Blaski i cienie sąsiedztwa polsko-niemieckiego w okresie piastowskim.

Epoka feudalna to okres, w którym wyłaniały się w Europie pierwsze granice państwowe, narodowe i religijne. Obecna granica zachodnia jest rezultatem trwających od wielu wieków zmagań polsko-niemieckich.

Do ok. X w. n. e. plemiona polskie i niemieckie nie miały ze sobą bezpośredniego styku. Ludy te (Słowianie i Germanie) stanowiły odłam wielkiej wspólnoty indoeuropejskiej, do której wchodzili jeszcze np. Celtowie, Hellenowie, Ormianie, Sarmaci i Hindusi. Pierwotna granica, która powstała między plemionami Germanów i Słowian ok. VII w. była najdalej wysuniętą na zachód linią osadnictwa słowiańskiego w ciągu wieków. Była ona wynikiem wielkiej wędrówki ludów.

Pierwsza granica Polski z Zachodem została utrwalona w części dokumentu Mieszka I pochodzącego z 991-992 r. pt. „Dagome iudex” . Ostatni etap jednoczenia ziem polskich przypadł na wiek X-czas pierwszej fazy walk z Niemcami .Niemcy mieli dosyć dużą przewagę nad Polakami. W początkach średniowiecza zajmowały obszar około 350 tys. km,
a Polska po przyłączeniu Małopolski i Sląska tylko ok. 225 tys. km i była krajem o niskim zaludnieniu. Dochodził do tego wyższy poziom życia ekonomicznego Niemiec, którzy mieli w swoim państwie np. lepsze połączenia komunikacyjne i sprawniejszą organizację wojskową. Mimo to Mieszkowi I udało się pokonać Niemców, a w trakcie walk powiększyć Polskę o dwie kolejne dzielnice. Walki toczone z sąsiadami miały więc zdecydowaną korzyść dla Polski.

W roku 966 ,po podpisaniu pokoju z Czechami i przyjęciu wiary chrześcijańskiej, Mieszko zawarł porozumienie świadczące o przyjazni z cesarzem Ottonem. Jednak układ ten nie przynosił korzyści Polsce, ponieważ oznaczał uznanie wyższości władzy cesarskiej. W ciągu kilku następnych lat Niemcy dokonywali interwencji w sprawy polsko-pomorskie, co dzięki Mieszkowi zostało wkrótce stłumione. Jednak ze względu na obawę przed poganami w postaci Słowian połabskich, Mieszko ponownie szukał zbliżenia z Niemcami. Była to strategia z jego strony, by uzyskać pomoc w walkach z plemionami połabskimi.

Za panowania Bolesława Chrobrego sytuacja między sąsiadami zmieniła się. W roku 1000 król otrzymał od cesarza zwolnienie ze stosunku nierównej przyjażni. Dwa lata póżniej zmarł Otton III, Bolesław Chrobry zajął wówczas Łużyce i Milsko, po czym wkroczył do Miśni. Nowo wybrany na króla niemieckiego Henryk II uznał nabytki Chrobrego. Układające się w miarę poprawnie stosunki z Niemcami popsuły się po zamachu na Bolesława w czasie jego wyjazdu z Merseburga. Aż do roku 1018 ( pokój w Budziszynie) Bolesław Chrobry prowadził krwawe walki z cesarzem niemieckim. W wyniku tych wojen Bolesław umocnił swoją zwierzchność w Łużycach i Milsku, powrócił do łask u cesarza. Ważnym wydarzeniem był wtedy symboliczny akt włożenia korony na głowę Chrobrego przez Ottona III. Akt ten miał takie korzyści dla Polski, że zapewnił jej utworzenie organizacji kościelnej. Powstało arcybiskupstwo w Gnieżnie z podległymi biskupstwami w Krakowie, Kołobrzegu i Wrocławiu.

Około roku 1017 zarysowało się pierwsze w dziejach przymierze niemiecko-ruskie, w ramach którego Niemcy przy pomocy innych krajów sąsiednich dążyli do odzyskania utraconych wcześniej ziem. W roku 1031 nastąpił koncentryczny atak na Polskę: Niemcy zagarnęli Łużyce i Milsko, Czesi- Morawy, a Ruś- Grody Czerwieńskie. Ponownego odbudowania państwa polskiego dokonał dopiero w roku 1054 Kazimierz Odnowiciel. Król ten ,po wygnaniu z Polski podczas najazdu Brzetysława (książę czeski) przebywał w Niemczech, zyskał sobie wtedy przychylność cesarza Konrada II i całego dworu carskiego. W roku 1039 powrócił do Polski przy pomocy niemieckiej.

