biologiczne, jest miejsce niezrealizowanych potrzeb, miejsce przechowalni.

2) super ego
kultura, sumienie
uwewnętrzniony nakaz religii, kultury, społeczeństwa. Jest miejscem cierpień: nacisków kulturowych, zachowania.

3) ego (jaźń)
świadome działania człowieka, konstruuje się między id a super ego.

Ad.1
Id kieruje się zasadą przyjemności, redukuje napięcia poprzez odczuwanie przyjemnych stanów. Jest mocno represjonowana przez super ego.
Ad.2
Super ego kieruje się zasadą odpowiedzialności, podpowiada jak zachowywać się w określony sposób, aby czuć się spełnionym. Jest obszarem nieuświadomionym. Nadmierne jego represje powoduje sytuacje usztywnienia w obronie potrzeb człowieka.

Teoria hydrauliczna Freuda: nadmierna represja kulturowa powodująca nagromadzenie się wielu niezrealizowanych potrzeb, co powoduje zepsucie najsłabszej części osobowości.

Freud zauważył, że między sferą id a super ego, dochodzi do pewnych zachowań jaźni, które trudno wytłumaczyć.

Tak skonstruowana osobowość posiada pewną dynamikę.

Popędy- siła funkcjonowania osobowości ze sfery id

1) Libido- popędy życiowe, siła i energia życia służąca przetrwaniu gatunku (oddychanie, odżywianie), rozmnażanie się (popędy seksualne)
2) Thanatos- popędy śmierci, jest o wiele bardziej nieuświadomiony od popędu libido, jest na niego nałożone większe tabu. Przekonanie o nieuchronnym końcu, o śmierci. W przypadku większego popędu śmierci od życia -> śmierć samobójcza

Popędy pokrewne mogą się wzajemnie neutralizować, nachodzić na siebie, być zastępowane sobą, uzupełniać się. W popędach jest ukryta energia, wykorzystywana we wszystkich trzech obszarach osobowości.

Adler (uczeń Freuda) –> popęd mocy. Np. potrzeba władzy, Tyranii- popęd śmierci i mocy, splatają się ze sobą

Popędy przekształcają się w potrzeby:
Teoria A. Maslowa

1) Potrzeby podstawowe (fizjologiczne, głód, oddychanie, sen). Muszą być zaspokojone
Przepełniona sfera nieświadomości jest nie do końca bezpieczna (dot. Id) -> marzenia senne -> wydobywanie się nieświadomości do ego. Sny są symbolami, w czasie snu, pracuje też super ego.

Teoria pomyłek Freuda -> odtworzenie komórek nieświadomości do jaźni (przejęzyczenia, słowa, które nie mają sensu).

2) Potrzeby społeczne (potrzeba bycia wśród ludzi, seksualna)
Pomiędzy tymi potrzebami jest potrzeba bezpieczeństwa- człowiek nie chce odczuwać nieprzyjemnego odczucia strachu. Potrzeba bezpieczeństwa może być nadmiernie realizowana.
Człowiek jest istotą społeczną -> potrzeba bycia w grupie, akceptacji, miłości, przyjaźni.

3) Potrzeby poznawcze
Wiążą się z ciekawością człowieka do świata, orientacji w świecie, są realizowane wtedy kiedy wykształciły się potrzeby niższych rzędów

4) Potrzeby samorealizacji
Poszukiwanie sensu życia, poszukiwanie pragnień życiowych

5) Potrzeba transgresyjna
Przekraczanie perspektywy subiektywnej- potrzeba pozostawienia po sobie czegoś dla potomnych (co po mnie zostanie?). Dziedziny literackie, malarskie.

Co się dzieje kiedy próbujemy realizować potrzeby?
Napotykają one na przeszkodę w realizacji- frustracja.
Niezrealizowane potrzeby- zaburzenie stanu homeostazy, włączają się wtedy mechanizmy obronne. Niezrealizowane potrzeby spotykają się ze stanem stresu.

Mechanizmami obronnymi jest presja- atakowanie przeszkody. Niektórych przeszkód nie można atakować bezpośrednio- wtedy agresja przenosi się na inne obiekty: przedmioty, ludzi.

Czasami agresja przeradza się w autoagresję -> kiedy nie możemy nikogo zaatakować, atakujemy siebie. Mechanizmem obronnym jest także represja -> wyparcie, czyli zablokowanie potrzeby. Zbyt często stosowana będzie się objawiała w teorii hydraulicznej.

