Strefy klimatyczne i typy klimatów - omów klimat Europy

Klimat definiowany jest jako przeciętny stan pogody (fizyczny stan troposfery w danym miejscu i czasie) i poszczególnych jej składników, ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji. Badania prowadzone przez klimatologów pozwoliły na dokonanie klasyfikacji warunków klimatycznych występujących na Ziemi.

Do czynników kształtujących klimat należy zaliczyć:
- rodzaje mas powietrza występujących nad danym obszarem
- rozkład frontów atmosferycznych w różnych porach roku
- rozmieszczenie głównych ośrodków barycznych - niżowych i wyżowych.
- szerokość geograficzna
- dostawa ilości energii słonecznej
- odległość od większych zbiorników wodnych
- ukształtowanie powierzchni
- charakter podłoża - budowa geologiczna, szata roślinna, wody podziemne i powierzchniowe

Wszelkie sposoby klasyfikacji klimatów oparte są na podziale dokonanym przez rosyjskiego meteorologa Władimira Kóppena (1846-1940). Kóppen podzielił świat na sześć głównych stref klimatycznych: A, B, C, D, E i H. A - klimat gorący i wilgotny; B - klimat suchy; C - klimat umiarkowany ciepły; D - klimat chłodny; E - klimat polarny; H - klimat górski.
Następnie dokonał dalszego podziału na podgrupy w oparciu o ogólną charakterystykę oraz okresowe wahania temperatury i opadów. Ustalając granice pomiędzy strefami klimatycznymi Kóppen wziął też pod uwagę procesy wegetacyjne i rodzaje gleb. Elementy te pomagają określić wpływ klimatu na dany teren i często są lepszym wskaźnikiem niż dane statystyczne. W klasyfikacji Kóppena grupa A zawiera klimaty z wysokimi opadami przez cały rok, jak i te gdzie występuje pora deszczowa i pora sucha.

TYPY KLIMATÓW wg klasyfikacji Kóppena

A - Klimaty gorące i wilgotne
Klimat z obfitymi opadami w ciągu całego roku stwarza dogodne warunki dla rozwoju bujnych lasów tropikalnych. Mimo wielkich zniszczeń dokonanych przez leśników i rolników, wielkie obszary takich lasów występują w dorzeczu Amazonki w Ameryce Południowej, w dorzeczu rzeki Zair na południu Afryki oraz na rozległych obszarach południowo-wschodniej Azji. Obszary te cechuje bardzo wysoka temperatura (25-27C) utrzymująca się przez cały rok. Roczne opady dochodzące nawet do 1800-2500 mm, duża wilgotność powietrza oraz intensywne nasłonecznienie. W południe promienie słoneczne padają prawie pod kątem prostym, a długość dnia zmienia się w ciągu roku bardzo nieznacznie. Parny, gorący klimat jest idealny dla rozwoju tropikalnej dżungli.
Klimat monsunowy, w którym większość rocznych opadów przypada na jeden okres, występuje w południowo-wschodniej Azji oraz w północnej Australii. Obszary te znane są z dużych rocznych zmian pogody. W Indiach, na przykład, zimy są suche, wiatry wieją z północnego wschodu, z głębi kontynentu. Na wiosnę ziemia bardzo się nagrzewa, jest bardzo sucho, w powietrzu unosi się mnóstwo pyłu. Gorące masy powietrza unoszą się w górę tworząc układy niżowe, w kierunku których wieją wilgotne wiatry z południowego zachodu. Wiatry te przynoszą obfite deszcze, dzięki którym rozwija się bujne życie w lasach monsunowych.
Tereny z suchymi zimami leżące w pobliżu lasów tropikalnych, to dogodne miejsce dla traw i pojedynczych drzew czyli dla tak zwanej sawanny, która występuje na zwrotnikowych obszarach Afryki i Południowej Ameryki.

B - Klimaty suche
W Afryce sawanna staje się coraz bardziej wysuszona w miarę przesuwania się na północ i południe od równika. Bujne trawy stopniowo zmieniają się w suche krzewy i karłowate drzewa. Słabe warunki do wegetacji oraz długotrwałe susze zamieniły sawannę w rejonie Sahelu w północnej Afryce, w tereny pustynne i półpustynne. W strefie klimatów gorących znajdują się największe pustynie świata - Sahara, Namib i Kalahari w Afryce. Roczne opady na pustyni nic przekraczają 25 mm. Ziemia na pustyniach jest w większości wypalona i jałowa, a opady sporadyczne. Długie lata suszy mogą zostać przerwane gwałtownymi ulewami, które zalewają pustynie. Temperatury na pustyniach różnią się. Jednak przeważnie są wysokie i charakteryzują się znacznymi wahaniami dobowymi.
Podobny klimat odpowiedzialny jest także za powstanie prerii w Ameryce Północnej oraz stepów w Europie, Azji i południowej Afryce. Te porośnięte trawą tereny są o wiele suchsze niż zwrotnikowa sawanna, a zimy są tam zimne i śnieżne. Na obszarach tych wyraźnie zaznaczyła się obecność człowieka, który wykorzystuje je do celów rolniczych.

