Mandarynki – citrus nobilis andr. (citrus reticulata bl.)
Spis treści
Charakterystyka roślin cytrusowych
Systematyka
Mandarynka – pochodzenie
Budowa
Uprawa
Podział mandarynek
Przechowywanie
Piśmiennictwo
Charakterystyka roślin cytrusowych
Rośliny z rodzaju Citrus należą do rodziny rutowatych (Rutaceae) są to rośliny wiecznie zielone, średniej wielkości drzewa czasami krzewy. Rosną w klimacie subtropikalnym rzadziej tropikalnym. W klimacie subtropikalnym przechodzą dwa okresy wzrostu (pierwszy wzrost wczesnowiosenny, drugi wzrost letni). W klimacie tropikalnym odmiany które późno dojrzewają mają trzy okresy wzrostu (wczesnowiosenny, letni, jesienny). Rośliny cytrusowe pochodzą z południowo wschodniej Azji, od południowej Japonii, południowej Korei, środkowe Chiny, po Indie, Indonezję i Filipiny aż po wybrzeże oceanu spokojnego. Drzewa z rodzaju Citrus mają pędy zielone. U większości gatunków pędy są kolczaste (spotyka się odmiany bez kolców). Kolce u większości gatunków są twarde i ostre, o długości od 1 do 1,5 cm. Liście roślin Cytrusowych są jajowate lub eliptyczne, całobrzegi, bądź drobno pikowane. Ogonek liściowy jest u niektórych gatunków rozszerzony lub występują na nim dość szerokie skrzydełka. Liście są wiecznie zielone. Blaszka liściowa skórzasta z wierzchu błyszcząca. Młode liście i kwiaty oraz owoce wydzielają olejki eteryczne o przyjemnym silnym zapachu.
Kwiaty są białe, pięciodzielne, działki kielicha małe, niepozorne zrośnięte ze sobą, korona o średnicy 0,8 do 5 cm składa się z 5 płatków barwy śnieżno białej. U niektórych gatunków zewnętrzna strona płatków przed samym otwarciem jest purpurowofioletowa lub różowoczerwona. Pręciki zrośnięte są u podstawy w środku kwiatu znjduje się słupek który rozszerzony jest u podstawy w kulistą zalążnie. Szyjka słupka kończy się maczugowatym wilgotnym znamieniem do którego z łatwością przyklejają się ziarna pyłku. Słupek jest górny, zbudowany z 8 – 15 owocolistków. Zalążnia podzielona na komory. Owoc tworzy się z zalążni. Jest to specjalnego rodzaju jagoda. Zwana hespelidium i okryta grubą skórką. Owoc składa się z trzech warstw – egzokarpu, mezokarpu i endokarpu. Zewnętrzną część stanowi cienka warstwa egzokarpu (zielonego u młodych owoców, żółtego lub pomarańczowego u owoców dojrzałych.) W egzokarpie znajdują się gruczoły wytwarzające olejki eteryczne. Nadające mu gorzki smak (jest to część nie jadalna na surowo). Można ją spożyć po skandyzowaniu. Środkowa część owocu czyli mezokarp, jest gruba, gąbczasta, biała, pozbawiona gruczołów wydzielających olejki eteryczne, bogata w witaminę C. Mezokarp jest jadalny chociaż bez smaku. Endokarp stanowi wewnętrzną warstwę ściany zalążni. Zbudowany jest z pęcherzyków wypełnionych sokiem. Jest to jadalna i smaczna część owocu cytrusowego.
Systematyka
Domena – eukarionta
Królestwo – rośliny
Klad – rośliny naczyniowe
Klad – rośliny nasienne
Klasa – okrytonasienne
Klad – klad różowych
Rząd – mydleńcowce
Rodzina – rurowate
Rodzaj – cytrus
Gatunek – mandarynka
Mandarynka – pochodzenie
Najbardziej zróżnicowaną grupą owoców cytrusowych są mandarynki (Citrus Reticulata).
Mandarynka pochodzi z północno wschodnich Indii, południowo zachodnich Chin, Filipin, oraz południowo wschodniej Azji. Uprawiano ją w Chinach i Japonii już w XVI wieku. Pierwsze doniesienia o mandarynce Satsumie pochodzą z Japonii sprzed 700 lat. Do Europy i Ameryki północnej mandarynkę sprowadzono w XIX wieku.
Największe uprawy mandarynki znajdują się w chłodnych subtropikalnych rejonach Japoni, w środkowych Chinach, Indiach, Korei, Hiszpanii, Włoszech, Maroku, Turcji, wokół morza Czarnego w Rosji, w południowej części RPA, w Ameryce Środkowej, Meksyku, na wyspach morza Karaibskiego, w Australii.
Światowa produkcja mandarynki systematycznie rośnie. Najwięksi producenci, Japonia i Hiszpania 16 % światowej produkcji.
Mandarynki mają zdolność adaptacji do warunków środowiska, Uprawia się je w rejonach pustynnych, pół tropikalnych i subtropikalnych. Drzewa mandarynek i ich krzyżówki są odporne na chłody i lepiej znoszą susze.
Budowa
Owoc mandarynki jest okrągły nieco spłaszczony, średnicy 6-7 cm, o dość cienkiej pomarańczowej okrywie, która bardzo łatwo oddziela się od owocu i soczystym aromatycznym miąższu. Owoce są bardzo smaczne słodki kwaśne, jadalne na surowo.
Owoce właściwej mandarynki zawierają dożo pestek i dlatego są dziś zastępowane w handlu przez klementynki oraz mandarynki satsuma które ich nie posiadają wcale.