Kolejnym mechanizmem obronnym jest racjonalizacja:

- kwaśne winogrona: opinia po co się starać, skoro to mi i tak nie będzie potrzebne. Odepchnięcie potrzeby i wmówienie sobie, że ma ona złe skutki. Obniżenie wartości celu, którego nie możemy osiągnąć.
- słodkie cytryny: kiedy nie udaje się zrealizować jakiejś potrzeby, osiągamy ją gorszym kosztem. Osiągnięcie czegoś poprzez osłodzenie świadome poprzedniej porażki (samooszukiwanie się).

Gdyby nie mechanizmy obronne częściej narażeni bylibyśmy na stres. Pełnią one ważną rolę, ale też oszukują nas.

Następny mechanizm obronny: substytucja- zastępowanie, wybieranie celu, który jest łatwiejszy do osiągnięcia.

Mechanizm obronny sublimacji- zaspokojenie popędu seksualnego, tworzenie kultury.

Temat: TEORIA POZNAWCZA

Pokazuje człowieka w sposób wielowymiarowy (w przeciwieństwie do pozostałych teorii).

Freud -> „Dziecko jest ojcem człowieka” , Teoria Psychoanalizy
Podczas okresu dzieciństwa formułuje się super ego.
Rozwijają się potrzeby psychoseksualne człowieka:

1) FAZA ORALNA- wiąże się z wczesnym dzieciństwem -> czerpanie przyjemności z pożywienia, jedzenia. Nawracaniem tej fazy jest później obżarstwo, niemożność zaspokojenia łaknienia -> ta faza powraca u osób, które w dzieciństwie nie czerpały przyjemności z jedzenia lub cierpiały głód.
2) FAZA ANALNA- czerpanie przyjemności z wydalania. Jeśli podczas dzieciństwa nie zostaje ona zaspokojona w późniejszym etapie życia może przejawiać się np. problemami z trawieniem.
3) FAZA SEKSUALNA- wiąże się z zainteresowaniami płcią przeciwną, anatomią, różnicami pomiędzy chłopce a dziewczynką.

Na bazie tej fazy Freud skonstruował teorię -> kompleks Edypa, czerpie z mitologii – ojcobójstwo, miłość do własnej matki. Jest to szczególna więź matki i syna, np. kiedy chłopiec jest zazdrosny o własną matkę w okresie dojrzewania i rywalizuje z ojcem; mężczyzna nie jest w stanie założyć rodziny, bo porównuje każdą kobietę do własnej matki.

TEORIA POZNAWCZA OSOBOWOŚCI

Teoria poznawcza, ukazuje dwie „strony medalu” człowieka:

1) sieć poznawcza- struktura powiązana ze sobą pewnymi zależnościami, posiada powiązane ze sobą elementy informacji, stanowi odzwierciedlenie tego co wiemy o rzeczywistości
2) mechanizm emocjonalno- motywacyjny: biologiczne wyposażenie obszaru funkcjonowania człowieka.

Obie strony „medalu” przenikają się wzajemnie, to jak poznajemy kontroluje nasze emocje, a także emocje wpływają na nasze poznanie.

Każdy człowiek buduje indywidualnie swoją sieć poznawczą (dlatego czasami trudno jest nam się zrozumieć), sterowanie informacją nie jest proste, dochodzi do pewnych zakłóceń, które wynikają z manipulacji.

Z siecią poznawczą związane są dwa zjawiska:

1) deprywacja informacji: kiedy mamy zbyt mało informacji, stan negatywny dla człowieka, nie ma dostatecznej informacji na dany temat.
2) zjawisko szumu informacyjnego: nadmiar informacji, sieć poznawcza dokonuje redukcji, selekcji informacji w zależności od tego jak dana sieć została skonstruowana.

M. McLuhan- „globalna wioska” -> nadmiar informacji napływających ze wszystkich stron, tak jest w naszych czasach.
Media podają same złe informacje żeby wzbudzić nasze zainteresowanie a to wpływa na nasze poczucie zagrożenia lub zobojętnienia na złe wiadomości z przyzwyczajenia do nich.

Wiedza jest elementem wg którego konstruujemy naszą sieć poznawczą. Łatwiejsze jest sterowanie osobami mającymi skromną sieć poznawczą. Informacja po dotarciu do nas zostaje przetwarzana w sieci poznawczej -> sterowanie zewnętrzne informacją. Sterowanie wewnętrzne informacją -> poprzez emocje i motywacje.

Koncepcja implikacji teorii poznawczej
Teoria Cattella (przykład teorii poznawczej). Cattell wprowadził pewne sposoby myślenia o funkcjonowaniu człowieka. Źródłem teorii Cattella była teoria G. Spearmana.
Jakie czynniki określają działanie człowieka:

Czynnikiem ogólnym jest inteligencja, sprzyja ona wykonywaniu pewnych działań. Czynnikiem specyficznym jest np. pamięć wzrokowa, poruszanie się w przestrzeni. Później sformułowany został czynnik grupowy -> czynniki potrzebne do wykonania pewnego działania.

