Pedagogika społeczna - powtórka (Pilch)
Organizacje pozarządowe
Zgłoszenie chęci zapisania się do stowarzyszenia wynika zwykle z postawy świadomego zaangażowania. Oznacza to, że osoba ubiegająca się o członkostwo danej organizacji identyfikuje się z jej celami, a deklarując chęć współpracy zamierza realizować w niej swoje autentycznie odczuwalne potrzeby, zamierzenia lub interesy.
Świadome uczestnictwo dodatkowo zakłada również tzw. wyrobienie społeczne, czyli uzmysłowienie sobie roli organizacji samorządowych w kształtowaniu demokratycznej infrastruktury życia publicznego.
Uczestnictwo takie wyrabia ponadto:
- umiejętności zbiorowego działania;
- podporządkowanie i wykorzystanie własnych aspiracji dla dobra organizacji;
- strzeżenie tożsamości ustrojowej i zadaniowej organizacji.
Oznacza to, więc zestrojenie własnych dążeń z dążeniami ludzi podobnie odczuwających, poddanie się dyscyplinie wewnątrzorganizacyjnej, przejęcie roli adekwatnej do swoich kompetencji i predyspozycji osobowościowych, utrzymanie swoich czynności w granicach zakreślonych statutem organizacji oraz uznanie nadrzędności dobra wspólnego nad własnym.
Bowiem warunkiem osiągania celów zbiorowych jest taka organizacja, w której wszyscy jej członkowie przyczyniają się na miarę swoich sił i możliwości do powodzenia całego przedsięwzięcia.
Stopień rozwoju stowarzyszeń uzależniony jest nie tylko od dojrzałości obywatelskiej i rytmu zmian cywilizacyjnych, ale także od sprawowanej władzy politycznej. Można przyjąć, że stopień nasycenia życia publicznego działalnością stowarzyszeniowa jest miernikiem demokratyzacji państwa i urzeczywistnienia idei społeczeństwa obywatelskiego, nastawionego na dobro wspólne, osiągane wspólnym wysiłkiem obywateli według ich rzeczywistych aspiracji. Stowarzyszenia pełnią, zatem funkcje uspołeczniania państwa przez przejmowanie coraz większych ilości spraw w swoje ręce, poszerzanie pola samopomocy i zakresu samorealizacji.
Postawa tolerancyjna w stosunku do stowarzyszeń nie pociąga za sobą obowiązku identyfikowania się ani z wartościami, ani z programami, ani z głoszącymi je grupami. Nie obciąża tez odpowiedzialnością za wybory innych i nie zmusza do przemilczania swego wobec nich stosunku. W kontekście wolności stowarzyszenia się tolerancja oznacza uznanie równego prawa do ubiegania się o możliwość zorganizowanego artykułowania swoich racji, rozwiązywania zbiorowym wysiłkiem i w zinstytucjonalizowanej formie problemów nurtujących dane środowisko, realizowania w tych warunkach interesów społecznych lub grupowych. Zatem odmowa prawa do stowarzyszenia się nie tylko utrudnia zaspokojenie potrzeby samorealizacji i afiliacji, ale może równie skutecznie blokować proces zmiany społecznej.
Samorządność nie oznacza jednak niczym nie skrępowanej wolności wyboru celów organizacji i podejmowanych decyzji. Jej granice ustala z jednej strony statut, z drugiej zaś prawo o stowarzyszeniach, które określa warunki rejestracji i zasady nadzoru nad jej działalnością. Stowarzyszenia Są, więc formą sterowanej przez państwo aktywności społecznej.
Stowarzyszenia pełnią tzw. funkcję normalizującą w tym sensie, że stanowią płaszczyznę harmonizowania działalności ochotniczej z wymaganiami prawa oraz poszerzają bazę zaspokajania potrzeb społecznych.
Współczesny człowiek żyje w społeczeństwie politycznym, ale wchodzi doń i może wpływać na jego kształt przez uczestnictwo w określonych grupach społecznych.