Mandarynki zawierają błonnki, witaminy: A, B1, B2, B3, 6, C. Oraz składniki mineralne: P, Ca, Fe, i Mg. Naturalne oleje pozyskiwane ze skórki oraz ich esencje używa się do przyprawiania cukierków, żelatyn, lodów, gum do żucia, produktów piekarniczych. Olejki eteryczne wykorzystywane są do produkcji kosmetyków – perfum, wód kolońskich. Skoncentrowany przecier olejowy, jest podstawowym składnikiem w produkcji napojów gazowanych. Naturalne oleje, po usunięcu terpenów i seskwiterpenów wykorzystywane są do produkcji likierów. Oleje z mandarynek produkowane są głównie we Włoszech i na Sycylii.
Owoce uprawiane w Ameryce Środkowej
Wartości odżywcze w 100 gramach
82,6 - 90,2 grama sok
0,61 – 0,215 grama białko
0,05 – 0,32 grama tłuszcz
0,3 – 0,7 grama błonnik
Składniki mineralne w 100 gramach
Ca – 25,0 – 46,8 miligrama
p – 11,7 – 23,4 miligrama
Fe – 0,17 – 0,62 miligrama
Karoten – 0,013 - 0,175 miligrama
Tiamina – 0,048 - 0,128 miligrama
Ryboflawina – 0,014 – 0,041 miligrama
Niacyna – 0,199 – 0,38 miligrama
Kwas askorbinowy – 13,3 54,4 miligrama
Przechowywanie
Mandarynki przechowują się słabo. Zanim trafią na rynek myje się je, woskuje, i układa w kartonach na matach zawierających fungicydy (min difenyl). Osłonka woskowa zapobiega utracie wody i marszczeniu się owoców wydłużając ich „shelf-life” do 14 dni. Owoce w perforowanych torbach polietylenowych można przechowywać do 21 dni w temperaturze pokojowej. Zarówno woskowane mandarynki jak i nie w temperaturze 5 stopni Celsjusza zachowują dobrą jakość przez około 30 dni.
Uprawa
Większość upraw mandarynek jest nawadniana. Drzewa mandarynek są wiecznie zielone. Niektóre odmiany wytwarzają ciernie, które zanikają wraz z wiekiem. Niektóre odmiany np.: Common mandarin, Dancy, Fairchild i Firtune wymagają zapylenia krzyżowego. W wyniku tego stosuje się regulatory wzrostu do kontroli przemiennego owocowania i zastąpienia zapylania, wskutek którego powstaje nadmierna liczba nasion w owocach.
Mandarynki rozmnażają się przez okulizacje wybranych szczepów na podkładach z siewek. Drzewa wyrastają do 7,5 metra wysokości, wchodzą w okres owocowania 3-4 lata po posadzeniu.
Owoce mandarynek aby dostatecznie wyrosły, potrzebują w drugiej połowie wzrostu i rozwoju długiego okresu o dość wysokiej temperaturze. Najbardziej intensywne pomarańczowe zabarwienie przybiera większość mandarynek w rejonach w których w okresie dojrzewania owoców panują niezbyt wysokie temperatury (10-14 stopni Celsjusza). Dlatego mandarynki Unshiu źle wybarwiają się w tropikach, natomiast tangerynak Dancy i mandarynka Klementynka mogą być uprawiane w tropikach, gdyż mimo wysokiej temperatury w okresie dojrzewania owoce pięknie się wybarwiają
Bardzo wczesne mandarynki z grupy Unshiu dojrzewają już w październiku lub nawet we wrześniu (4-5 miesiącu po kwitnieniu) natomiast późne odmiany mandarynek np: Encore, Kara, Muscio, dojrzewają w 12-14 miesięcy po kwitnieniu czyli nie dojrzewają przed zimą. Zimą przechodzą okres spoczynku w temperaturze poniżej 10 stopni Celsjusza. Dojrzewają dopiero wiosną w czasie następnego kwitnienia a nawet w 2 miesiące po następnym kwitnieniu. W sub tropikach mandarynki kwitną tylko raz w roku na wiosnę. W topikach kwitną czasami 2 a nawet 3 razy w roku w zależności od pór deszczowych. Zawsze po porze deszczowej następuje kwitnienie. Tam gdzie nie ma pory suchej i deszczowej, gdzie opady rozłożone są w roku równomiernie mandarynki kwitną i owocują bez przerwy. Wczesne odmiany mandarynek mają dwa okresy wzrostu wiosenny i letni, późne odmiany mandarynek uprawiane w tropikach mają trzy okresy wzrostu wiosenny, letni i jesienny.
Podział mandarynek.
Mandarynki podzielono na 4 grupy.
I.Satsumy (Citrus unshiu)
II.King (Citrus nobilis)
III.Mandarynki śródziemnomorskie (Citrus deliciosa) – w niej wyodrębniono klementyny (Citrus clementina)
IV.Mandarynki pospolite. (Citrus reticulata)
Piśmiennictwo
1.dr. Wiesław Situj „Mandarynki – najpopularniejsze owoce cytrusowe” Sad Nowoczesny 3/2005
2.dr Wiesław Situj „Owoce cytrusowe” Sad Nowoczesny 1/2005
3.dr Barbara Hojden „Najcenniejsze olejki. Olejek limetkowy, mandarynkowy, grejpfrutowy” Aromaterapia 10/1997
4.S. A. Pieniążek „Od cytryny do mandarynki i pomarańczy” Wydawnictwo Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśnie Warszawa 1992 str 23-27, 32-38