Przeznaczenie (predestynacja), a wolna wola.

Są tacy, którzy uważają, że to, jak będzie wyglądało życie, zależy tylko od nich. Inni sądzą, że o wszystkim, co nas spotyka, ktoś już dawno temu zadecydował, wypatrują więc znaków od losu. Ludzie od zawsze szukali odpowiedzi na pytanie czy sami kierują własnym losem czy może ich losy zostały już dawno zapisany w gwiazdach, a może istnieje coś pośredniego może mamy wyznaczony cel ale sami wybieramy drogę którą do niego dojdziemy, albo nasze skłonności same popychają nas w określoną stronę i sytuacje.
Wolna wola i przeznaczenie co kryje się za tymi słowami? Wolna wola to cecha ludzkiego umysłu i świadomości, pozwalająca człowiekowi samemu decydować samemu decydować o swoich czynach i nie być całkowicie zdeterminowanym przez los, instynkty i siły wyższe. Pogląd że ludzi mają wolną wole jest nazywany indeterminizmem lub woluntaryzmem. Przeznaczenie również nazywane losem, dolą, fatum, fortuną, oraz predestynacją, jest nieodwołalną koniecznością zarządzone przez bogów, lub inny wyższy byt.
Jakie jest źródło obu pojęć? Człowiek, chcąc uzasadnić sobie różnorodność kolei ludzkich losów, swoją bezradność wobec sił natury mających na nie wpływ i zdjąć z siebie choć część odpowiedzialności za bieg wydarzeń wymyślił przeznaczenie. Rządzić nim mieli bogowie, inne istoty takie jak Parki, Sybile lub Mojry, lub sam wszechświat miał działać zgodnie z misternym planem. Źródła wolnej woli możemy szukać z punktu widzenia religijnego, lub naukowego. Z punktu widzenia naukowego człowiek rodzi się z wolną wolą która jest elementem jego psychiki. Mimo jego predyspozycji które ułatwiają lub utrudniają mu podjęcie pewnej określonej decyzji lub wykonania określonego działania zawsze sam podejmuje ostateczne wybory. Zaś z punktu religijnego zawsze źródłem wolnej woli jest Bóg. Tomasz z Akwinu postulował, że Bóg celowo tak urządził świat, aby dać wolną wolę człowiekowi. Pociąga to za sobą wniosek, że Bóg do końca nie zna przyszłości. Aby uratować wszechwiedzę Boga, Tomasz z Akwinu stwierdzał, że Bóg zna przyszłość świata w ogólnym zarysie - ma tzw. "plan Boży". Natomiast co do szczegółowych żywotów poszczególnych ludzi Bóg zostawił celowo pewien margines wolności i przypadkowości. Wolna wola jest w tym systemie "darem Boga", który człowiek może spożytkować dobrze albo źle. Wolna wola spożytkowana w dobrym kierunku, to wybór takiego działania, które jest zgodne z "ogólnym planem Bożym dla świata". Zaś święty Augustyn twierdził że człowiek posiada wolną wole którą otrzymał od Boga by kierowała jego rozumem. Człowiek wyposażony w wolną wole sam musiał wybierać między cnotami a namiętnościami. Tylko wolna wola może skłonić rozum do służenia namiętności(1).
Wolna wola i przeznaczenie a religia chrześcijańska. Kościół bardzo długo szukał odpowiedzi na pytanie, skoro Bóg jest wszech wiedzący to zna wszystkie zakamarki przyszłości i każde nawet najmniej ważne przyszłe zachowanie ludzkie, to gdzie tu miejsce na wolną wole człowieka? Odpowiedz jest bardzo prosta, Bóg przewiduje jak dany człowiek postąpi korzystając ze swojej wolnej woli, a nie decyduje jak ma postąpić. Święty Augustyn napisał , chyba nawet obłąkany nie odważy się powiedzieć, że chcemy bez udziału woli. Toteż chociaż Bóg przewiduje, jaka będzie nasza wola w każdej przyszłej okoliczności, nie wynika z tego jednak, że w jakimkolwiek przypadku chcemy bez udziału woli.(2) Tak więc Bóg jest najwyższym bytem

którego nie dotyczą prawa którym jest poddany człowiek. Kościół na różne sposoby próbował
pogodzić Boga wszechmogącego i człowieka który sam decyduje o swoim losie. Lecz w XVI w podczas ,,reformacji ?? w Szwajcari powstał odłam chrześcijaństwa zwany Kalwinizmem. Jej centralnym punktem była nauka opredestynacji, wedle której ludzie od chwili urodzenia są przeznaczeni przez Boga albo do zbawienia, albo do potępienia. Bóg dokonał tego wyboru przed stworzeniem świata i nie będzie on zmieniony. Spełnianie dobrych uczynków jest wyłącznie dowodem, że należymy do grona wybranych przez Boga Również powodzenie w biznesie i w życiu jest dowodem łaski Bożej. Ten odłam istnieje po dziś dzień i jest nawet czołową religią Holandi i Szkoci. Polsce liczba wyznawców Kalwinizmu sięga 5000 wiernych. Tak więc nie którzy pragną wierzyć że kwestia zbawienia nie jest zależna od nich i choćby bardzo się starali zbawienie bądź męki piekielne są im przeznaczone.