C - Ciepły klimat umiarkowany
Strefa klimatu umiarkowanego jest bardzo zróżnicowana. Obejmuje regiony, które cechują gorące i suche lata (klimat śródziemnomorski), ciepłe i parne lata w rejonach podzwrotnikowych, np. w południowo-wschodnich obszarach Chin i Stanów Zjednoczonych, na stepach Ameryki Południowej, a także tereny nadmorskie z chłodnymi latami, na przykład w środkowo-zachodniej Europie. Nad Morzem Śródziemnym średnia miesięczna temperatura miesięcy letnich rzadko przekracza 27C. Zimy są chłodniejsze. W najzimniejszych miesiącach temperatura spada poniżej 10C. Roczne opady są niskie, pomiędzy 350 a 900 mm. Najwięcej deszczu spada w zimie. Drzewa rosną samotnic, w skarłowaciałych formach tworzą zarośla. Letnią suszę najlepiej znoszą gaje oliwne.
Parne obszary podzwrotnikowe cechuje temperatura przybliżona do regionu śródziemnomorskiego. Jednak roczne opady są wyższe w wyniku oddziaływania powietrza zwrotnikowego. Duża wilgotność powietrza sprawia, że letnie dni stają się nieznośnie parne. Zimy są przeważnie łagodne, od czasu do czasu występują niewielkie przymrozki. Wyjątek stanowią wschodnie Chiny, gdzie wiatry kontynentalne wywołują silny mróz.

D - Klimat chłodny
Chłodny klimat umiarkowany występuje na terenach nadmorskich, średnich szerokości geograficznych, np. w zachodniej Europie, na Wyspach Brytyjskich, na zachodnim wybrzeżu Kanady, w południowym Chile i w Nowej Zelandii.
Średnia temperatura najcieplejszego miesiąca waha się od 15 do 20C i spada w miarę oddalania się od wybrzeża, gdzie łagodzący wpływ morza jest coraz mniej odczuwalny. W zimie temperatury są nadspodziewanie wysokie w porównaniu z terenami położonymi na tej samej szerokości geograficznej, ale daleko od morza. Miesięczne temperatury w zimie nie spadają poniżej zera. Zdarza się jednak, że masy zimnego kontynentalnego lub polarnego powietrza wywołują kilkutygodniowe opady śniegu. Średnia ilość opadów jest bardzo różna; położone na wybrzeżu góry cechuje klimat bardzo wilgotny, niziny zaś potrafią być dość suche. Obszary chłodnego klimatu umiarkowanego pokrywały niegdyś gęste lasy liściaste. Większość z nich została wycięta, a na ich miejscu powstały gęsto zaludnione miasta.
Zimny klimat umiarkowany panuje w zachodniej Rosji, gdzie lata są cieple, a zimy mroźne. Syberia i większa część północnej Kanady znaj-duje się pod wpływem klimatu podbiegunowego z krótkim, chłodnym latem i bardzo mroźną zimą. W ciągu roku jest tylko 150 dni, kiedy temperatura rośnie powyżej zera. Tereny te pokrywają nieprzebyte lasy iglaste, zwane tajgą. Rosną tam drzewa, które są w stanie przetrwać długie, mroźne zimy, np. sosna, świerk, jodła i modrzew. Z wyjątkiem modrzewi, drzewa iglaste są wiecznie zielone i zaczynają rosnąć w chwili nadejścia odwilży. Na podobnych szerokościach geograficznych półkuli południowej nie ma stałego lądu, a co za tym idzie - tajgi.