Wychowując się w rodzinie i wspólnocie lokalnej (zrzeszenia pierwotne) zdobywa formację życiową – uczy się zasad współżycia, wrasta w system wierzeń, tradycję, kształtuje swój światopogląd, aspiracje, zdobywa podstawowy zasób wiedzy o świecie. Proces dalszego uspołeczniania przebiega w grupach rówieśniczych, w szkole, w organizacjach młodzieżowych, kołach zainteresowań i wreszcie, po uzyskaniu pełnoletności, w zrzeszeniach samorządowych (stowarzyszenia, partie, samorządy terenowe). O ile zrzeszenia pierwotne są ogniwem ukształtowania poczucia etycznego i zmysłu moralnego, o tyle zrzeszenia wtórne są koniecznym warunkiem wykrystalizowania się poczucia prawnego i nabycia umiejętności funkcjonowania w kolektywie, pełnienia ról społecznych i odpowiedzialnego współżycia. Tę wychowawczą funkcję stowarzyszeń syntetyzuje diaforyczna reguła wychowania do zbiorowości przez zbiorowość.
Tymczasem badania wykazują w naszym społeczeństwie (zwłaszcza w dużych miastach), tendencje dezintegracyjne. Wyrażają się one zanikiem więzi rodzinnych, sąsiedzkich i koleżeńskich oraz zamknięciem kontaktów w obrębie rodziny i kręgu najbliższych przyjaciół. Anonimowość skupisk ludzkich, zdawkowa komunikacja i samotny styl życia wyciska piętno na psychice człowieka. Osamotnienie w tłumie wzmaga poczucie wyobcowania, dysonansu, zagrożenia, bezradności, a w ten sposób katalizuje narastanie zjawisk patologicznych – egotyzm, znieczulice społeczną, agresję, zachowania dewiacyjne, zakotwiczone w reakcjach frustracyjnych i ucieczkowych.
Stowarzyszenie – dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenia ludzi, którzy zamierzają realizować wspólnym wysiłkiem cele o charakterze niezarobkowym.
Fundacja – polega na przeznaczaniu przez fundatorów, którymi mogą być osoby fizyczne bądź prawne, majątku wydzielonego aktem notarialnym na finansowe wspieranie celu wskazanego przez jego właścicieli. Osoby pracujące w fundacji pełnia zarząd nad powierzonym majątkiem, strzegą zgodnego z wolą fundatora wykorzystania środków materialnych, zabiegają o pomnożenie zasobów i w ten sposób uczestniczą w niezależnym od państwa promowaniu oraz zaspokajaniu potrzeb społecznych.
Stowarzyszenia i fundacje mogą wchodzić ze sobą w kooperacje i tworzyć wielopoziomowe związki terytorialne i branżowe. Federacje takie umacniają pozycje organizacji samorządowych w kontaktach z organami państwowymi i przyczyniają się do lepszego wykonywania przyjętych na siebie funkcji.
Hospicjum.
Śmierć nie jest przypadkiem, lecz koniecznością wpisaną od urodzenia w przyszłość każdego człowieka. Medycyna nastawiona jest na wyleczenie chorego i zaniedbała funkcje opieki nad umierającymi. Z pomocą konającym w bólu i osamotnieniu przyszła opieka hospicyjna.
Idea opieki nad umierającymi powstała już we wszystkich społecznościach starożytnych. Jednak dopiero chrześcijaństwo przyczyniło się do jej rozwoju i nadało jej charakter instytucjonalny.
W czasach nowożytnych działalność hospicyjna została zapoczątkowana przez irlandzkie Siostry Miłosierdzia, które w 1879 r. założyły i prowadziły w Dublinie Hospicjum Naszej Pani.
W 1967 w Londynie Cicely Saunders założyła Hospicjum św. Józefa. Opracowano tam koncepcję opieki hospicyjnej uznana za modelową formę. Obecnie instytucja ta uznawana jest za wzorcową. Pełni rolę światowego centrum szkoleniowego. Zajmuje się kształceniem nowych kadr medycznych dla innych ośrodków tego typu na całym świecie.
W Polsce pierwszy ośrodek hospicyjny powstał w Krakowie w 1981 roku. Obecnie funkcjonuje ponad 50. Jednak najpopularniejsza forma opieki hospicyjnej jest opieka w domu chorego.
