Surowce w Polsce, zastosowanie, III i IV- rzed
węgiel kamienny:Zagłębie Górnośląskie,Zagłębie Dolnośląskie,Zagłębie Lubelskie,Rybnicki Okręg Węglowy;
węgiel brunatny okolice Bełchatowa, rejon: Konin - Koło - Turek, okolice Bogatyni, okolice Legnicy,zagłębie Zielonogórskie
ropa naftowa - w karpackim zagłębiu naftowym - Sanok, Krosno, Jasło, Gorlice, rejon Krosna Odrzańskiego, Barnówka,Daszewo
Surowce mineralne, wydobywane na terenie Polski, niewykorzystywane w energetyce:
rudy miedzi, Lublin,Polkowice, zagłębiu Legnicko- Głogowskim, okolice Bolesławca i Złotoryi;
rudy cynku i ołowiu wydobywa się w rejonie Olkusza,Trzebinia,Zawiercia, Chrzanowa, Tarnowskich Gór;
sól kamienna- rejon Bochni i Wieliczki, okolice Inowrocławia, okolice Mogilna, rejon Kłodawy
Rodzaje;
* mineralne surowce energetyczne (węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny),
* metale (żelazo, miedź, cynk, ołów, kobalt, chrom, nikiel, boksyty),
* niemetale - chemiczne (siarka, fosforyty, sól kamienna, sól potasowa),
* surowce ceramiczne (np. kaolin, dolomit, iły)
* budowlane (piaski, żwiry, gliny, kruszywo skalne).
Zastosowanie surowców mineralnych :
* energetyczne: węgiel, gaz, benzyna;
* metalurgiczne: rudy metali;
* chemiczne: spożywczy, nawozy sztuczne;
* zdobniczy: metale szlachetne;
* budowlane: wapna, piasek, skały wapienne i gipsowe;
Trzeciorzęd w Polsce
* odmłodzenie rzeźby Sudetów
* powstają Karpaty
* roślinne torfowiska leśne i szuwarowe dają początek dzisiejszym złożom węgla brunatnego
* wskutek wyparowania wody morskiej (Morze Tetydy) w Zapadlisku Przedkarpackim powstają złoża soli kamiennej (Wieliczka, Bochnia) i siarki rodzimej (okolice Tarnobrzega)
Czwartorzęd jest ściśle związany z lądolodem skandynawskim. Tylko niektóre rejony Polski (południowe części) nie zostały pokryte lodowcem. Spowodowało to olbrzymie przekształcenia rzeźby. Powstały:
? moreny: czołowe, boczne i denne? pola sandrowe? rynny polodowcowe? oczka - jeziora wytopiskowe
? jeziora zastoiskowe? U - kształtne doliny? drumliny? ozy? kemy? pradoliny
Po opuszczeniu obszaru Polski przez lądolód skandynawski (ok. 10 tys. Lat temu) rozpoczął się holocen, który uważany jest jako współczesny okres ocieplenia ? interglacjał. Powstały: torf, wapień łąkowy, rudy darniowe, kreda jeziorna , głazy narzutowe
w przemyśle budowlanym i ceramicznym Holocen trwa ,do dzisiaj.