E - Klimat polarny
Na północ od rozległych obszarów lasu iglastego półkuli północnej rozciąga się bezleśna tundra. Średnia temperatura w zimie wynosi około -5C, podczas krótkiego lata wzrasta zaledwie do 5C. Opady, w przeważającej części śniegu, są niskie -350 mm rocznie.
Latem, gdy topnieją śniegi, podmokła tundra jest dobrym lęgowiskiem dla licznych insektów. Z tego powodu zlatuje się tu wiele gatunków ptaków wędrownych. W tundrze pożywienie znajdują też inne, przybyłe z dalekich stron, zwierzęta, na przykład renifer amerykański, zwany przez Eskimosów karibu.
Najzimniejszym regionem kuli ziemskiej są okolice obu biegunów. Latem temperatury nie przekraczają tam 5C, natomiast w zimie średnia temperatura może spaść nawet poniżej -5C. Mroźne powietrze jest z natury suche, więc opady nie mogą być wysokie. Jednak podczas porywistych burz śnieżnych, silny wiatr niesie płatki śniegu z prędkością przekraczającą czasem 160 kilometrów na godzinę.
W wysokich górach występuje wiele stref klimatycznych związanych z wysokością. Podczas wspinania się na wysoką górę w okolicy równika, można na swej drodze spotkać takie strefy klimatyczne jak w trakcie podróży z równika na biegun - od wilgotnego klimatu zwrotnikowego u podnóża, poprzez surową tundrę do wiecznych śniegów zalegających na szczycie.

STREFY KLIMATYCZNE wg klasyfikacji Okołowicza
- Klimat równikowy - obejmuje obszary kuli ziemskiej położone między 10 - 20 S a 10 - 20 N. W strefie klimatów równikowych średnia temperatura wszystkich miesięcy przekracza 20 C. Roczne amplitudy temperatur są niewielkie, wzrastają do 5 C - 10 C idąc na północ i na południe od równika. Oddalając się od równika zmniejsza się też roczna suma opadów i ich rozkład w ciągu roku. Na równiku nie ma wyraźnej pory bezdeszczowej (codziennie padają tutaj tzw. deszcze zenitalne), dalej od równika pora deszczowa ograniczona jest do kilku miesięcy.

Ze względu na różnice w amplitudach temperatur i rozkładu opadów w ciągu roku, wydzielane są 3 typy klimatów:
- równikowy wybitnie wilgotny
- podrównikowy wilgotny
- podrównikowy suchy.

Strefa klimatów równikowych obejmuje: Amerykę Środkową wraz z wyspami Morza Karaibskiego, północną część Ameryki Południowej, Afrykę pomiędzy 15 N a 20 S, większą część wyspy Madagaskar, Archipelag Malajski, Filipiny, Papuę-Nową Gwineę, północną Australię oraz wyspy Oceanii.

- Klimat zwrotnikowy - obejmująca obszary kuli ziemskiej w okolicach obu zwrotników. Średnie roczne temperatury w tej strefie przekraczają 20C, ale średnie miesięczne są bardziej zróżnicowane w ciągu roku niż w klimacie równikowym: temperatura najchłodniejszego miesiąca może wynosić od 10 do 20C, natomiast temperatury najcieplejszego miesiąca są wyższe niż we wszystkich pozostałych strefach (często przekraczają 30-35C). Cechą charakterystyczną klimatów zwrotnikowych są duże amplitudy dobowe temperatur. Opady występują najczęściej lub wyłącznie w półroczu letnim. W klimatach suchych są one sporadyczne lub całkowicie ich brak.

Klimat strefy zwrotnikowej kształtują wyże okołozwrotnikowe, stąd też opady w tej strefie są znikome i przeważają tutaj typy klimatów suchych lub skrajnie suchych. Ukształtowały się tutaj największe pustynie świata, m.in. Sahara, Pustynia Arabska, Wielka Pustynia Australijska. W tej strefie znajduje się również najsuchsze miejsce na Ziemi - pustynia Atacama, gdzie przez kilkaset lat nie spadła ani jedna kropla wody. Brak opadów w tym miejscu i na innych wschodnich wybrzeżach strefy zwrotnikowej związany jest z występowaniem chłodnych prądów morskich. Natomiast wybrzeża zachodnie są wilgotniejsze, co związane jest z występowaniem wiatrów wschodnich, które przynoszą wilgotne powietrze znad oceanu. Dodatkowo w Azji Południowej i Azji Południowo-Wschodniej obfite opady przynosi co roku monsun letni.

Podsumowując, w strefie klimatów zwrotnikowych wydziela się następujące typy klimatów:
- wilgotny (+ odmiana monsunowa)
- pośredni (+ odmiana monsunowa)
- kontynentalny suchy (+ odmiana monsunowa)
- wybitnie i skrajnie suchy.