W trakcie trwania zamieszek wewnętrznych w Niemczech (spór o inwestyturę), a było to już za panowania Bolesława Krzywoustego, Polacy wykorzystali sytuację i zdołali zająć odebrane wcześniej Pomorze. Za czasów tego króla polska granica zachodnia przesunęła się na linię Berlina i Rugii. Państwo polskie nie było jednak dostatecznie silnie ,by podjąć bezpośrednią okupację. Po śmierci władcy (1138 r.) jego synowie wdali się w walki domowe, które zakończyły się wypędzeniem z kraju Władysława Wygnańca. Ujął się za nim cesarz niemiecki Konrad III, jednak dopiero w roku 1157 cesarzowi Fryderykowi Rudobrodemu udało się przełamać linię obrony na Odrze i stanąć pod Poznaniem.

W drugiej połowie XII wieku Niemcy jeszcze kilka razy próbowali zaspokoić swoje zwierzchnie aspiracje, były to jednak sukcesy przejściowe i nie miały zbyt dużego wpływu na granicę kraju. Na południu rozwijała się Marchia Miśnieńska z siedzibą w Miśni. Tworzyła ona samodzielny organ polityczny, który był zalążkiem przyszłego księstwa saskiego. Odbudowano niemiecką organizację kościelną, na Połabiu zaczęły osiedlać się niemieckie zakony. Miało to dość duże znaczenie dla tych ziem, gdyż Niemcy podjęli się zasiedlania wsi i miast swoimi osadnikami. Kulturze niemieckiej ulegli słowiańscy książęta i rycerstwo. W ciągu XII i XIII wieku północno-zachodnia Słowiańszczyzna uległa germanizacji. Zaczęły się szerzyć niemieckie wpływy polityczne i kulturalne. Pomorze ponownie zaczęło odcinać się od reszty Polski, książęta zachodnio-pomorscy przestali odczuwać wspólnotę terytorialną z Polską. Dopiero w roku 1368 Kazimierzowi Wielkiemu udało się odzyskać część ziem i przywrócić łączność terytorialną Polski z Pomorzem. Wcześniej natomiast margrabiowie niemieccy za nic nie chcieli dopuścić do zjednoczenia Pomorza z Polską. Przystąpili do szybkiego zasiedlania tych terenów poprzez sprowadzenie dużej ilości rycerstwa i mieszczaństwa z głębi Niemiec. Ze względu na interwencję Krzyżaków , nie udało się Niemcom utrzymać w samym Gdańsku, ale na stałe zadomowili się oni w ziemi sławieńsko-słupskiej. Zostali wypędzeni z Pomorza Gdańskiego w roku 1308, w tym samym czasie przyczynili się do dokonania zaboru na prawowitym władcy Polski, Władysławie Łokietku. Zabory brandenburskie oddzieliły Pomorze Zachodnie od Polski, co zburzyło wspólnotę polityczną istniejącą do tej pory między państwami. Wspomniany wcześniej władca odzyskał dla Polski Wielkopolskę i po odnowieniu Królestwa Polskiego (1320 r.) przystąpił do odzyskania Pomorza. Innym punktem sporu polsko-niemieckiego był w czasach piastowskich zakon krzyżacki. Około roku 1225 książę mazowiecki Konrad po raz pierwszy wystąpił z koncepcją zabezpieczenia granicy swojego księstwa przed najazdami Prusów, którzy w tym czasie rozpoczynali samodzielną działalność państwową. Konrad zwrócił się do zakonu krzyżackiego o pomoc w zamian za nadanie im ziemi chełmińskiej. W roku 1283 Krzyżacy zdobyli całe Prusy i wyzwolili się spod zwierzchnictwa książąt mazowieckich i biskupów pruskich. Krzyżacy byli skazani na dopływ ludzi i środków walki z Niemiec. Podstawowe znaczenie miała wtedy komunikacja lądowa przez Pomorze Gdańskie i Wielkopolskę. Po poszerzeniu granic Marchii Brandenburskiej pojawiła się możliwość połączenia Prus z krajami niemieckimi. Krzyżacy zajęli Gdańsk i nie ustąpili z niego mimo wezwań Władysława Łokietka. Zabory brandenburskie i krzyżackie na Pomorzu stworzyły dość groźną sytuację dla Polski, która od zachodu i północy została otoczona niemieckimi siłami. Dopiero Władysław Łokietek, po odzyskaniu wielkopolski z rąk książąt głogowskich
(1314 r.) i po odnowieniu Królestwa Polskiego (1320 r.) przystąpił do odzyskania Pomorza. Toczył się trwający dwa lata proces o Pomorze. Wyrok nakazywał oddanie Polsce zagrabionej ziemi, jednak Krzyżacy tego nie uznali. W tej sytuacji książę Władysław szukał wsparcia w Europie, by wspólnymi siłami odzyskać Pomorze. Zawarto przymierze polsko-węgierskie oraz układ z księciem Litwy, Giedyminem oraz ze Stolicą Apostolską (opozycja do niemieckich Wittelsbachów).
W latach 1326-1332 trwała wojna polsko-krzyżacka , która toczyła się głównie na Kujawach, w Wielkopolsce i na ziemi chełmińskiej. Mimo pomocy Litwy nie udało się Polsce zadać istotnej klęski Krzyżakom. Po opanowaniu przez Krzyżaków Kujaw, zawarto jednoroczny rozejm, przedłużony po śmierci Władysława Łokietka (1333 r.) przez jego następcę, Kazimierza Wielkiego. Król ten nie widząc sensu prowadzenia dalszych walk, chciał zmienić stosunki polsko-niemieckie na dyplomatyczne. Za panowania w Polsce Kazimierza, Marchia Brandenburska pod rządami Wittelsbachów znajdowała się w rozsypce. W latach kolejnych panowie władający poszczególnymi grodami uznawali zwierzchnictwo polskiego króla. Ziemie między Drawą i Gwdą na stałe pozostały wśród obszaru Królestwa Polskiego. Długoletnie walki nie doprowadziły więc do odzyskania Gdańska, ale mimo to przyniosły pozytywny skutek.

