Choroby układu szkieletowego

I CHOROBY UKŁADU SZKIELETOWEGO

Układ szkieletowy
Nasze kości są lekkie, niezwykle silne i tak połączone, by ciało ludzkie miało dużą możliwość ruchu. Poważnych chorób kości jest niewiele, ale niektóre dolegliwości mają charakter przewlekły.
Czasem odnosimy wrażenie, że kości są twarde, suche i martwe, ale w rzeczywistości są żywą tkanką składającą się w jednej trzeciej z wody, zawierającą dużo białka i składników mineralnych. Dochodzą do nich naczynia krwionośne i połączenia nerwowe. Kości magazynują ważne składniki mineralne, z których organizm może w razie potrzeby korzystać. Same są chronione przed tarciem powstałym na styku kość- kość za pomocą gładkiej chrząstki stawowej.

Podobnie jak inne części ciała, kości podlegają stopniowej odnowie. Oznacza to, ze w miarę upływu lat 206 kości ludzkiego szkieletu wymienia i uzupełnia swoje części składowe. Jednak choroby atakują także kości i stawy. Często wady układu kostnego mają podłoże genetyczne, występują więc od urodzenia, mogą jednak pojawiać się w wieku późniejszym i mają związek najczęściej z chorobami innych narządów. Wiele chorób jest wywołanych przez zaburzenie w gospodarce chemicznej organizmu, np. w układzie hormonalnym, czy niedoborem składników mineralnych. Należy także wspomnieć o skutkach wypadków, czy też nadmiernej eksploatacji danej części ciała.

Wrodzone choroby kości
Przy wrodzonej patologicznej łamliwości kości są wyjątkowo słabe i kruche, wskutek czego łatwo ulegają złamaniom. Dolegliwości tej nie można wyleczyć, można ją jedynie zminimalizować, unikając sytuacji nadmiernie obciążających kości. Czasami zdarz się, ze rosnące kości nie nabierają odpowiednich kształtów. Przykładem mogą być: nienaturalne zgięcia szpotawa stopa; wrodzone zwichnięcia stawu biodrowego, przy którym głowa kości udowej łatwo wyślizguje się z panewki stawowej; i rozczepione podniebienie, polegające na występowaniu szczeliny w podniebieniu twardym pomiędzy ustani a nosem.

Zaburzenia składu chemicznego
W zdrowej kości zachodzą różnorodne procesy chemiczne, ale czasami się zdarza, że któryś z nich nie przebiega prawidłowo. Krzywiące powoduje brak witaminy D, która jest niezbędna dla zdrowych, silnych kości. Witamina D, która występuje w tłustych rybach i produktach mlecznych. Skóra potrafi ją wyprodukować pod wpływem światła słonecznego. Dzieci chore na krzywicę często mają krzywe ręce i nogi, jednak obecnie, głównie dzięki lepszej diecie, choroba ta bardzo rzadko występuje w krajach rozwiniętych. U dorosłych niedobór witaminy D wywołuje osteomalację. Kości stają się słabe, łatwo się łamią, występuje sztywnienie i kurcze mięśni. Osteomalacja jest czasami związana z innym stanem chorobowym, na przykład chorobą nerek, żołądka czy kłopotami z układem trawiennym. Leczenia polega na podawaniu witaminy D, przyjmowaniu właściwych posiłków i eliminowanie ewentualnych chorób towarzyszących.