Teoria Cattella -> teoria czynnikowa
kolejność analizy czynników:

1) zebranie wyników dotyczącej wielkiej liczby zachowań w danej sytuacji (wykorzystując badania itp.). Wskaźniki powierzchniowe -> wyniki.
2) analiza czynnikowa- wykrycie podstawowych czynników, kontrolujących zmienność badanych zachowań.
3) przypisanie czynnikom stopnia (znaczenia) w związku z występującymi zachowaniami
4) próba skutecznego opracowania mierzenia czynników (wpływ czynnika na określone zachowanie)

Definicja osobowości Cattella:
Osobowość jest tym co pozwala przewidzieć co dana osoba zrobi w danej sytuacji (np. jak dana osoba zachowa się w sytuacji konfliktów itp.).

Cecha wg Cattella -> struktura psychiczna

- cechy powierzchniowe: zewnętrzne, obserwowalne zachowanie
- cechy źródłowe: współ determinują, są motorem działania cech powierzchniowych. Są trudniej obserwowalne, ale ważniejsze.
Badacze wolą cechy powierzchniowe, bo łatwiej poddają się badaniu.
- cechy konstytucjonalne- wyposażenie osobowościowe, biologiczne cechy determinujące określone zachowanie, nie ulegają zmianom.

Każda cecha jest złożonym tworem wpływania czynników środowiskowych i dziedziczenia.

Temperament człowieka wg. Pawłowa- zastosował słownictwo Hipokratesa, 4 typy:

- choleryk- przewaga żółci
- sangwinik- przewaga krwi
- flegmatyk- przewaga flegmy
- melancholik- przewaga czarnej żółci

Hipokratesowi zawdzięczamy pojęcie temperamentu. Pawłow zachował nazewnictwo Hipokratesa, ale zmienił cechy:

- choleryk- szybka reakcja i szybkie porzucanie działania, najszybsze pobudzenie i najszybsze wygaszenie
- sangwinik- dłużej analizuje, ale też powoli się wygasza (najbardziej zrównoważony typ)
- flegmatyk- bardzo długo musi być wystawiony na bodziec żeby zaczął na niego działać
Wyżej wymienione to silne typy charakteru układu nerwowego
- melancholik- działa dosyć szybko, bardzo długie wygaszanie (rozpamiętywanie sytuacji)
Melancholik to słaby typ charakteru u nerwowego
Rzadko kiedy mamy do czynienia z czystymi typami, często nakładają się one na siebie.

II KONCEPCJA ROZWOJU CZŁOWIEKA

Polem o myśleniu rozwoju człowieka jest przestrzeń 3 terytorium:

1) soma: wszystko to co cielesne, to co odpowiada za obszar biologiczny człowieka
2) psyche: obszar psychiczny człowieka, myślenie, pamięć
3) polio: obszar społeczny, funkcjonowanie i rozwój człowieka w społeczeństwie

Pomiędzy tymi terytoriami istnieją też terytoria pośrednie. Terytoria te wpływają na siebie i oddziałują wzajemnie.

Co jest obszarem psychologii rozwoju człowieka? Tym obszarem są powyższe 3 terytoria.
Rodzaje zmian rozwojowych:

1) zmiany uniwersalne
2) zmiany wspólne
3) zmiany indywidualne

Ad. 1
Dotyczą funkcjonowania człowieka w obszarze cielesnym, są one jednakowe dla każdego organizmu. Obszar soma, związany jest z dojrzewaniem. Dojrzewanie wiąże się z rozwojem organizmu. Niezależnie od doświadczeń czy czynników działających każda jednostka dojrzewa biologicznie (zmiany wysokości ciała, układ nerwowy, masa ciała). Dojrzewamy wg tzw. zegara biologicznego. Cechy dojrzewania wiążą się z określonym czasem, który determinuje określone cykle rozwojowe, biologiczne. Mogą one czasami pod wpływem pewnych czynników zostać przyspieszone bądź zahamowane.
Zegar biologiczny wchodzi w związek z zegarem społecznym. Istnieją pewne zachowania społeczne, określone zmianami biologicznymi, które są ze sobą powiązane.
Punktualność zdarzeń życiowych (Niepunktualność)- zegar biologiczny i zegar społeczny biją w tym samym rytmie (np. niepunktualność- człowiek w ciągu 23 roku życia siwieje). Punktualność czy niepunktualność wiąże się ze zmianami społecznymi (np. niepunktualność- człowiek 40 letni utrzymywany przez rodziców). Uniwersalność wynika z działania zegara biologicznego i doświadczeń zegara społecznego. (dzieci małe będą bawiły się w ten sam sposób, nastolatkowi będą słuchali podobnej muzyki itp.). Ludzie w podobnym wieku podobnie spostrzegają i interpretują te same rzeczy, rzeczywistość. Warstwy wiekowe łączą jednostki w danej grupie wiekowej. W każdej grupie wiekowej działa zegar społeczny, odpowiadający zegarowi biologicznemu.