Okres średniowiecza to czas, w którym zachodnia Europa wchodziła w proces urbanizacji. W toku przemian w XIII i XIV w. Niemcy pokryły się siecią miast, które przetrwały całą epokę feudalizmu, aż do progu epoki kapitalizmu w XIX w. W Niemczech już na przełomie wieku XII i XIII zaczęły formować się pierwsze państewka terytorialne typu feudalnego. Cechowały się one ustrojem stanowym o bardzo scentralizowanej władzy, z silną przewagą klasy feudałów. Im dalej na wschód, tym przewaga rycerstwa była silniejsza.

Kolonizacja miejska i wiejska przeniknęła z Niemiec na tereny między Łabą i Odrą. Chłopi i rzemieślnicy niemieccy szukali tam znośniejszych warunków bytowych, uciekając przed uciskiem własnych feudałów. Na terenie Polski dzielnicami najbardziej nasyconymi ludnością niemiecką były Dolny Sląsk, Ziemia Lubuska, Pomorze Zachodnie, Nowa Marchia oraz Prusy i Inflanty. Obecność tak wielu Niemców nabierała coraz większego znaczenia w życiu gospodarczym kraju. Niebawem Niemcy sięgnęli też po wpływy polityczne, silne poparcie dla niemczyzny stanowiły klasztory Cystersów oraz Franciszkanów. Bardzo silny był w tym czasie wpływ rycerstwa na Sląsku, które napływało tu z sąsiednich Łużyc i Brandenburgii. Największa kolonia niemiecka powstała na terenie Prus pod rządami krzyżackimi. Migracje ludności niemieckiej sprzyjały i przyspieszały cofanie się granicy politycznej Królestwa Polskiego. Zakładane na prawie niemieckim w ziemiach zaodrzańskich miasta skupiły głównie ludność niemiecką reprezentowaną przez bogatych kupców i rzemieślników, natomiast pospólstwo i wyrobnicy byli zazwyczaj pochodzenia miejscowego. Wpływy niemieckie były silne na dworach książęcych (głównie poprzez związki małżeńskie) oraz w biskupstwach i klasztorach. Natomiast rycerstwo z wyjątkiem brandenburskiej Nowej Marchii, zachowało przez wiele wieków charakter słowiański.

W celu odrodzenia ziem polskich miały miejsce procesy integracyjne. W XII- XIV w. Polska popadła w rozdrobnienie dzielnicowe, ale Niemcy również ulegały chwilowej dezintegracji. Skutki rozbicia dzielnicowego nie pozwalały Polsce na całkowite zjednoczenie.
Integracja ziem polskich ograniczyła się więc do dwóch dzielnic: Małopolski i Wielkopolski. Poza granicami Królestwa były Sląsk, Pomorze i Mazowsze. W latach późniejszych po zawarciu przez Polskę unii z Litwą i sojuszu z Węgrami zdołano pokonać ekspansję niemiecką , a w XV w. odzyskać część poniesionych strat na Pomorzu Wschodnim. Równocześnie w ciągu wieków XIII- XV miała miejsce reforma ekonomiczna w Polsce, która prawie zrównała poziom struktury gospodarczej, politycznej i kulturalnej z innymi krajami zachodniej Europy. Ostoją polskości został wówczas Górny Sląsk.

Koniec okresu piastowskiego przyniósł odbudowę Królestwa Polskiego, ustabilizował zmieniające się do tej pory stosunki polsko- niemieckie i zdecydowanie umocnił polską granicę zachodnią. Zagrabione w czasie wcześniejszych walk ziemie nie zostały odzyskane, jednak już wtedy zostały podjęte pierwsze starania o to. Próby integracji całego Królestwa potrwały aż do wymarcia Piastów mazowieckich w roku 1526.