Złamanie kości
Jeżeli siła urazu przekracza wytrzymałość kości, to dochodzi do złamania kości. Uraz powodujący złamanie kości może być bezpośredni lub pośredni. Powstałe w wyniku złamania odłamy kostne mogą być względem siebie przemieszczone lub nie. Dlatego wyróżnia się złamania z przemieszczeniem i złamania bez przemieszczenia. W złamaniach z przemieszczeniem odłamy kostne mogą być ułożone względem siebie pod różnym kątem, lub przemieszczone do boku - często z jednoczesnym skręceniem (rotacją). Przy oglądaniu kończyny, w której doszło do przemieszczenia odłamów kostnych, stwierdza się jej "skrócenie". Jeżeli w wyniku złamania powstały więcej niż dwa odłamy, złamanie nazywa się wieloodłamowym. W przypadku, gdy złamaniu kości towarzyszy uszkodzenie powłok skórnych w okolicy złamania - nazywa się to złamaniem otwartym, w przeciwieństwie do złamania zamkniętego, gdy powłoki skórne nie zostały uszkodzone. Gdy złamanie dotyczy kości, której wytrzymałość uległa zmniejszeniu w wyniku wcześniejszych zmian chorobowych (zapalnych, nowotworowych lub innych) - to takie złamanie nazywa się złamaniem patologicznym. Czasami do takiego złamania dochodzi w wyniku błahego urazu o niewielkiej sile, niewystarczającej do złamania zdrowej kości.
Do złamań dochodzi w różnym wieku. W wieku dziecięcym najczęściej dochodzi do złamania kości piszczelowej, nadkłykciowego złamania kości ramiennej i złamania kości przedramienia. U dzieci istnieje szczególny typ złamania bez bocznego przemieszczenia - złamanie podokostnowe, zwane czasami złamaniem "typu zielonej gałązki". W tym typie złamania silna i gruba okostna nie ulega uszkodzeniu, przez co nie dochodzi do przemieszczenia odłamów do boku. U ludzi dorosłych (zwłaszcza w wieku starczym) najczęstszymi złamaniami związanymi z osteoporozą kości są złamania dalszej przynasady i nasady kości promieniowej, złamanie kompresyjne (zgniecenie) trzonów kręgów i złamanie szyjki kości udowej.

Zwichnięcie stawu
Urazowe zwichnięcie stawu można zdefiniować jako całkowite przemieszczenie względem siebie powierzchni stawowych kości tworzących staw. Jest to uraz bardzo poważny, któremu zawsze towarzyszy rozerwanie torebki stawowej i więzadeł. Termin "zwichnięcie" często jest nadużywany przez pacjentów, którzy tym mianem określają znacznie mniejszy uraz - skręcenie stawu.


Skręcenie stawu
W wyniku działania siły, najczęściej skrętnej, dochodzi do różnego stopnia rozerwań i rozciągnięć torebki stawowej i więzadeł, bez trwałego przemieszczenia powierzchni stawowych kości. Tego typu uraz stawu określany jest jako skręcenie. Ból, obrzęk i czasami krwiak w okolicy stawu są charakterystycznymi objawami skręcenia. Najczęściej takiemu urazowi ulegają stawy skokowe. Skręcenie jest znacznie częstszym urazem stawu niż zwichnięcie.


Osteoporoza
Osteoporoza jest uogólnioną chorobą kości, charakteryzującą się zmniejszoną masą tkanki kostnej i destrukcją jej budowy przestrzennej (mikroarchitektury), które w kosekwencji prowadzą do zwiększonego ryzyka złamań kości. Dokonując pewnego uproszczenia można stwierdzić, że jest to choroba, w której jest "za mało kości w kości" (bez zmiany jej objętości) w stosunku do normy wieku, płci i rasy. Dlatego też, innym niekiedy terminem określającym osteoporozę jest zrzeszotnienie kości - oznaczające rozrzedzenie kości. Choroba przez długi czas przebiega bez jakichkolwiek objawów. Zwykle dopiero po latach ujawnia się poprzez złamania patologiczne pod wpływem niewielkich urazów oraz występujących wraz z nimi licznych powikłań. Zaawansowana choroba doprowadza do trwałego kalectwa - ograniczenia sprawności ruchowej i przewlekłego bólu, bądź śmierci.
Osteoporoza należy do chorób, których rozwój związany jest z szeroko pojętym stylem życia człowieka obejmującym m.in. problemy związane z żywieniem (np. niedostateczną podażą wapnia w diecie), zbyt małą aktywnością fizyczną, niedostatecznym nasłonecznieniem. Oprócz tego, osteoporozę cechuje znaczne uzależnienie od wieku, dotyczy osób najczęściej po 60 roku życia.
Osteoporoza jest najczęstszą chorobą kości. Przeprowadzone w Polsce badania oparte na diagnostyce radiologicznej kręgosłupa wykazały, że u osób powyżej 50 roku życia blisko jedna trzecia kobiet i mężczyzn jest dotkniętych tą chorobą (zależnie od płci w poszczególnych regionach kraju mogą występować istotne różnice w częstości występowania choroby).
Z uwagi na przyczyny powodujące chorobę wyróżnia się osteoporozy pierwotne, bądź wtórne. Osteoporoza pierwotna stanowi 80% wszystkich przypadków osteoporoz; wśród nich wyróżnić można dodatkowo takie, które często występują w młodym wieku i dotyczą wzrostu szkieletu nie nadążającego za normą wiekową (osteoporozy idiopatyczne) oraz takie, w których dochodzi do znacznej utraty tkanki kostnej z powodu menopauzy lub starości (osteoporozy inwolucyjne). Osteoporoza wtórna występuje w 20% przypadków osteoporoz i jest zawsze następstwem innej choroby (np. defekty genetyczne, zaburzenia endokrynologiczne), bądź też skutkiem długotrwałego przyjmowania niektórych leków. Osteoporoza (wtórna) prawie zawsze obejmuje swoim procesem wszystkie kości. Miejscowo przebiegający proces osteoporotyczny może być związany np. z reumatoidalnym zapaleniem stawów lub długotrwałym unieruchomieniem (np. noszenie opatrunku gipsowego).
Podstawowym badaniem dla rozpoznania osteoporozy są badania ilościowe, oceniające gęstość kości. Są to badania densytometryczne, oparte na zastosowaniu niewielkich dawek promieni jonizujących lub fali ultradźwiękowej. W zawansowanej fazie choroby, kiedy gęstość kości zmniejsza się o około 40%, osteoporozę daje się rozponać również na podstawie typowych zdjęć radiologicznych kości. Dla ustalenia przyczyny oraz śledzenia przebiegu leczenia osteoporozy konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych krwi i moczu. W zakres badań laboratoryjnych może wchodzić także ocena stężeń we krwi wybranych hormonów oraz tzw. wskaźników przebudowy kośćca.


