Małżeństwa i rozwody w starożytnej Grecji i Rzymie.

Grecja.
Małżeństwo.
Formy zawieranie małżeństw i podstawy prawne z tym związane znane są dopiero w okresie od VIII do VI wieku. Wtedy to ojciec wybierał córce małżonka spośród kandydatów ubiegających się o jej rękę. Zapraszał ich do domu i goszcząc ich przez dłuższy okres obserwował ich zachowanie, charakter czy sprawność fizyczną. Nie bez znaczenia były także podarki przywieziona przez kandydatów dla gospodarza i przyszłej narzeczonej. Często ojciec urządzał dla młodzieńców zapasy, wyścigi i różne inne konkurencje sportowe. Po podjęciu ostatecznej decyzji odrzuceni odjeżdżają, a wybrany składał przyszłemu teściowi podarki, zaś teść ze swojej strony wyznaczał posag –meilia-, który zięć w wypadku rozwodu musiał zwrócić teściowi. W okresie klasycznym nadal to ojciec decydował o wyborze męża dla swojej córki. Prawna małżeństwo mogło być zawarte tylko pomiędzy obywatelem a córką wolnego obywatela danego państwa. Pokrewieństwo nie stanowiło przeszkody w zawarciu małżeństwa, zdarzały się nawet związki pomiędzy rodzeństwem przyrodnim z tego samego ojca (nie możliwe to było pomiędzy rodzeństwem przyrodnim po tej samej matce). Wydawano za mąż już bardzo młode dziewczyny od 12 roku życia. Zawarcie małżeństwa poprzedzały zaręczyny- engyesis. Przyrzeczenie w imieniu dziewczyny dawał narzeczonemu jej ojciec, brat, bliski krewny lub opiekun. Zaręczyny były pewnego rodzaju aktem prawnym- ustalano warunki i wysokość posagu, zobowiązania męża itd. Akt zawarcia małżeństwa był jednocześnie uroczystością rodzinną, religijną i prawną. Zaproszeni goście zbierali się najpierw w domu panny młodej, który w ten dzień przystrojony był kwiatami. Zanim to jednak nastąpiło kąpano ją w wodzie z miejscowego świętego źródła i uroczyście ubierano. Składano ofiary bóstwom opiekującym się rodziną i małżeństwem: Zeusowi, Herze, Hestii, Artemidzie i Mojrom, a panna młoda swoje dziecinne zabawki i lok włosów. Po ceremonii religijnej odbywała się część rodzinno prawna- ojciec oddawał córkę zięciowi, czym wyzwalał ją spod swojej władzy i przekazywał ją władzy męża. Później następowała uczta, podczas której panna młoda była jeszcze okryta welonem i siedziała w gronie rówieśnic. Po uczcie następowało uroczyste przeprowadzenie panny młodej do nowego domu, do którego wprowadzał ją pan młody przenosząc przez próg. Matka panny młodej rozpala ogień w domu młodych od ognia przyniesionego ze swojego ogniska domowego, by w ten sposób podkreślić związek obu rodzin i wprowadzić do domu Hestię- boginię ogniska domowego. Wchodzących młodych obrzucano daktylami, orzechami, figami, drobnymi monetami. Zwyczaj ten –katachysma- był wyrazem życzeń powodzenia i dostatku, a także formą ofiary dla bóstw domowych. Młodzi wspólne życie rozpoczynali od złożenia ofiar przodkom rodziny i wspólnego spożycia chleba i owoców. Po tych obrzędach zasiadano do uczty, gdzie gospodarzami byli już nowożeńcy. Następnie wprowadzano młodą parę do komnaty małżeńskiej, gdzie goście składali młodym prezenty ślubne. Prezenty dostawali oni również następnego dnia podczas kolejnej uczty, na której panna młoda występowała już bez welonu.

Rozwód.
Rozwody w Atenach były zjawiskiem dość częstym, a ich przyczyny były tak różnorodne jak i w dzisiejszym świecie. Zdrada żony była dostatecznym powodem do rozwodu i pociągała ona również utratę czci przez kobietę, a mąż miał prawo zabić winnego zdrady. Jeśli to mąż chciał rozwodu to odsyłał ją wraz z otrzymanym posagiem do domu ojca lub opiekuna. Było to tak zwane apopempsis- odesłanie. Jeśli rozwodu chciała kobieta sprawa się bardzo komplikowała. Musiała ona przedstawić powody archontowi. Jeśli mąż wyraził zgodę nie było problemu z uzyskaniem rozwodu, jeśli nie wyraził rozstrzygano sprawę rozwodu na drodze prawnej.