Jedne z ciekawszych form polodowcowych, występują niedaleko nas ? na Kaszubach
Rzeźba powierzchni tego obszaru została ukształtowana przede wszystkim pod wpływem oddziaływania lądolodu. W czasie swego ruchu lądolód wydzierał z podłoża materiał skalny, a następnie przenosił go skośnie ku górze. Gdy dostawa lodu i jego nacisk na podłoże powiększały się, materiał skalny tworzył wały wzgórz, zwane morenami czołowymi spiętrzonymi, np. Wzgórza Szymbarskie. Zbudowane one są z glin, głazów, żwirów i innych materiałów skalnych chaotycznie pomieszanych. W popękanej, końcowej części przesuwającego się lądolodu w jego szczelinach, formowały się podłużne wzgórza żwirowo-piaszczyste pokryte z reguły gliną, o wysokości do 60 m, długość od 100 do 2000 m. Najwięcej form akumulacji lodowcowej wytwarzało się w czasie równoczesnego wycofywania się czoła lądolodu oraz wytapiania lodu na całej powierzchni, wskutek znacznego ocieplenia się klimatu. Oprócz niewielkich moren czołowych, kształtowały się:
? kemy - wały i pagóry złożone z warstwowych piasków, żwirów i mułków, warstwowanych, akumulowanych poprzez wody w otwartych szczelinach lub kieszeniach lodowca Spotkać je można w okolicach, np. Nowych Czapli;
? morena denna falista lub płaska- zbudowana na ogół z glin i piasków gliniastych,
np. okolice Ręboszewa;
? wytopiska - zaklęsłości terenu najpierw wyżłobione przez lądolód lub jego wody, następnie wypełnione przez lód, np. okolice Sitna, Kielna, Szemudu;
? rynny jeziorne - zagłębienia wyerodowane pod lodem przez płynące pod nim wody; ich szerokość wynosi z reguły kilkaset metrów, a długość od kilku do kilkudziesięciu kilometrów, dno jest nierówne, np. rynny jezior: Raduńskich, Ostrzyckich, Gowidlińskich;
? pradoliny - szerokie doliny o równoleżnikowym na ogół przebiegu, związane z dłuższym postojem lądolodu i wyżłobione przez przepływające wody roztopowe i wody rzeczne;
? sandry - rozległe powierzchnie równinne zbudowane z żwirów i piasków, lekko nachylonych w stronę przeciwną do lądolodu. Występują w okolicach Wdzydz Kiszewskich lub Kościerzyny;
? ozy - podłużne wały powstające w podlodowej szczelinie, usypane z piasków i żwirów przez płynące w lodowym tunelu rzeki, np. niedaleko Przodkowa
? drumliny - zespoły wydłużonych wzgórz, ciągnących się w kierunku prostopadłym
do ruchów lodowca. Na powierzchni pokryte są glina zwałowa, ale we wnętrzu może występować materiał warstwowy.
Na terenie Polski zdecydowanie dominują niziny ? zajmują one 91%powierzchni. Pozostała część naszego kraju wznosi się powyżej 300 m n.p.m., jednak tylko 0,2% powierzchni zajmują góry wzniesione powyżej 1000 m n.p.m.
Średnia wysokość nad poziomem morza wynosi w Polsce 173 m.
Najwyższym szczytem są leżące w Tatrach (Karpaty) Rysy ? 2499 m n.p.m.
Najniżej położony punkt, tzw. depresja, znajduje się na Żuławach Wiślanych ? lustro wody Jeziora Druzno osiąga poziom 1,8 m poniżej lustra wody Bałtyku.
Charakterystyczną cechą ukształtowania obszaru naszego kraju jest pasowy układ rzeźby. Wysokości bezwzględne terenu rosną w kierunku z północnego zachodu na południe. Nie jest to jednak wzrost regularny ? pomiędzy obszarami wzniesień występują obniżenia.
Wyróżnić można następujące pasy rzeźby terenu:
- Pobrzeża Południowobałtyckie,- pojezierza,- Niziny Środkowopolskie,- wyżyny,- kotliny,- góry.
Pasowe ukształtowanie powierzchni Polski wynika z przeszłości geologicznej, np. wzniesienia obszarów pojeziernych i równinność Nizin Środkowopolskich to głównie efekt zlodowaceń plejstoceńskich, natomiast istnienie wyżyn i gór jest wynikiem ruchów orogenicznych oraz większej odporności budujących je skał.
Ważniejsze elementy ukształtowania pionowego Polski:
Góry Sudety ? najwyższe pasmo: Karkonosze, szczyt: Śnieżka 1602 m n.p.m.
Karpaty ? najwyższe pasmo: Tatry, szczyt: Rysy 2499 m n.p.m. (inne pasma to np. Beskid Wysoki z Babią Górą 1725 m n.p.m., Bieszczady z Tarnicą 1346 m n.p.m., Gorce z Turbaczem 1310 m n.p.m.)
Góry Świętokrzyskie ? najwyższe pasmo: Łysogóry, szczyt: Łysica 612 m n.p.m.
Wyżyny Wyżyna Śląska, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Wyżyna Małopolska (w jej obrębie Niecka Nidziańska i Wyżyna Kielecka), Wyżyna Lubelska, Roztocze
Kotliny; Sandomierska,Roztocze
Niziny Nizina Śląska, Nizina Wielkopolska, Nizina Mazowiecka, Nizina Podlaska, Polesie Lubelskie, Pojezierze Wielkopolskie, Pojezierze Pomorskie, Pojezierze Mazurskie
Pojezierze;Pomorskie, Mazurskie,Chełminskie,Dobrzańskie
Pobrzeży; Szczecisnskie,Koszalinskie,Gdańskie
DepresjeŻuławy Wiślane