Ad. 2
Są charakterystyczne dla osób należących do jakiejś wspólnoty. Wiążą się one z funkcjonowaniem w podobnych sytuacjach, co wiąże się z doświadczeniami i przeżyciami. Wspólne doświadczenia łączą np. jedno pokolenie (np. pokolenie Kolumbów). Każda grupa społeczna tworzy określone standardy, zachowania w określonych sytuacjach.

Ad. 3
Czynniki unikatowe, oddziałujące tylko na daną jednostkę. Rozwój człowieka wiąże się z kombinacją zmian indywidualnych. Wpływ na to mają indywidualne, zmiany nagłe lub przypadkowe, które mają znaczenie na indywidualne zmiany człowieka. Nawet trudne doświadczenia życiowe czy tragedie mogą pozytywnie wpłynąć na rozwój człowieka. Zmiany indywidualne mają charakter stymulujący rozwój. Brak trudności może spowodować, że na dłuższą metę tracimy odporność psychiczną, nie dajemy sobie rady z problemami.

Zagadnienia dotyczące zmiany:

1) zmiany naturalne
Powstają pod wpływem otoczenia, zewnętrzna stymulacja zmian. Ta zewnątrz sterowność powoduje zubożenie osobowości.
2) zmiany neurotyczne
Wiążą się z podejmowaniem zadań w wyniku odczuwanego napięcia spowodowanego wcześniejszymi doświadczeniami, pewnymi obawami, niepokojem co do skutków niepodjęcia danego obowiązku.
3) zmiany programowe
Mogą dotyczyć pewnego programu ustalonego przez określoną jednostkę, która ustala sobie pewne zachowanie (np. od jutra nie palę, oszczędzam)
4) zmiany rozwojowe
Wiążą się z podejmowaniem zadań dalekich, nastawionych na cel i na współpracę z innymi ludźmi. W przeciwieństwie do zmian naturalnych, uwzględniają wewnętrzne motywacje. Są najwyżej w edukacyjnym charakterze zmian. Umiejętność osiągania postawionego celu.

Temat: Czym jest i czego dotyczy rozwój? (10.11.2005)

Zmiana jest pojęciem szerszym od rozwoju! Rozwój to nieodwracalny, spontaniczny, monotoniczny ciąg zmian.

Jakie warunki musi spełniać zmiana aby być zmianą rozwojową?

- zmiana względnie długotrwała (nie może być nagła)
- zmiana nie może być jednorazowa, musi to być następujący po sobie ciąg zmian
- nie może to być zamknięty, powtarzający się cykl zmian (np. pory roku, nie są zmianami rozwojowymi), zmiana musi stanowić uporządkowaną w czasie sekwencje (liniowość a nie okrąg)
- zmiana musi dotyczyć wew. struktury , jakościowych przeobrażeń poszczególnych elementów (nie może dotyczyć otoczenia zewnętrznego)
- zmiana względnie nieodwracalna (regres- cofanie się zmian)
- przyczyna zmiany tkwi w zmieniającym się układzie (zmiany struktury wew.)

Rozwój: wszelki, długotrwały proces kierunkowych zmian, w których wyróżnia się następujące prawidłowo po sobie następujące etapy przemian- > fazy rozwojowe.

Jaką zmianą jest rozwój? Jakie są kategorie opisu rozwoju?
Te kategorie opisywane są na trzy sposoby:
1. Rozwój jako przyrost ilościowy: zakłada mechaniczny sposób przyrastania (jedne umiejętności do drugich) (np. nauka słówek, najpierw trochę, potem coraz więcej)
2. Rozwój jako osiąganie standardu. standardy charakteryzuje się jako rozwój. (określone „punkty”, etapy, na prostej rozwoju, dochodzenie do pewnego punktu) (np. zdanie testu maturalnego, zdanie matury, zdanie FCE itp.)
3. Rozwój jako ukierunkowane zmiany jakościowe: zwracamy uwagę na jakość zmiany, która zaszła, każda kolejna zmiana powinna być jakościowo lepsza (np. raczkowanie, chodzenie <- lepsze jakościowo; sylabizowanie, czytanie płynne <- lepsze jakościowo)