Infekcje i guzy
Tak jak skóra i zęby, również kości mogą być zainfekowane przez zarazki. Jednym z rzadkich rodzajów infekcji jest zapalenie szpiku. Zazwyczaj występuje u dzieci, powodując wielką tkliwość zaatakowanego przez chorobę miejsce. Jest wywoływany przez stosunkowo powszechną bakterię (gronkowiec złocisty), który dostaje się do układu krwionośnego, zwykle przez ranę i tą drogą dociera do kości. Choroba ta może być chroniczna, może też towarzyszyć innym dolegliwością, jak tyfus czy syfilis. Infekcje leczy się zwykle antybiotykami. Niektóre guzy kości są nieszkodliwe. Jednak w kilku przypadkach mogą zmienić się w tkankę nowotworową o charakterze złośliwym i spowodować przerzuty do innych narządów. Częściej zdarza się, że rak innego narządu przerzuca się na kości. Przy obecnym rozwoju chirurgii, farmakologii i radiologii coraz więcej złośliwych guzów można skutecznie leczyć.


Wrodzona dysplazja stawów biodrowych
Wrodzona dysplazja (niedorozwój) stawów biodrowych przejawia się m.in. tym, że panewka stawu biodrowego jest płytka i mała, jej kąt nachylenia do linii poziomej jest zwiększony, głowa kości udowej bywa odchylona do boku, kąt szyjkowo-trzonowy i kąt przodoskręcenia szyjki kości udowej są zwiększone w stosunku do normy. Wada powstaje w okresaie życia płodowego i jest najczęściej występującą wadą wrodzoną u ludzi. Jej etiologia (przyczyna), podobnie jak większości wad wrodzonych, nie jest wyjaśniona. Jej najbardziej nasilona forma to wrodzone zwichnięcie stawów biodrowych.
Rozpoznanie wrodzonej dysplazji (niedorozwoju) stawów biodrowych odbywa się na podstawie badania klinicznego noworodka (najlepiej w pierwszych 5 dniach po urodzeniu) oraz badania radiologicznego i/lub ultrasonograficznego stawów biodrowych.


Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), dawniej nazywane gośćcem przewlekłym postępującym (GPP) jest chorobą ogólnoustrojową, chociaż przede wszytkim dotyczy narządów ruchu.