Strefa klimatów zwrotnikowych obejmuje następujące obszary kuli ziemskiej: północną część Meksyk, południowo-wschodnie krańce Stanów Zjednoczonych (m.in. Florydę), północną Afrykę bez wybrzeża śródziemnomorskiego, Półwysep Arabski i Bliski Wschód, Półwysep Indyjski i Indochiński, środkowy pas Ameryki Południowej (w tym wąski pas wybrzeża pacyficznego sięgający od 30S aż w okolice równika), południową Afrykę (bez samego południowego krańca kontynentu) oraz większą część Australii (bez północnych i południowych krańców kontynentu).

- Klimat podzwrotnikowy - obejmuje obszar, na którym średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca wynosi +10C i więcej w klimatach morskich oraz 0C i mniej w klimatach kontynentalnych, zaś opady występują przeważnie w chłodnym półroczu (w klimatach monsunowych latem). Pory roku wyznacza roczny przebieg temperatury i opadów.

Wyróżnia się 5 typów tego klimatu:
- morski (z odmianą monsunową)
- pośredni (z odmianą monsunową)
- trzy różniące się suchością klimaty kontynentalne.

W tej strefie wschodnie wybrzeża kontynentów są w większości wilgotne (głownie dzięki monsunom letnim i ciepłym prądom morskim), zachodnie natomiast, leżące pod wpływem klimatu śródziemnomorskiego, średnio wilgotne lub nawet okresowo suche.

- Klimat umiarkowany - rozległa strefa klimatyczna, dzieląca się na – na półkuli północnej – chłodniejszą północną i cieplejszą południową (na półkuli południowej odwrotnie: północna część jest cieplejsza, południowa – chłodniejsza). Średnia roczna temperatura waha się od 0 C do 10 C, a opady atmosferyczne występują w różnych porach roku. Charakterystyczną formacją roślinną dla klimatu umiarkowanego w części chłodniejszej jest tajga, natomiast części cieplejszej lasy liściaste i mieszane (jak w Polsce). Pory roku są w tej strefie łatwo rozpoznawalne i wyznaczane przez przebieg temperatury (ciepła, wilgotna wiosna, ciepłe, zazwyczaj suche lato, chłodna, wilgotna jesień i zima z niewykluczonymi opadami śniegu).

Klimat umiarkowany dzieli się na:
- umiarkowany ciepły
- morski (mała roczna amplituda temperatury, znaczące opady w ciagu całego roku, np. Europa Zachodnia)
- lądowy (duża roczna amplituda temperatury, słabe opady przeważnie latem, np. Europa Wschodnia, południowa Syberia i Kanada)
- przejściowy (zmienne stany pogody, np. Polska)
- monsunowy (duża roczna amplituda temperatury, silne opady podczas monsunu letniego, np. północna Japonia, Północno - Wschodnie Chiny)
- umiarkowany chłodny
- morski (chłodne lata, łagodne zimy, silne opady przez cały rok, np. Norwegia, Islandia)
- lądowy (krótkie i chłodne lata, długie i mroźne zimy, małe opady, np. północna Szwecja i Finlandia, środkowa Syberia i Kanada)

- Klimat okołobiegunowy - dzieli się na klimat subpolarny (podbiegunowy) i polarny (biegunowy). W typie klimatu subpolarnym opady są całoroczne wahające się w najcieplejszym miesiącu od 10C do 0C (przeważnie śnieżne), w najchłodniejszym miesiącu temperatura wynosi powyżej 0C. W klimacie polarnym opady są tak, jak w klimacie subpolarnym, całoroczne i śnieżne, a temperatura najcieplejszego miesiąca wynosi powyżej 0C.