Koncepcja J. Piageta (stadia rozwoju umysłowego dziecka)
Przejście od stadium do stadium- rozwój jakościowy

I. Stadium- sensoryczno- motoryczne (od urodzenia do lat 2)
Sensoryczne- zmysły; Motoryczne- ruch.
Dziecko charakteryzuje się tym, że czynności sensoryczno- motoryczne dominują jego myślenie (dziecko myśli dopiero kiedy coś robi).
Rozwój ilościowy -> z wiekiem coraz lepiej dziecko manipuluje i rozumuje, różnicuje coraz więcej osób, coraz lepiej mówi, pojawia się myślenie symboliczne (obrazki)

II. Stadium przedoperacyjne (2 do 7 lat)
Dziecko charakteryzuje się tym, że nie potrafi wykonywać pewnych operacji umysłowych, odwracać operacji.
Rozwój ilościowy -> zmiana w obszarze języka i symboli (obrazki, książeczki), umiejętność grupowania przedmiotów w zbiory, wymyślanie nazwy na określone nieznane przedmioty.

III. Stadium operacji konkretnych (7 do 11 lat)
Przejście zasadnicze polega na tym, że dziecko potrafi odwracać operacje, wykonywać ciąg operacji, rozwój ilościowy, operacje na liczbach, rozwój zachowań społecznych, rozumowanie na konkretach liczbach.

IV. Stadium operacji formalnych (od 12 roku)
Dziecko przechodzi do myślenia abstrakcyjnego -> zmiany jakościowe (np. pojęcia energia, rzeczownik itp.). Rozwija się myślenie hipotetyczne -> istnieją różne skutki określonego działania.

Jak przebiega zmiana rozwojowa? (24.11.2005)

MODELE PRZEBIEGU ZMIAN ROZWOJOWYCH
1) model liniowy: (zmiana w czasie, osiągnięcia rozwojowe) przyrost pewnego rodzaju umiejętności o charakterze liniowym. Przebiega podobnie jak przyrost ilościowy.
Badając model liniowy można dokonać dwojakiej analizy:
a) w czasie różnym, dot. jednostki (ta sama osoba w różnych czasach, jej osiągnięcia zmienione z biegiem czasu)
b) w tym samym czasie, dot. populacji (dwie różne osoby np. osoby klasy 3 jakie posiadają zdolności czytania
Model liniowy wiąże się z rozumieniem dynamiki zmian, nie tylko osiągnięcia rozwojowe „pozytywne”, ale również negatywne np. rozwój agresji.

Krzywa rozkładu normalnego (Krzywa Gaussa)

………..tu powinien być wykres………………..

W modelu liniowym rozwój (progres) to wzrost umiejętności, wiedzy wraz z upływem czasu, który jest potrzebny do wykształcenia umiejętności.

2) model stadialny
Ten model reprezentuje model Kolberga i Piageta.

………..tu powinien być wykres………………..

Każde stadium zawiera różnicowanie jakościowe, a w obszarze jakości różnicowane są umiejętności.

FAZY STADIALNE

- różnicowanie- wzrost umiejętności (pionowa), nabywanie umiejętności
- porządkowanie- faza Plateau (pozioma), porządkowanie nabytych umiejętności

Stadium = fazy, etapy
Dla każdego stadium określany jest stan końcowy jako stan pożądany

3) model cykliczno- fazowy.

.TRANSFORMACJA, CYKL R0ZWOJU
Model ten zakłada, że rozwój nie musi dotyczyć nabywania umiejętności, może też wykorzystywać umiejętności nabyte wcześniej- które są przeorganizowane

……………………tu powinien być wykres………………..

a) faza progresu- zdobywanie nowych doświadczeń, wzrost wiedzy
b) faza Plateau- porządkowanie i wstępna integracja nowego doświadczenia
c) faza regresu- spada nasza działalność działania
d) faza kryzysu- zwątpienie w dotychczasową fazę rozwiązań

Aby się rozwijać, należy się cofać, po to by dało to napęd nowemu bodźcowi rozwojowemu.

W fazie regresu jesteśmy poszukujący, skłonni do impulsywnych reakcji, wahania nastroju, następuje zwątpienie w swoje możliwości, podejmujemy niezrozumiałe decyzje.

W fazie kryzysu: niekorzystne dla jednostki działania blokowanie podejmowania decyzji, rozchwianie i wybuchy emocjonalne, nie możność koncentracji, niechęć do działania, wycofanie się z kontaktów. Pod koniec tej fazy, następuje ponowna integracja, maja na
to wpływ wydarzenia losowe, pozwalające wyjść z kryzysu.