Charakterystycznymi objawami choroby są:
 długotrwałe obrzęki tych samych stawów po obu stronach ciała, najczęściej stawów rąk i stóp, nadgarstka, łokci, stawów skokowych;
 uczucie sztywności porannej, ustępujące po rozruszaniu się;
 zaniki mięśniowe;
 obecność tzw. guzków reumatoidalnych w tkance podskórnej;
 zapalenie kaletek maziowych pochewek ściegien;
 często zerwania ścięgien (zarówno mięśni zginaczy, jak i prostowników) osłabionych w procesie chorobowym.

W zaawansowanej postaci choroby, zwykle po wielu latach jej istnienia, dochodzi do różnego stopnia ograniczeń ruchomości stawów, aż do całkowitego zniesienia ruchu. Choroba może prowadzić do znacznego kalectwa, wyrażającego się ograniczeniem sprawności fizycznej i różnego typu deformacjami ciała. RZS dotyczy częściej kobiet niż mężczyzn, może rozpocząć się w różnym wieku, choć u dzieci występuje znacznie rzadziej niż u dorosłych.
Dla rozpoznania RZS najważniejsze jest stwierdzenie w badaniu przedmiotowym pacjenta charakterystycznych zmian chorobowych narządów ruchu. Pomocne w rozpoznawaniu choroby są badania dodatkowe, takie jak zdjęcia rentgenowskie w różnych projekcjach, badania krwi takie jak: odczyny serologiczne (zwykle odczyn Waalerego-Rosego i odczyn lateksowy) wykrywające obecność czynnika reumatoidalnego w surowicy, OB (odczyn opadania krwinek czerwonych), badania składu białek krwi (proteinogram) i inne.


Choroba zwyrodnieniowa układu kostno-stawowego (artroza)
W chorobie tej dochodzi do niszczenia i ubytku chrząstek stawowych oraz nieprawidłowego przerostu (hipertrofii) tkanki kostnej w okolicy okołostawowej. Określa się to jako zmiany zwyrodnieniowe (degeneracyjne) i zniekszałcające stawy. Konsekwencją choroby jest zniekształcenie powierzchni stawowych. Zmiany zwyrodnieniowo-zniekształcające stawów pojawiają się z wiekiem u wszystkich ludzi, ale nie wszyscy wymagają z tego powodu leczenia. O chorobie zwyrodnieniowej mówi się wówczas, jeżeli omawiane zmiany stawów są przyczyną ograniczenia sprawności ruchowej i dają dolegliwości bólowe. Chorobę zwyrodnieniową układu kostno-stawowego rozpoznać można u kilkunastu procent ludzi. Choroba zwyrodnieniowa może dotyczyć wszystkich stawów, jednak najczęściej w związku z pionową postawą ciała dotknięte nią są stawy najbardziej obciążone, tzn. stawy kręgosłupa, stawy biodrowe (patrz niżej: choroba zwyrodnieniowo-zniekształcająca stawów biodrowych) i kolanowe. Często dotyczy również stawów ramiennych, łokciowych, międzypaliczkowych dalszych palców rąk i stawów skokowych. Rozpoznanie choroby ustala się na podstawie informacji uzyskanych od pacjenta (dokładnym wywiadzie), badaniu klinicznym i zdjęciach radiologicznych kości w określonych projekcjach.