Przeznaczenie a etyka. Jednym z największych problemów jakie stawia przed nami pojęcie przeznaczenia jest nie możliwość stworzenia jakiejkolwiek etyki i zasad moralnych. Najlepszym przykładem będą tu biblijni pierwsi ludzie Adam i Ewa. Mieszkali oni w raju stworzonym przez Boga i cieszyli się jego zaletami tak długo jak przestrzegali jednej jedynej zasady, nie zrywać i nie jeść owoców z drzewa wiadomości dobrego i złego. Jeśli przeznaczeni istnieje w takim wypadku to prawo Boga było kpiną z pierwszych ludzi którzy chcąc nie chcąc i tak zerwali by owoc z drzewa i zostali by wypędzeni z raju. Ponieśli by karę za czyn który nie był zależny od ich woli. Te przykład obrazuje nie możność stworzenia etyki w przypadku gdy istnieje przeznaczenie. Jeśli mężczyzna morduje drugiego mężczyznę to nie dlatego że chciał go zamordować, ale dlatego że musiał go pozbawić życia. Tak więc jaki jest sens w karaniu takiego człowieka który popełnił zbrodnie bez udziału wolnej woli. Na całym świecie znany jest termin zbrodni popełnionej w afekcie gdy człowiek pod wpływem silnych emocji nie jest w stanie w pełni kontrolować swojego zachowania, wiele sądów uwarz to za okoliczność łagodzącą, więc jeśli częściowe nie panowanie nad swoimi zachowaniami powoduje złagodzenie kary w przypadku gdyby przeznaczenie istniało i dany człowiek nie miał by żadnej władzy nad swoim zachowaniem karanie nie miało by najmniejszego sensu. Chyba że uznamy że człowiekowi któremu jest przeznaczone popełnić zbrodnie, jest również przeznaczone być osądzonym i ukaranym w myśl prostej zasady że kara jest odpłatą za zło.
Święty Augustyn pisał o rzeczach które są człowiekowi przeznaczone. Jeśli człowiek kieruje się namiętnościami a nawet popełnia przestępstwa i uda mu się uniknąć kary od prawa doczesnego to i tak jago postępki zostaną osądzone przez Boga po jego śmierci. Po prawie, które w doczesnym życiu trzyma w karności społeczności ludzki; następuje to co jest pozostawione Opatrzności Bożej, której kary są nie widoczne, lecz bardziej niechybne(3)
Jeżeli przeznaczenie istnieje to czy można z nim walczyć? Walka z przeznaczeniem to temat który pojawiał się w literaturze i sztuce od zawsze tak samo jak miłość czy temat władzy. Już w starożytności w sztukach greckich takich jak: ,,Król Edyp?? czy ,,Antygona?? ludzie starali się wygrać lub oszukać fatum czyli nieuchronnego, nieodwracalnego losu; nieodwołalnej woli bogów, na którą nikt nie ma wpływu. W tragediach antycznych takie próby zawsze kończyły się katastrofą dla bohaterów. W dzisiejszych czasach ten temat również jest bardzo popularny, wystarczy zwrócić uwagę na film pod tytułem ,, Oszukać przeznaczenie?? w który główni bohaterowie uciekają przed przeznaczeniem którym jest śmierć. Bohaterowie filmu mimo że przez długi czas dają rade wyślizgiwać się śmierci w końcu jednak giną. W literaturze również można spotkać motyw walki z przeznaczeniem, choćby ,,Wiedzmin?? Andrzeja Sapkowskiego który przedstawia losy dwójki przeznaczonych sobie ludzi. O przeznaczeniu pisał często również

Seven Kink który pisał że ono zawsze dopada każdego, tyle, że jeśli mu przeszkadzamy, to objawia się w formie zminimalizowanej.(4).