Opieka hospicyjna opiera się na 7 przyjętych zasadach:
1. Leczenie ukierunkowane jest na objawy choroby (ból, wymioty, osłabienie, zaparcia, duszności, depresja itp.); Ważna jest tu także nie tylko opieka uśmierzająca ból fizyczny, ale także opieka psychiczna i duchowa;
2. Pacjent hospicyjny traktowany jest jak osoba, a nie jak jednostka chorobowa, „rzecz”, która należy uratować, wyleczyć; Ma prawo do decydowania o sobie;
3. Integralna częścią opieki nad umierającym jest opieka nad jego rodzina, zarówno w czasie jego choroby jak i po śmierci;
4. Polega na włączeniu rodziny do opieki nad chorym;
5. Opieka nad chorym prowadzona jest przez zespół pracowników hospicyjnych nawzajem siebie wspierających (lekarz, pielęgniarka, ksiądz i wolontariusze;
6. Opieka hospicyjna ma charakter ciągły, zapewniony przez stały kontakt personelu opiekującego się pacjentem, niezależnie do tego, czy przebywa on w domu, w hosp[icjum czy w szpitalu; Hospicjum nie jest, bowiem dochodzeniem do chorego, ale towarzyszeniem mu;
7. Personel opiekujący się chorym powinien być dostępny w każdej chwili, bez względu na porę dnia i nocy, zarówno dla pacjenta, jak i jego rodziny.
Główne typy opieki hospicyjnej:
1. Hospicja stacjonarne – przeznaczone dla chorych zupełnie samotnych, bezdomnych lub wymagających specjalistycznej opieki lekarskiej;
2. Zespoły domowej opieki hospicyjnej, założone z lekarzy, pielęgniarek, wolontariuszy i księży, prowadzące opiekę nad chorymi w ich domach;
Formy opieki pośredniej:
1. Ośrodki opieki paliatywnej – przez opiekę paliatywną rozumie się taki typ zabiegów, które maja na celu eliminowanie lub łagodzenie objawów choroby bez dążenia do jej wyleczenia przez usuniecie przyczyn; Odbywa się ona w szpitalach, ambulatoriach (przychodnie przeciwbólowe) oraz gabinetach prywatnych i mogą być także połączone z opieką duchowa i psychologiczną;
2. Ośrodki konsultacyjne – SA to wyspecjalizowane poradnie, które udzielają informacji chorym i ich rodzinom na temat różnorakich form pomocy; Często tez pośredniczą w nawiązywaniu kontaktu z hospicjami i ośrodkami opieki paliatywnej;
Praca z osobami umierającymi jest bardzo trudna. Wymaga nie tylko bezinteresownego poświecenia własnych sił dla dobra drugiego człowieka, ale przede wszystkim determinacji, wrażliwości, wytrzymałości, cierpliwości, umiejętności łączenia współczucia ze sprawnością działania, wyrozumiałości i dyscypliny emocjonalnej.
Osoby pracujące w hospicjum (wg badań) motywują swoje działanie potrzebą uzupełnienia wartości własnego życia bezinteresowną pracą dla innych, doświadczeniem zawodowym, doświadczeniem związanym z opieka kogoś bliskiego, poczuciem winy,czy tez przeżyciem religijnym. Działacze hospicyjni przełamują tabu śmierci, przywracają jej wymiar społeczny, wychowują własnym przykładem do pełnego uczestnictwa w najtrudniejszych przeżyciach drugiego człowieka.
Hospicja są także również ważnymi grupami nacisku. Poprzez swoją działalność uświadamiają problemy ludzi chorych terminalnie, potrzebę rozwijania medycyny terminalnej, opieki paliatywnej, nauczania tych przedmiotów w akademiach medycznych i szkołach pielęgniarskich.
Hospicjum nie walczy o prawny zakaz eutanazji, daje alternatywę godnej śmierci i dar życzliwej obecności w tej najtrudniejszej przeprawie na „drugi brzeg”.
Bezdomność.
Bezdomność można rozpatrywać jako:
1. Element sytuacji życiowej konkretnej osoby;
2. Zjawisko społeczne;
3. Przejaw patologii;
4. Trudny problem społeczny;
Bezdomność, zatem powinno być odnoszone do współczesnych wzorów obyczajowych określających sposoby zaspokajania potrzeb mieszkaniowych, cech jakościowych, które decydują o uznaniu za mieszkanie miejsca w tym celu użytkowanego, a także przyjętych standardów, ocen i przeżyć indywidualnych, które dają poczucie posiadania mieszkania –domu.