Koncepcja dezintegracji pozytywnej (K. Dąbrowski)

Dezintegracja- rozpad

Model rozwoju Ericssona/ koncepcja rozwoju

- obejmuje całość życia człowieka
- całe życie wiąże się z nieustannymi kryzysami
(kryzys gdzie tworzy się tożsamość człowieka)

„Dzieciństwo i społeczeństwo” Erikson

Epigenetyczny wykres życia- jak poszczególne fazy życia kształtują osobowość, związane są one z kryzysem, w który występuje w każdej fazie.

I Faza- podstawowa ufności a podstawowa nieufność


Faza ta wiąże się z okresem niemowlęcym (Ericsson nie podaje konkretnych granic wiekowych, ponieważ każdy człowiek ma swój indywidualny cykl, każdy musi rozwiązać kryzys by przejść do następnej fazy).
W tym okresie matka zaspokaja podstawowe potrzeby dziecka. Jest ona łącznikiem dziecka ze światem. Matka wzbudza ufność w dziecku. Dziecko nabywa ufności wobec świata poprzez matkę. Nabycie tej ufności wobec świata będzie mutowało później na ufność wobec siebie samego. W czasie ufności dziecko nabiera kompetencji, która jest nadzieją (głównie wobec świata) -> pozbawienie się nadziei, wiąże się z postawą depresyjną w późniejszym życiu.

Rozstrzygnięcie kryzysu między ufnością i nieufnością jest związane z obszarem społecznym. Rodzice muszą być pełni macierzyństwa.

Nieufności dziecko nabiera kiedy dzieci są opuszczone przez rodziców lub kiedy nie spełniają swoich zadań -> nie są łącznikami ze światem itp.

„Małe dziecko” Spocka – Biblia wychowania dziecka, mówił o behawiorystycznym wychowaniu, np. kiedy dziecko płakało, to należy je zostawić aby się wypłakało. Jest tam wiele praktycznych rad -> jednak były one trochę kontrowersyjne. Nieufności dziecko nabiera kiedy zostaje pozostawione same sobie. Macierzyństwo ogranicza się tylko do pielęgnacji.
Rytualizacją I fazy jest ubóstwianie matki przez dziecko (matka jest dla dziecka całym światem). Dzięki temu ubóstwianie staje się później pewną umiejętnością człowieka.
Rytualizacja może dotyczyć ufności (religijnej, kulturowej itp.) jak i nieufności -> kiedy wychodzimy z fazy I bez ufności to rytualizacją będzie wyobcowanie (pierwotne zamknięcie się na świat, lęk przed światem)
Rytualizacja społeczna -> IDOIZM (nawyk funkcjonowania społecznego) (to samo co ubóstwienie, tylko społeczne), poszukiwanie idola posiadającego pewne cechy doskonałości.

II Faza- autonomia, a wstyd i niepewność (zwątpienie)

Autonomia wiąże się z wczesnym dzieciństwem. Dziecko uświadamia sobie, że jest samoistnym człowiekiem i że ma prawo podejmować decyzje. Im szybciej dziecko nabędzie ufności w pierwszej fazie tym szybciej wkroczy w fazę autonomii. Dziecko zaczyna postrzegać inne osoby w swoim otoczeniu (członków rodziny) poza matką i ojcem. Dzieci stają się aktywne, zaczynają się poruszać. Dziecko stwierdza o sobie „ja”. Zaczyna dostrzegać swoją osobę. (Nie mówi już o sobie, np. „Jasiu chce jeść”). Kiedy dzieci nie nabyły ufności w fazie I to później będą niechętne do odejścia z domu (np. do przedszkola). Dorośli kontrolując dziecko w fazie autonomii zaczynają je zawstydzać (np. tzw. trening czystości -> siusiu robi się do nocnika). Takie zawstydzanie prowadzi do wycofania się z autonomii. Nauka wstydu jest jednak konieczna, dziecko musi czuć wstyd w pewnych sytuacjach. (np. powtarzanie dziecku „zobacz jaki on jest grzeczny” itp. „zobacz jaki on jest grzeczny” itp. nie rozwija w nim autonomii, ale go przygasza- zawstydza).
Pojawia się WOLA w zachowaniu dziecka:
- ćwiczenie się w uporze, ćwiczenie silnej woli
- obserwowanie innych jak urzeczywistniają swoją wolę
Kiedy dziecko upiera się przy czymś, to nie można mu ulegać. Jeśli się raz mu ulegnie, dziecko się tego nauczy. Dziecko uczy się manipulacji. Rozwija w sobie konieczność wyboru (co dobre, a co złe), rodzice są wtedy sędziami („to możesz a tego nie”) jeśli nie pozwolą dziecku wybierać to ono, nie rozwinie umiejętności wyboru i później sobie nie poradzi.
RYTUALIZACJA i ROZSĄDZAJĄCA- co jest dobre, a co złe.
RYTUAŁ SĄDOWY- zdajemy się na rytualne osądy, nie jesteśmy w stanie sami osądzać. Kiedy z II fazy wychodzimy ze zwątpieniem, a nie autonomią (wiąże się z brakiem ufności).
LEGALIZM- czerpanie satysfakcji z tego, że ktoś został ukarany (jest to wypaczenie rytuału sądowego).