Choroba zwyrodnieniowo-zniekształcająca stawów biodrowych (koksartroza)
Koksartroza (z łacińskiego coxarthrosis) polega na stopniowej destrukcji chrząstki stawowej, która traci swoje właściwości amortyzujące i zmniejszające tarcie powierzchni stawowych kości. W rezultacie powstają nierówności na powierzchniach stawowych, a na ich brzegach pojawiają się wyrośla kostne. Stopniowo dochodzi do ograniczania ruchomości stawu biodrowego i ograniczenia możliwości chodzenia. Ból występuje nie tylko podczas poruszania się, ale również w czasie spoczynku (nierzadko też w nocy). Choroba trwa zwykle wiele lat, a objawy narastają stopniowo z różną szybkością. Choroba może dotyczyć jednego lub obu stawów biodrowych. Jeżeli chory w przeszłości nie przechodził żadnej choroby stawu biodrowego, ani nie doznał urazu tego biodra, a mimo to rozwinęły się zmiany zwyrodnieniowo-zniekształcające - mówi się o koksartrozie pierwotnej. Przyczyny jej powstania nie są dokładnie poznane. Istniejące hipotezy dotyczące etiologii (powstawania) koksartrozy pierwotnej podkreślają znaczenie zmiany składu chemicznego i właściwości fizycznych płynu stawowego, które powodują upośledzenia odżywiania chrząstki stawowej i zwiększenie tarcia powierzchni stawowych, zaburzenia ukrwienia stawu, mikrourazy prowadzące do złamań beleczek kostnych w warstwie podchrzęstnej głowy kości udowej i panewki stawu biodrowego.Czasami ewidentną przyczyną koksartrozy jest przebyty uraz, bądź choroba stawu biodrowego. Nazywa się to koksartrozą wtórną. Może się ona rozwinąć na tle wrodzonej dysplazji (niedorozwoju) stawów biodrowych (koksartroza dysplastyczna), przebytej w dzieciństwie choroby Perthesa, młodzieńczego złuszczenia głowy kości udowej, zapalenia stawu biodrowego, urazowego zwichnięcia stawu biodrowego, złamania głowy lub szyjki kości udowej, złamania panewki stawu biodrowego, jałowej, idiopatycznej (o nieznanej przyczynie) martwicy głowy kości udowej dorosłych i wielu innych chorób i urazów biodra. Koksartroza wtórna występuje znacznie rzadziej niż koksartroza pierwotna. Rozpoznanie choroby opiera się na dokładnie zebranym wywiadzie od chorego, badaniu klinicznym chorego i zdjęciach radiologicznych stawów biodrowych.


Przyczyny
Przyczyny chorób z kręgu uogólnionych zapaleń tkanki łącznej, w tym reumatoidalnego zapalenia stawów, nie zostały do tej pory poznane. Mówi się o roli wirusów aktywujących układ immunologiczny, który zwraca się przeciw własnym tkankom (są to choroby autoimmunologiczne); pewności jednak co do tej sprawy nie ma.

Ważne wydają się predyspozycje rodzinne, genetyczne. Ustalono związki poszczególnych chorób z obecnością określonych antygenów. Wykazano np. silny związek pomiędzy zapadalnością na reumatoidalne zapalenie stawów a występowaniem antygenu HLA-DR4. U u osób z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa zdarza się często antygen HLA-B27. W toczniu układowym obserwuje się zwiększone występowanie antygenów HLA-DR2 i HLA-DR3, w twardzinie uogólnionej - HLA-DR5.

Zapalenie kości i stawów spowodowane jest zużyciem tych narządów pod wpływem sił nacisku. Zjawisko to występuje zwłaszcza w większych stawach, będących pod wpływem dużego ciężaru, działającego na kręgosłup, miednicę i kolana. U niektórych osób miejscem występowania schorzenia są stawy kończyn górnych i palców. Gładka powierzchnia chrząstki robi się szorstka i nierówna, i stopniowo złuszcza się, a znajdująca się pod nią kość grubieje i podlega deformacji, gdyż jest pozbawiona warstwy ochronnej.
Zapalenie kości i stawów występuje często w podeszłym wieku toteż potocznie uważane jest za część procesu starzenie się. Jednakże może też występować u młodych ludzi. Do głównych objawów należy ból i sztywność zaatakowanych chorobą stawów. Leczenie polega głównie na wykonywaniu specjalnych ćwiczeń fizycznych, zabiegach fizjoterapeutycznych, przyjmowaniu środków przeciw bólowych i innych leków hamujących postęp choroby.
Inną poważną chorobą układu chuchu jest reumatoidalne zapalenie stawów. Dokładna przyczyna nie jest znana, jednak wydaje się, że układ immunologiczny, który zwykle atakuje obce zarazki, nagle przez pomyłkę zaczyna atakować własne stawy dokładniej błony maziowe torebki stawowej. W wyniku działania własnych przeciwciał organizmu człowieka na błony maziowe powstaje obrzęk i ulega uszkodzeniu cały staw, który stopniowo robi się czerwony, tkliwy, sztywny, obrzmiały i bolesny. Część chorych odczuwa migrujące bóle stawów, a tylko u niektórych występują deformacje stawów powodujące inwalidztwo.
Leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów jest różnorodne, zależne od stopnia zaawansowania choroby. Kuracja w takich przypadkach obejmuje wypoczynek, środki przeciwbólowe, przeciwzapalne i inne leki, specjalne ćwiczenia fizyczne, a nawet zabiegi chirurgiczne.