Można, więc określić bezdomność jako względnie trwałą sytuację człowieka pozbawionego dachu nad głową albo nieposiadającego własnego mieszkania.
Stan ten może być efektem:
• dobrowolnie wybranego stylu życia (np. włóczęgostwo);
• desperackich decyzji (np. uchodźstwo);
• własnych bądź cudzych zachowań dewiacyjnych (np. wykwaterowanie osób naruszających przepisy prawa lokalowego);
• zdarzeń losowych (np. trzęsienie ziemi, sieroctwo);
• wadliwej polityki społecznej (np. deficyt mieszkaniowy, ubóstwo);
Na podstawie genetycznego podłoża wyróżniamy:
1. bezdomność z wyboru;
2. bezdomność z konieczności;
Na podstawie sytuacji faktycznej i stosunku do niej wyróżniamy:
1. bezdomność sensu stricte (jawna, rzeczywista) – brak własnego mieszkania oraz jakiegokolwiek innego schronienia przeznaczonego i przystosowanego do zamieszkania;
2. bezdomnośc sensu largo (utajona, społeczna) – opiera się na ocenie posiadanego lokum jako nie spełniającego kryteriów mieszkania ze względu na jaskrawe odstępstwo od minimalnych standardów mieszkaniowych albo ze względu na kulturowo usprawiedliwione aspiracje;
W Polsce w kategorii bezdomnych wyłania się nowa grupa młodych robotników, którzy na skutek narastającego bezrobocia i likwidacji hoteli robotniczych popadają w krańcowe formy bezdomności społecznej. Nowym dla Polski są także bezdomni cudzoziemcy, którzy zasiedlają wysypiska śmieci i w nachalnym żebractwie szukają sposobu na życie.
Przyczyny bezdomności jako zjawiska społecznego wiązane są także:
• ze zmianami demograficznymi,
• z ruchliwością społeczną,
• z recesja gospodarczą i sprzężonym z nią bezrobociem oraz ubożeniem społeczeństwa,
• z niedowładem polityki mieszkaniowej,
• kurczeniem się komunalnych zasobów mieszkaniowych,
• brakiem lokali zastępczych,
• wzrostem cen mieszkań czynszowych,
• z redukcją nakładów państwa na pomoc społeczną,
• z dysfunkcjonalnością instytucji opiekuńczo-resocjalizujących i karnych
Przyczyny bezdomności jako cechy położenia społecznego związane są:
• z patologiami (alkoholizm, przestępczość, prostytucja, narkomania, rozpad więzi rodzinnych, włóczęgostwo, żebractwo)
• z zaburzeniami psychicznymi
• z konfliktami na tle obyczajowym i odtrąceniem niesamodzielnych członków rodziny (samotne matki, porzucone dzieci, chorzy na AIDS, zniedołężniali starcy);
Działania normalizujące zjawisko bezdomności, jeżeli chodzi o bezdomnych z wyboru – polegają na tworzeniu sieci placówek czasowego zakwaterowania, połączonego z poradnictwem i pomocą doraźną. Bezdomność z konieczności – bez względu na postać i źródła jest zjawiskiem patologii społecznej. Przeciwdziałanie jej wymaga decyzji politycznych i rozwiązań makrosystemowych, kompensujących braki polityki mieszkaniowej i niedostatki zaplecza opieki społecznej.
Współczesne formy bezpośredniej pomocy dla bezdomnych oparte są na systemie różnych pod względem przeznaczenia, organizacji wewnętrznej, zasad finansowania, statusu prawnego instytucji:
1. zakłady dysponujące kwaterami zastępczymi dla grup bezproblemowych;
2. zakłady długoterminowego pobytu dla wyselekcjonowanych kategorii bezdomnych z programami pomocy dostosowanej do ich specjalnej sytuacji;
3. zakłady poprzestające na zapewnieniu noclegu z pomocą ograniczona do podstawowych potrzeb biologicznych.
Bezrobocie.
