Pełzaki

Tryb zycia, budowa i poruszanie sie pelzaka. Pelzak, czyli ameba wystepuje w mule na dnie stawow z zanieczyszczona woda. Podobny jest do malej, ledwie widocznej okiem nieuzbrojonym galaretowej grudki, ciagle zmieniajacej ksztalt. Wyraz ,,ameba' oznacza ,,zmienna'. Szczegoly budowy pelzaka rozpatrzec mozna tylko pod mikroskopem.
Cialo pelzaka stanowi na wpol ciekla cytoplazma ze znajdujacym sie wewnatrz niej niewielkim jadrem, majacym postac pecherzyka, to znaczy jest komorka. Pelzak, podobnie jakinne pierwotniaki, sklada sie z jednej komorki, lecz komorka ta - to caly organizm, istniejacy samodzielnie.
Cytoplazma znajduje sie w ciaglym ruchu. Jesli prad cytoplazmy skierowuje sie do jednego jakiegos punktu powierzchni pelzaka, to na jego ciele w tym miejscu zjawia sie uwypuklenie. Zwieksza sie ono, staje sie wyrostem ciala - nibynozka. Do nibynozki przecieka cytoplazma i w ten sposob pelzak sie porusza. Pelzak i inne pierwotniaki, ktore maja zdolnosc wytwarzania nibynozek, naleza do gromady korzenionozek. Nazwe te otrzymaly one dzieki zewnetrznemu podobienstwu nibynozek do korzeni roslin.
Odzywianie sie. Pelzak moze jednoczesnie tworzyc kilka nibynozek i wowczas otacza nimi pokarm: bakterie, glony, inne pierwotniaki. Cytoplazma otaczajaca zdobycz wydziela sok trawienny. Tworzy sie pecherzyk - wodniczka odzywcza.
Sok trawienny rozpuszcza czesc substancji, wchodzacych w sklad pokarmu, i trawi je. w rozpuszczonej postaci substancje odzywcze przesaczaja sie z wodniczki do cytoplazmy i sa zuzywane na budowe ciala ameby. nie strawione resztki sa usuwane na zewnatrz w dowolnym miejscu ciala pelzaka.
Oddychanie. Pelzak oddycha rozpuszczonym w wodzie tlenem, ktory przenika do jego cytoplazmy przez cala powierzchnie ciala. Z udzialem tlenu zachodzi rozklad zlozonych substancji cytoplazmy na bardziej proste. Przy tym wydziela sie energia, niezbedna do czynnosci zyciowych organizmu. Jednoczesnie w cytoplazmie nagromadzaja sie dwutlenek wegla i inne substancje, szkodliwe dla pelzaka.
Wydalanie substancji szkodliwych, powstalych wskutek czynnosci zyciowych, oraz wydalanie nadmiaru wody. Substancje szkodliwe sa usuwane z organizmu pelzaka przez powierzchnie jego ciala, a takze przez specjalny pecherzyk - wodniczke tetniaca. Woda, otaczajaca pelzaka, przenika siagle do cytoplazmy i rozciencza ja. Nadmiar tej wody wraz z rozpuszczonym w niej dwutlenkiem wegla i innymi substancjami szkodliwymi napelnia stopniowo wodniczke. Od czasu do czasu zawartosc wodniczki jest wytryskiwana na zewnatrz.
A wiec, ze srodowiska zewnetrznego do organizmu pelzaka trafia pokarm, woda, tlen. W zwiazku z dzialalnoscia zyciowa pelzaka zachodza w nich zmiany. Strawiony pokarm sluzy jako material do budowy ciala pelzaka. Wytwarzajacy sie dwutlenek wegla oraz inne substancje szkodliwe dla pelzaka sa usuwane na zewnatrz. Zachodzi przemiana materii. Nie tylko pelzak, lecz takze wszystkie inne organizmy zywe nie moga istniec bez przemiany materii zarowno wewnatrz swego ciala, jak tez z otaczajacym srodowiskiem.
Rozmnazanie. Wskutek odzywiania sie cialo pelzaka wzratsa. Wyrosniety pelzak zaczyna sie rozmnazac. Rozmnazanie rozpoczyna sie od zmian jadra. Wydluza sie ono, poprzeczna bruzdka dzieli je na dwie polowki, ktore sie rozchodza w rozne strony. Na ciele pelzaka powstaje zwezenie, dzielace zwierze na dwie czesci. Do kazdej z nich trafia po jednym jadrze. Cytoplazma miedzy dwiema czesciami sie rozrywa i tworza sie dwa nowe pelzaki. Wodniczka tetniaca pozostaje w jednym z nich, w innym zas powstaje nowa. Zatem, pelzak rozmnaza sie przez podzial na dwa osobniki. W ciagu doby podzial moze sie powtarzac kilka razy.
Cysta. Odzywianie sie i rozmnazanie pelzaka odbywa sie w ciagu calego lata. Jesienia zas wraz z nastaniem chlodu pelzak przestaje sie odzywiac, cialo jego sie zaokragla, na jego powierzchni wydziela sie zwarta blona ochronna - tworzy sie cysta. To samo zachodzi podczas wysychania stawu, gdzie zyja pelzaki. W stanie cysty pelzak znosi niepomyslne dla zycia warunki.
Z nastaniem pomyslnych warunkow pelzak opuszcza blone cysty. Wypuszcza nibynozki, zaczyna sie odzywiac i rozmnazac. Cysty, roznoszone przez wiatr, przyczyniaja sie do rozsziedlenia pelzakow.
Pelzak Czerwonki. Oprocz zwyklego pelzaka znamy kilka innych gatunkow pelzaka. Pelzak Czerwonki zewnetrznie jest podobny do zwyklego pelzaka, lecz roznie sie od niego barezo krotkimi nibynozkami. Gdy pijemy zanieczyszczona wode, to pelzaki czerwonki trafiaja do przewodu pokarmowego czlowieka, szybko sie rozmnazaja, przenikaja do scianek jelit i tworza tam wrzody. Pelzaki te zywia sie zniszczonymi czesciami jelita i krwia, wywolujac powazna chorobe - czerwonke pelzakowa.