Rzym.
Tak jak w Grecji o wyborze męża dla córki decydował ojciec w porozumieniu z ojcem przyszłego zięcia. Granica wymaganego wieku do zawarcie małżeństwa była bardzo niska-dziewczęta 12 lat, chłopcy 14. Dopiero po 445 r. małżeństwa mogli zawierać plebejusze, wcześniej był to przywilej tylko
patrycjuszy. W Rzymie istniały dwie formy zawierania małżeństw:
1. połączona z conventio in manum- tzn. z przejściem kobiety spod władzy ojca pod władzę męża i przyjęciem jej przez rodzinę męża
2. sine conventione in manum- bez przejścia pod władzę ojca. Ta forma polegała na tym, że dziewczyna jako mężatka była zależna od swojego ojca i nie traciła prawa dziedziczenia, a podstawą prawną takiego związku było tylko dwustronna zgoda na współżycie małżeńskie.
Małżeństwo połączone z conventio in manus mogło być zawarte poprzez trzy formy prawo- religijne:
1. coempio(kupno)-i obrzędy i formalności związane z tą formą symbolizowały kupno żony, ale dziewczyna musiała wyrazić na to zgodę.
2. usus(korzystanie)- polegało ono na tym, ze kobieta i mężczyzna przez okrągły rok byli ze sobą i jeśli kobieta w tym czasie trzech kolejnych nocy nie spędziła poza domem męża to stawali się małżeństwem.
3. conferreatio- najbardziej uroczysta forma zawierania małżeństw. Związana była z ze składaniem ofiary Jowiszowi w formie placka z orkiszu- farreus panis, – który spożywali także nowożeńcy i goście weselni.
Tak jak i w Grecji rzymskie małżeństwo poprzedzały zaręczyny, podczas którego młodzi składali sobie przyrzeczenie odpowiadając na pytanie- spondes-ne? ( czy przyrzekasz?). Narzeczony darował swojej wybranej monetę jako symbol zawartego przez rodziców kontraktu, albo żelazny pierścień. Ceremonia zaręczyn odbywała się w godzinach rannych, a , a wieczorem wydawano przyjęcie, na którym goście obdarowywali narzeczoną prezentami. Za najpomyślniejszy okres dla zawierania małżeństw uważano drugą połowę czerwca i okres żniw, gdyż obrzędy weselne silnie związane były w Rzymie z kultem bogów rolnictwa. W przed dzień ślubu narzeczona składała w ofierze bóstwom swoje dotychczasowe suknie i zabawki podobnie jak w Grecji. Początkowa część uroczystości ślubnych polegała na zasięganiu wróżb oraz składaniu ofiary z bóstwom ziemi i płodności- Cererze i Tellus. Łącznikiem między domem rodzinnym a przyszłym domem narzeczonej nie pełniła jak w Grecji matka, lecz pnuba (starościna weselna) – kobieta ciesząca się szacunkiem i trwająca w małżeństwie z jednym mężem. To ona wprowadzała pannę młodą do gości, towarzyszyła jej przy wysłuchiwaniu wróżb weselnych i to ona oddawała pannę młodą przyszłemu mężowi poprzez złączenie dłoni małżonków. Następnie panna młoda na znak przejęcia roli kapłanki domowego ogniska składała ofiary bóstwom. Po obrzędach religijnych odbywała się uczta. Po uczcie następowała druga część uroczystości- przeprowadzenie panny młodej do nowego domu (deductio). W czasie uroczystego pochodu tradycja nakazywała pannie młodej opierać i się i płakać. U progu domu witał pannę młodą jej mąż, na co ona odpowiadała mu słowami: Ubi tu Caius, ibi ego Caia. Po wypowiedzeniu formułki panna młoda namaszczała drzwi domu tłuszczem wieprza lub wilka i ozdabiała drzwi wstążkami by w ten sposób zjednać sobie życzliwość bóstw i jednocześnie podkreślić, że staje się ona panią domu.. Przez próg domu nie przechodzi ona sama, ale przenoszą ją towarzyszący jej chłopcy. Młody małżonek wita żonę ogniem (symbol ogniska domowego) i wodą (symbol oczyszczenia). Wreszcie wprowadza się pannę młodą do atrium, gdzie znajdowało się loże małżeńskie będące pod opieką bóstwa rodziny- Geniusza, którego prosi ona o opiekę i potomstwo. Następnego dnia odbywały się poprawiny- repotia, na których panna młoda występowała już jako gospodyni domu. Obrzędy te utrzymywały się przez wieki, jednak w czasie cesarstwa ojcowie nie narzucali córkom zdania w wyborze małżonka.

Rozwód.
Małżeństwa zawarte na podstawie coempio lub usus zrywało się łatwo- formułką- res tuas habeto, vade foras (weź swoje rzeczy i wynoś się), ale znacznie trudniej, jeśli zostało zawarte na zasadzie conferreatio, wtedy rozwód musiał zostać uzasadniony prawnie. Rozstrzygano go na naradzie rodzinnej i musiał on zostać poważnie uzasadniony.