III faza- inicjatywa, a poczucie winy

Autonomia przekształca się w tej fazie w inicjatywę. Jest to okres zabawy. Dziecko podejmuje inicjatywę, przygotowując się do ról społecznych (odgrywa różne role społeczne- dziecko bawi się w mamę, tatę, ekspedientkę). Inicjatywa w połączeniu z autonomią daje możliwość działania. Poprzez różne zabawy dramatyczne inicjatywa może przerodzić się w poczucie wojny. Jeśli dziecko za jakąś inicjatywę będzie mocno karane może poczuwać się winnym. Nie można zabierać dziecku okresu zabawy, odgrywania ról, ponieważ jest to jeden z najważniejszych okresów rozwoju. Naśladowanie innych wiąże się z byciem w nowej rzeczywistości. Dziecko z inicjatywą rozwija w sobie zdecydowanie. Przeciwieństwem tego będzie zahamowanie inicjatywy (wpływa na to poczucie winy, strach przed karą, co powoduje wyobcowanie). Rytualizacją jest tutaj dramatyczność- odgrywanie różnego rodzaju ról.
WCIELENIE SIĘ- wiąże się z nadmiernym odgrywaniem roli życiowej. Człowiek dorosły udaje kogoś kim naprawdę nie jest, zaczyna wierzyć, że jest kimś kim naprawdę nie jest (przykład społecznego rytualizmu).

IV faza- pracowitość a poczucie niższości

Faza szkolna. Dziecko poddaje się edukacji formalnej. Musi zagasić swoją wybujałą wyobraźnię. Faza ta uczy dziecko pracowitości (robienie czegoś samemu). Siłą witalną jest tutaj KOMPETENCJA („umiem to zrobić”). Dziecko potrzebuje metod działania, musi wiedzieć jak co robić. Pracowitość dziecka wchodzi w różne obszary (samo chce zrobić półkę lub posadzić kwiatki).
Poczucie niższości powstaje gdy dziecko nie umie zrealizować czegoś. Wiąże się to z regresją „ego”- zachwianie wiary w swoje możliwości. Dzieci w których kształtuje się poczucie winy, nie chcą później podejmować działań.
Rytualizacja pozytywna- pracowitości -> FACHOWOŚĆ- nabycie przekonania, że robi się coś bardzo dobrze.
Rytualizacja formalna- negatywna -> FORMALIZM- powstanie bezsensownych rytuałów, czynności nietwórcze, wyćwiczenie się w pewnych umiejętnościach.
Np. osoby pedantyczne- wykonują rytualne, wyćwiczone umiejętności.

V faza- tożsamość, a pomieszanie tożsamości

Mamy do czynienia z poszukiwaniem swojego miejsca w życiu. Zawieszenie tego co nauczyliśmy się do tej pory w życiu. Intensywnie poszukujemy swojej tożsamości (kim jestem? kim będę?). Czas układania planów życiowych. Człowiek zaczyna być świadomy swoich indywidualnych cech.
W tej fazie widoczny jest silny REGRES -> infantylizacja zachowań. „Cofanie się”, ponieważ człowiek myśli, że nie jest jeszcze gotowy przyjąć pewną tożsamość, rolę społeczną (chłopcy przeżywają silniejszy regres).
Faza ta może zakończyć się określoną tożsamością lub KRYZYSEM TOŻSAMOŚCI- pomieszania tożsamości. Można nabyć po tej fazie również tzw. negatywnej tożsamości, której tak naprawdę samemu się nie akceptuje, zaprzeczenie dotychczasowej tożsamości, poszukiwanie czegoś nowego (np. sekty), czegoś co nie należy do mnie.
Kształtuje się WIERNOŚĆ pewnym ideom. Przymierzanie się do pewnego rodzaju zachowania.
Rytualizacja ideologiczna- wyznawanie pewnego rodzaju ideologii (TOŻSAMOŚĆ).
TOTALIZM- rytualizacja negatywna (POMIESZANIE TOŻSAMOŚCI) przyjęcie jakiejkolwiek narzuconej tożsamości.