Bezrobocie w Polsce jest zjawiskiem względnie nowym. Pojawiło się w 1990 roku wraz z rozpoczęciem procesów transformacji ustrojowej. W Polsce stosowaną miarą bezrobocia jest tzw stopa bezrobocia, czyli procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności pracującej poza rolnictwem.
Charakterystyczną cechą polskiego bezrobocia jest jego długotrwałość, co łączy się z utratą prawa do zasiłku. Ponadto wśród bezrobotnych dominują kobiety, co powoduje powiększenie obszaru niedostatku rodzin zwłaszcza tych niepełnych 9nazywane jest to w literaturze feminizacją procesu ubożenia).
Polskie bezrobocie charakteryzuje także jego przestrzenne zróżnicowanie. Najniższe bezrobocie jest na terenach lezących wokół wielkich miast, najwyższe zaś – na terenach, na których istniały nieliczne zakłady przemysłowe i upadły.
Należy pamiętać, że negatywne skutki pozostawania bez pracy odczuwają nie tylko osoby bezrobotne, ale także członkowie ich rodzin, a rodziny z bezrobotnymi są na ogół większe niż z pracującymi.
Przyczyny polskiego bezrobocia:
1. Rozpad RWPG;
2. Zbyt szybkie przejście na rozliczenia dolarowe w handlu z krajami sąsiadującymi (oni z powodu braku dolarów ograniczyli wymianę towarową, co spowodowało spadek produkcji wielu branż przemysłowych);
3. Załamanie handlu z ZSRR – największym odbiorcą wszelkiej produkcji;
4. Upadek muru berlińskiego spowodował pośrednio upadek przemysłu militarnego:
5. Libelaryzacja handlu zagranicznego w połączeniu z niską konkurencyjnością cenową i jakościową postawiła nasze produkty na straconej pozycji;
6. Przestarzały majątek produkcyjny i nienowoczesna struktura kwalifikacji pracowniczych oraz zadłużenie;
7. Spadek krajowej produkcji i ograniczenie popytu wewnętrznego.
Społeczne skutki bezrobocia (ogólnoekonomiczne i ogólnospołeczne);
1. Pogorszenie stanu zdrowia fizycznego i psychicznego w społeczeństwie;
2. Wzrost przestępczości wśród bezrobotnych;
3. Bezrobocie sprzyja wzrostowi liczby rozwodów;
4. Młodzi bezrobotni są grupa najbardziej zagrożoną skutkami dezaktywacji zawodowej (trwałe i groźne społecznie zmiany w psychice);
5. Przestępczość przybiera dla młodych ludzi postać zaklętego kręgu, z którego wyjście jest bardzo trudne.
Wpływ bezrobocia na funkcje rodziny:
1. Funkcje ekonomiczno-konsumpcyjne – ludzie nie mogą się prawidłowo odżywiać, posiadać mieszkania, ponosić kosztów jego utrzymania i wyposażenia, organizować wypoczynku ani korzystać z dóbr kultury;
2. Funkcje opiekuńczo –wychowawcze – np. bezrobocie matki najczęściej powoduje zabranie dziecka z przedszkola ze względu na opłaty, a przedszkole to także instytucja wychowawcza a nie tylko opiekuńcza.
3. Funkcje emocjonalno –ekspresyjne – badania wykazują, że w pierwszej fazie bezrobocia następuje zacienienie więzi rodzinnych. Ale wraz z wydłużaniem się tego bezrobocia narastają konflikty w rodzinie związane z niedostatkiem i obwinianiem o to bezrobotnego. Bezrobotny traci swoja pozycje w małżeństwie i rodzinie, obniża się jego autorytet w oczach współmałżonka i dzieci. Następuje zachowanie lub nawet utrata poczucia bezpieczeństwa osób zależnych materialnie od bezrobotnego;
4. Funkcja socjalizacyjna – bieda, konflikty i napięcia w rodzinie bezrobotnego nie stwarzają właściwego klimatu do wszechstronnego rozwoju dzieci. Dochodzi czasami do wytworzenia tzw stygmatu niższości.
5. Funkcja Prokreacyjna – młodzi ludzie rezygnują z zawierania małżeństw i przesuwaja w czasie decyzje urodzenia dziecka.