Czy przyszłość można wyliczyć? Francuski filozof Pier Laplac stworzył teorie według której wszystko co się dzieje jest warunkowane prawami mechaniki oraz aktualnym pędem i położeniem wszystkich obiektów materialnych. Skoro tak, to (przynajmniej w teorii) znając te prawa oraz pęd i położenie wszystkich obiektów można "wyliczyć" wszystkie przyszłe, jak i przeszłe wydarzenia. Są one więc w całości warunkowane aktualnym stanem wszechświata, a my jako jego integralna część, również składająca się tylko z takich obiektów, nie możemy w żaden sposób zmienić tego stanu. Tak więc gdyby stworzyć komputer który potrafiłby obliczyć zachowanie każdego atomu we wszechświecie można by poznać swoje przyszłe perypetie, lecz gdyby człowiek wiedział że w przyszłości spotka go jakaś straszna tragedia to czy nie próbował by zmienić przyszłości, gdyby człowiek dowiedziawszy się że jutro zginie w wypadu samochodowym nie został by w domu. Co by wtedy się stało?
Czy można poznać swoje przeznaczenie? Jeśli by założyć że przeznaczenie istnieje i że nasze losy są od nie pamiętnych czasów już gdzieś zapisane, to czy nie da się zajrzeć w te zapisane strony? Czy można się dowiedzieć jaka będzie nasza przyszłość. Nawet jeśli jest to nie możliwe to i tak ludzie od zawsze tego próbują wykorzystując do tego Astrologie (badanie położenia ciał niebieskich przy założeniu, że istnieje bezpośredni związek między zjawiskami na niebie a losem poszczególnych ludzi i wydarzeniami na ziemi.), wróżbiarstwo (to zespół czynności związanych z próbami przepowiadania przyszłości z pomocą specjalnych przedmiotów i technik, a według niektórych interpretacji także sił nadnaturalnych.), oraz jasnowidzenia (definiuje się jako rodzaj zdolności paranormalnej umożliwiającej postrzeganie osób, zjawisk i przedmiotów w czasie i przestrzeni bez udziału percepcji zmysłowej.) Wglądy w przyszłość uzyskane z takich źródeł są często nie jasne i trudno odnieść je do jakiś konkretnych wydarzeń i osób. Nie jest potwierdzone czy takie praktyki rzeczywiście odnoszą jakiś prawdziwy skutek czy są to tylko puste praktyki. Jeszcze jedną ze znanych ludziom metod poznania przyszłości jest wizja dana od Boga, tak zwane objawienie (w religiach objawionych jest to przesłanie, dzięki któremu Bóg ukazał się człowiekowi.) Jednym z takich przypadków jest objawienie w Ftimie mieście w Portugalii leżące w centrum kraju, w 1917 w Fatimie miało miejsce objawienie Matki Boskiej trojgu pasterzom: Franciszkowi i Hiacyncie Marto oraz Łucji dos Santos i przekazanie im trzech tajemnic fatimskich. Kościół katolicki uznał te objawienia za nie będące w sprzeczności z doktryną. Za cud uznał je w 1930. Trzy tajemnice były po kolej związane z ustanowieniem święta Maryjnego, druga była wizją piekła zaś trzecia była zapowiedzią przyszłych wypadków, były zapowiedzią zamachu na Jana Pawła II na placu świętego Piotra w Rzymie 13 maja 1981r. Matka Boska uchyliła więc rąbka przyszłości.
Konsekwencje wolnej woli. Jeśli założymy że to wolna wola istnieje i kieruje naszymi ruchami to oznacza że nie tylko posiadamy wolność wyborów, ale również to że jesteśmy odpowiedzialni za konsekwencje naszych wyborów. Człowiek sam jest odpowiedzialny za wszystkie: oszustwa kradzieże, pobicia, gwałty, rabunki, napady, zabójstwa, niegodziwości, morderstwa, wojny, ludobójstwa i wszelkie popełnione zło. Nie można odpowiedzialnością za to zło obarczyć nikogo, nawet Boga bo zło które tkwi w przewinieniu, nie pochodzi od Boga(5). To Bóg dał nam wolną wole ale to my nią rozporządzamy. Bóg dał nam tą broń ale nie każe nam za jej pomocą krzywdzić innych ludzi, sami decydujemy czy wykorzystamy ją do dobrego lub do złego, a kto stworzył zło. Nie mogę wskazać palcem. To nie ktoś jeden, określony; każdy poszczególny zły człowiek jest sprawcą swego złego czynu(6).

Nie można jedno znacznie stwierdzić czy kieruje nami od dawna wyznaczony los czy nasza własna wolna wola. Obie te teorie mają swoich zwolenników jak i przeciwników którzy wysuwają masę argumentów na poparcie swojej tezy bądź zadanie fałszu drugiej stronie. Nie wiadomo też czy istnieje coś pomiędzy ,jak przeznaczony nam los na który możemy w ograniczonym stopniu wpływać. Ja sam uważam że człowiek sam decyduje o własnym losie, a przeznaczenie to tylko wymysł ludzi którzy chcieli coś obwiniać za swe porażki i nie powodzenia, bo łatwiej jest wierzyć że niepowodzenie jest skutkiem złośliwości losu, a nie własnego braku zdolności umiejętności.