Temat: Funkcjonowanie człowieka w obszarze społecznym.

Co kieruje naszym poznaniem społecznym?

POZNANIE SPOŁECZNE- sposób w jaki ludzie myślą o sobie samych i innych, jak wykonują, selekcjonują, interpretują informację społeczną (E. Aronson).

Zasady poznania społecznego:

1) oszczędność poznawcza- nie rejestrujemy wszystkich bodźców, które do nas docierają -> Mechanizm stosowania schematów poznawczych- gotowych interpretacji zdarzeń (np. podczas mycia zębów mamy gotowy schemat postępowania). Schematy oszczędzają nam czas, działamy automatycznie, szybko -> oszczędność poznawcza. Niekiedy nie możemy stosować schematów poznawczych, np. jeśli sytuacja jest inna niż zawsze, nietypowa. Wtedy musimy stworzyć nowy schemat, bądź użyć kilku schematów naraz.
Uparte trzymanie się kilku schematów naraz- FIKSACJA, nawet jeśli jest on nieskuteczny. Pamięć rekonstrukcyjna sytuacji powoduje, że nawet skrawek pewnej sytuacji doprowadza, do odtworzenia danego schematu.

Np. Star Trek -> „Zabierz mnie stąd Scotty” -to klucze do rekonstrukcji
Casablanca -> „Zagraj to jeszcze raz” pewnych sytuacji

Schematy służą do ułatwiania nam funkcjonowania (gdybyśmy mieli przed każdą czynnością budować plan działania byłoby to zbyt długotrwałe). Dzięki schematom działamy szybciej, skuteczniej, bez zatrzymywania się.

DOSTĘPNOŚĆ- jak szybko dokonujemy wyboru schematu w sytuacjach niejednoznacznych. Jest cechą indywidualną każdego człowieka. Niedostępne osoby trudno podejmują decyzję, ponieważ boją się, że wybrany schemat będzie niewłaściwy, chcą aby ktoś podejmował decyzję za nie.

Sytuacja zdarzenia poprzedzającego
np. jeśli spotkamy człowieka na ulicy, który będzie pijany, a słania się na podłodze, to kiedy następnym razem spotkamy człowieka leżącego na podłodze, to pomyślimy, że jest pijany, nawet jeśli rzeczywiście zasłabł, czy będzie potrzebował pomocy. Jeśli ekspedientka w pewnym sklepie będzie miła, to często będziemy wracać do tego sklepu.
Wydarzenie poprzedzające generuje następne sytuacje, jest znaczące dla doświadczeń. Jeśli wydarzenie poprzedzające było nie przyjemne to zmieniamy schematy. Postrzeganie świata za pomocą schematów może mieć negatywne konsekwencje. Zdarzenia poprzedzające mogą zburzyć widzenie świata. Np. w wiosce w której był strzał- zupełnie przypadkowy, spowodowało, że wojsko myślało, że to odział partyzantów i dlatego wystrzelili całe miasto- co było błędnym zastosowaniem schematów.

Czemu nie chcemy modyfikować schematów?
- redukcja dysonansu poznawczego

Mechanizmy utrwalające stosowanie schematów:

1) efekt pierwszeństwa -> pierwszego znaczenia, które na długo utrzymuje nas w pewnym przekonaniu, inne znaczenia niż pierwsze nie chcą zostać przyjęte przez człowieka, trudno je zatrzeć. Np. kiedy zobaczymy człowieka, który szybko i dużo je to pierwsze znaczenie jest takie, że jest on żarłokiem i tak będziemy o nim myśleć, a to nie musi być wcale prawda.
Ludzie podtrzymują swoje pierwsze wrażenie nawet kiedy docierają do nich informacje, że schemat ten jest nieprawidłowy.

2) samospełniające się proroctwo/ Rosentall i Jacobson, Efekt Pigmaliona. W szkole przeprowadzono test inteligencji, nauczyciele dostali informacje o uczniach wybitnych, które miały wysoki i od tego czasu traktowali ich jako uczniów wybitnych a ich odpowiedzi za bardziej inteligentne niż innych dzieci- kreowali ich. Wykreowanie osoby- np. gwiazdy w show biznesie, stymulowanie, manipulowanie przez czynniki zewnętrzne do wyboru człowieka określonych schematów. Np. ukrywanie się za rolą człowieka różnych oszustów wzbudza w ludziach większą wiarę w ich działanie, wzbudza ufność.

Redukcja -> Dysonans poznawczy- jest nieprzyjemny (może zmienić moje działanie), odrzucamy informacje, które mogą spowodować, że zmienimy nasze działanie.