Patogeneza chorób reumatycznych
W patogenezie chorób reumatycznych zasadniczą rolę odgrywa układ immunologiczny, który, w wyniku pobudzenia, przejawia objawy agresji wobec tkanki łącznej (choroby z autoagresji). Ich przejawem jest toczący się proces zapalny z udziałem komórek należących do tego układu, szczególnie zaś limfocytów T ( i wydzielanych przez nie cytokin), makrofagów, fibroblastów. Obecnie podkreśla się udział śródbłonka naczyń w procesach zapalnych. Ważna rolę w inicjacji zapalenia i jego samopodtrzymywaniu odgrywają rozmaite mediatory zapalenia (cytokiny, czynniki wzrostowe) oraz białka ułatwiające interakcje międzykomórkowe oraz interakcje między komórkami a macierzą tkanki łącznej.

W zależności od rodzaju schorzenia procesy zapalne, którym towarzyszą zjawiska destrukcyjne i wytwórcze (reparacyjne), mogą dotyczyć różnych narzadów i układów. W klasycznych reumatoidalnych zapaleniach - zmiany zapalne są zlokalizowane przede wszystkim w stawach oraz w tkankach okołostawowych; w toczniu - zajęte są różne narzady: nerki, skóra, płuca i oplucna, układ krążenia (serce i osierdzie).

Toczeń to klasyczna choroba układowa.

W zapaleniu wielomięśniowym nacieki limfocytarne dotyczą otoczenia naczyń krwionośnych mięśni szkieletowych. Głównym miejscem toczących się zmian w zapaleniach naczyń są ściany tętnic różnego kalibru.

Osteomalacja i osteoporomalacja
Osteomalacja jest schorzeniem, o którym słyszy się rzadziej. Jest to patologia kostna będąca odpowiednikiem krzywicy u dzieci.

Jej podłożem patofizjologicznym jest niedobór aktywnych metabolitów witaminy D, przede wszystkim 1,25 (OH)-D.

Niedobór witaminy D jest odpowiedzialny za niedostateczne wchłanianie wapnia i fosforu w przewodzie pokarmowym i prowadzi do zaburzeń mineralizacji tkanki kostnej.

Komórki kostne funkcjonują prawidłowo, natomiast wytwarzany przez osteoblasty osteoid nie jest mineralizowany (nie odkładają się w nim sole wapnia).

Kość ma przez to zmniejszoną odporność mechaniczną, a w badaniu densytometrycznym stwierdza się, podobnie jak w przypadku osteoporozy, obniżoną gęstość minerałów tkanki kostnej.

Niedobór witaminy D, prowadzący do osteomalacji, może być spowodowany tak "zwykłą" przyczyną jak niedostateczna ekspozycja na światło słoneczne i często dotyczy ludzi starych, mieszkających w domach opieki społecznej. Czasem jednak niedobór witaminy D jest skutkiem chorób przewodu pokarmowego (zaburzenia wchłaniania), wątroby (zaburzenia przemiany witaminy D w jej postać aktywną 25(OH)-D, nerek (zaburzenia przemiany witaminy D w pochodną 1(OH)-D. Ważną przyczyną braku dostatecznej ilości aktywnych metabolitów witaminy D w organizmie jest zażywanie leków, które ingerują w przemianę tej witaminy w wątrobie. Należy tu wymienić przede wszystkim przewlekłe przyjmowanie leków przeciwpadaczkowych i przeciwkrzepliwych (acenokumarol).

Warto nadmienić, że zarówno u ludzi młodych, jak i starych, chorujących na osteoporozę, spotyka się wcale nie tak rzadko złożone zaburzenia tkanki kostnej, w której - obok zmian typowych dla osteoporozy - istnieją elementy osteomalacji. Oznacza to, że oprócz niedostatecznego tworzenia kości w porównaniu z jej niszczeniem ma miejsce niewystarczająca mineralizacja tej nowo powstałej kości. Świadomość istnienia takiego złożonego defektu (tzw.osteoporomalacji) jest bardzo ważna, wymaga on bowiem nieco innego leczenia niż osteoporoza. Kardynalne znaczenie w uzyskaniu poprawy stanu kości ma uzupełnianie niedoborów witaminy D (często wskazane jest podawanie jej aktywnych metabolitów) i wapnia.