KLIMAT EUROPY
Na klimat Europy wywiera wpływ szereg czynników, wśród których ważne znaczenie ma położenie geograficzne kontynentu, odległość wnętrza kontynentu od mórz i oceanów i ukształtowanie pionowe.
Z szerokością geograficzną związane jest nasłonecznienie powierzchni lądu, długość dnia i nocy, a pośrednio rozkład temperatur, charakter gleb i roślinności. Sąsiedztwo mórz i oceanów wywiera wpływ na kierunki wiatrów, temperatury powietrza i wilgotności. Na południowych krańcach Europy długość najdłuższego dnia letniego wynosi około 14h 30min., na krańcach północnych natomiast dzień polarny łącznie z okresem zmierzchu i świtu cywilnego trwa kilka miesięcy.
Zróżnicowanie czasu trwania dnia i nocy ma wpływ na temperatury powietrza, wyparowywanie wilgoci oraz wegetację świata organicznego. Na klimat Europy zasadniczy wpływ wywierają masy powietrza, napływające zwłaszcza znad Atlantyku i masy powietrza kontynentalnego znad Azji. Płynący wzdłuż wybrzeży Prąd Zatokowy (Golfstom) powoduje odchylenie termiczne osiągające na 50 szer. geogr. pn. +5C, na 60 szer. geogr. pn. +8C, na 70 szer. geogr. pn. około +12C. W związku z "ogrzewaniem" Europy przez Prąd Zatokowy, wysunięty najdalej na północ kontynentu, port w Murmańsku nie zamarza w ciągu roku. Wpływ oceanicznych mas powietrza zaznacza się wyraźnie w Europie Zachodniej zimą.
Na wschodnich krańcach kontynentu przeważają z kolei wpływy kontynentalnego powietrza azjatyckiego. Przenikaniu na obszar Europy oceanicznych lub kontynentalnych mas powietrza sprzyja jej charakterystyczne ukształtowanie powierzchni, zwłaszcza brak wysokich gór o układzie południkowym. Ukształtowanie pionowe kontynentu warunkuje lokalne zróżnicowanie cech klimatu, wyrażające się wyraźnie w piętrowym układzie zjawisk klimatycznych w górach.
Ze wzrostem wysokości zaznacza się spadek temperatur powietrza. Powietrze suche wznoszące się w górę ochładza się adiabatycznie o 1C (0,977C) na każde 100m, natomiast powietrze nasycone wilgocią ochładza się średnio 0,5C na każde 100m.

Większość obszaru Europy leży w sferze umiarkowanej i obejmuje jej wszystkie typy klimatu – morski, lądowy i przejściowy – zarówno w podstrefie ciepłej jak chłodnej. W strefie umiarkowanej średnia temperatura roczna wynosi od 0 do 10 C, zaś temperatura najcieplejszego miesiąca przekracza 10 C.
Na północnych krańcach Europy występuje strefa okołobiegunowa, która charakteryzuje się tym, że temperatura najcieplejszego miesiąca wynosi poniżej 10 C. W strefie okołobiegunowej występują niewielkie opady całoroczne. Na południu naszego kontynentu występuje strefa podzwrotnikowa charakteryzująca się średnią temperaturą roczną od 10 C do 20 C.

Wyróżniamy następujące typy klimatu występujące w Europie:

- klimat umiarkowany morski – panuje praktycznie w całej Europie Zachodniej, charakteryzuje się niewielkimi amplitudami temperatury w ciągu roku i stosunkowo dużymi całorocznymi opadami. W podstrefie ciepłej temperatury są o 5 C wyższe niż w podstrefie chłodnej.

- klimat umiarkowany lądowy – występuje w Europie Wschodniej, głównie w Rosji i na Ukrainie. Notowane tam temperatury wykazują duże amplitudy roczne, opady rzadko przekraczają 500 mm Europie przypadają przeważnie na lato, zimy są długie i mroźne (w podstrefie chłodnej), a lata bywają upalne (w podstrefie ciepłej)

- klimat umiarkowany przejściowy obejmuje Europę Środkową (podstrefa ciepła) i większą część Półwyspu Skandynawskiego (podstrefa chłodna). Ma on cechy pośrednie między typami morskimi i lądowymi

- klimaty strefy okołobiegunowej – polarny Europie subpolarny charakteryzują się skrajnie niskimi temperaturami i niewielkimi opadami. Aczkolwiek w Europie temperatury nie są aż tak bardzo niskie (jak np. w Azji czy na Antarktydzie), ponieważ wpływ ciepłego Prądu Zatokowego dociera daleko poza Koło Podbiegunowe Północne

- klimat podzwrotnikowy wilgotny nazywa się tez klimatem śródziemnomorskim, gdyż rejon basenu Morza Śródziemnego jest najlepszym jego przykładem; cechuje się on długimi, gorącymi i suchymi latami oraz krótkimi, łagodnymi i deszczowymi zimami

- Klimat podzwrotnikowy suchy występuje na niewielkim obszarze wewnątrz Półwyspu Iberyjskiego, różni się on od wilgotnego przede wszystkim ilością opadów, która nie przekracza tu 500 mm rocznie

- odmiana górska obejmuje klimaty ze strefy umiarkowanej i podzwrotnikowej. W każdym przypadku wzrost wysokości nad poziom morza powoduje spadek temperatury i zwiększenie opadów. Jest to widoczne na przykładzie Alp, Pirenejów, Karpat, Gór Skandynawskich, Dynarskich i innych.