Zmiany kostne w nadczynności przytarczyc
Nadczynność przytarczyc to jedna z rzadszych przyczyn zaniku kostnego, lekarze muszą jednak o niej pamiętać w diagnostyce różnicowej chorób metabolicznych kości.

Przyczyną nadczynności przytarczyc jest guz (gruczolak lub rak) przytarczycy wydzielający parathormon. Jest to tzw. pierwotna nadczynność przytarczyc.

Czasami przerost i nadczynność przytarczyc spowodowane są permanentnym pobudzaniem tkanki gruczołowej do wytwarzania parathormonu wskutek zbyt niskiego poziomu wapnia we krwi lub zbyt wysokiego stężenia fosforu. Jest to tzw. wtórna nadczynność przytarczyc; najczęściej spotyka się ją u osób z przewlekłą niewydolnością nerek.

Przytarczyce są małymi gruczołami dokrewnymi położonymi za tarczycą. Wydzielają parathormon pobudzający komórki kościogubne (osteoklasty) do niszczenia kości, co ma na celu uwolnienie z kości wapnia i podniesienie jego poziomu we krwi do wartości prawidłowych.

W nadczynności przytarczyc parathormon jest wydzielany bez żadnej kontroli i powoduje znaczny wzrost stężenia wapnia w surowicy. Może to zagrażać życiu pacjenta (tzw. przełom hiperkalcemiczny), powoduje bowiem zaburzenia funkcji mózgu, aż do śpiączki włącznie.

Nadmierny poziom wapnia we krwi prowadzi do jego wzmożonego wydalania przez nerki i jest przyczyną kamicy nerkowej.

Działanie parathormonu na przewód pokarmowy powoduje chorobę wrzodową dwunastnicy i zapalenia trzustki.

Obraz kliniczny nadczynności przytarczyc układa się więc w następującą konstelację:
· zanik kostny z charakterystycznym obrazem radiologicznym ogniskowych torbieli i nasilonej resorpcji tkanki kostnej pod okostną, zwiększona łamliwość kości,
· nawracająca kamica nerkowa (często chorzy przebyli kilka operacji z tego powodu),
· choroba wrzodowa,
· przebyte zapalenia trzustki,
· wzmożone pragnienie i oddawanie dużych ilości moczu (jest to skutek podwyższonego stężenia wapnia we krwi).
Choć obraz kliniczny pierwotnej nadczynności przytarczyc bywa dramatyczny, rokowanie jest dobre. Leczenie polega na operacyjnym usunięciu gruczolaka.

We wtórnej nadczynności przytarczyc podstawowe znaczenia ma opanowanie zaburzeń biochemicznych stymulujących przytarczyce do nadmiernej aktywności (uzupełnianie niedoborów wapnia, dieta ubogofosforanowa i podawanie środków zmniejszających wchłanianie fosforu w przewodzie pokarmowym, leczenie hiperkalciurii nerkowej, czyli podawanie leków zmniejszających utratę wapnia z moczem).

Wspólnym mianownikiem przedstawionych tu patologii jest zanik kostny i zwiększona podatność kości na złamania. Badanie densytometryczne ujawnia stopień zaniku kostnego, nie daje jednak odpowiedzi na pytanie o jego przyczynę. Dlatego tak ważne jest wykonanie badań biochemicznych przed rozpoczęciem leczenia


Profilaktyka
Warto podkreślić na koniec, że niezależnie od rodzaju schorzenia układu kostno-stawowego, wyjąwszy fazę ostrą procesów zapalnych i złamań, gdy konieczne jest czasowe unieruchomienie zajętego stawu czy kończyny, zasadniczą profilaktyką i lekiem jest ruch. Odpowiednio dobrana gimnastyka bardzo poprawia sprawność stawów i zapobiega bólom. Kości i stawy nie lubią bezczynności i unieruchomienia.

Główną taktyką zapobiegania chorobie zwyrodnieniowej od najwcześniejszych lat powinno być dbanie o prawidłową postawę i prawidłową pozycję kręgosłupa i stawów w czasie nauki czy pracy, aktywność fizyczna, jednak z unikaniem niefizjologicznych przeciążeń, spanie na zdrowym posłaniu - równym, niezbyt miękkim ale i nie za twardym, z zapewnieniem podparcia karku w czasie snu.