Współczesna szkoła i jej nurt wychowania

Oświata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa, kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka. Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu na wartości kultur Europy i świata. Szkoła powinna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne dla jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności.
Reforma edukacji stała się faktem 1 września 1999 r. Powstały 6-letnie szkoły podstawowe, 3-letnie obowiązkowe gimnazja, 3-letnie licea profilowane, 2-letnie szkoły zawodowe, 2-letnie licea uzupełniające po szkole zawodowej oraz szkoły policealne
Reforma systemu edukacji skupia się: po pierwsze - na aksjologicznych aspektach edukacji; po drugie - na przeciwdziałaniu nieefektywnym i konserwatywnym praktykom pedagogicznym, społecznym i ekonomicznym; po trzecie - na zapewnieniu odpowiednich do celów i zadań reformy sił, środków i organizacji.

Reforma systemu edukacji ma być drogą do osiągnięcia trzech głównych celów:

* "podniesienia poziomu edukacji społeczeństwa poprzez upowszechnienie wykształcenia średniego i wyższego,
* wyrównania szans edukacyjnych,
* sprzyjanie poprawie jakości edukacji rozumianej jako integralny proces wychowania i kształcenia.

Aby sprostać założeniom edukacyjnym i wychowawczym, konieczna jest współpraca z całym środowiskiem lokalnym szkoły.

Szkoła jako instytucja społecznego kształcenia i wychowania ma zapewnić odpowiednie warunki rozwoju każdej jednostce, będąc nośnikiem wartości i doświadczeń oraz miejscem zaspokajania jej potrzeb, poznawania siebie i świata, aby lepiej mogła sobą kierować. Realizacja funkcji szkoły: dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej, orientacji szkolnej, zawodowej i życiowej służy przygotowaniu młodzieży do wielostronnego rozwoju i aktywności.

Funkcje współczesnej szkoły

W czasach, które charakteryzują się nieprzejrzystością perspektyw, formułowane są także zarzuty przeciw współczesnej szkole. Jednym z zarzutów jest twierdzenie o jej dysfunkcyjności, polegającej głównie na niespełnieniu oczekiwań społecznych. Tematyka funkcji stanowi jeden z istotnych wątków najnowszej dyskusji, w której zwraca się szczególną uwagę na potrzebę zmian w zakresie miejsca i roli szkoły w społeczeństwie, zmian prowadzących do zastąpienia tradycyjnego rozumienia funkcji opiekuńczej pojęciem bardziej przystającym do naszych czasów.
Przygotowanie do życia w społeczeństwie to pierwsza i najważniejsza funkcja szkoły. Wprawdzie dzieli ją z rodziną, organizacjami społecznymi oraz innymi czynnikami życia społecznego lecz rola szkoły jako instytucji specjalnie do tego przygotowanej pod której opieką młode pokolenie pozostaje przez kilkanaście lat, jest wyraźnie dominująca. Obejmuje ta funkcja wiele szczegółowych zadań szkoły jak i te o charakterze podstawowym. Należy do nich wychowanie młodego człowieka na:

* świadomego obywatela
* członka społeczeństwa demokratycznego
* człowieka uspołecznionego.

Świadomy obywatel stanowi wielką wartość każdego społeczeństwa, każdego państwa, każdego narodu. Wychowanie obywatelskie wymaga świadomego nabywania wiedzy i doświadczeń związanych z przeszłością i teraźniejszością oraz perspektywami rozwoju własnego społeczeństwa, państwa i narodu.
Takiej dość systematycznej wiedzy ma dostarczyć nauczanie historii, nauki o społeczeństwie i geografii ekonomicznej, przy czym jest ono szczególnie owocne wtedy, gdy ukazuje sprawy własnego regionu na tle spraw całego kraju, a sprawy kraju na tle zagadnień światowych, Gdy koncentruje uwagę młodzieży na szczególnie ważnych dziś i w przyszłości problemach ogólnych, gdy wdraża ją do myślenia przyczynowo - skutkowego, gdy staje się odskocznią od działania praktycznego. Dopiero połączenie wiedzy z doświadczeniem czyni z ucznia człowieka świadomego swych kompetencji, użytecznego dla społeczeństwa i zadowolonego ze swego losu.
Wychowanie młodzieży szkolnej do życia w społeczeństwie demokratycznym w dużym stopniu zależy od jakości tego społeczeństwa, stopnia otwartości jego struktur społecznych i stopnia równości ogółu obywateli. W miarę wzrostu wykształcenia i świadomości obywateli wzrasta stopień tej otwartości i równości. Szkoła może wiele zdziałać głównie poprzez:

* wiedzę, w której idee sprawiedliwości, równości i postępu znajdują swój wyraz i swoją konkretyzację w treściach programowych, jak i w codziennym życiu szkoły;
* doświadczenia uczniów związane z potrzebami i umiejętnością tworzenia form organizacyjnych (kółek, organizacji, drużyn, klubów itp.) w celu zaspokajania potrzeb życia szkolnego i poza szkolnego na coraz wyższym poziomie;
* atmosferę szkoły, opartą na wzajemnym szacunku nauczycieli i uczniów oraz na wzrastającej - w miarę przechodzenia młodzieży szkolnej do coraz wyższych klas - skali partnerstwa.

W takiej atmosferze powstają właściwe warunki do uspołeczniania młodzieży szkolnej. Sprawdza się ono do takiego społecznego dojrzewania młodych ludzi, które polega na kierowaniu się w coraz większym stopniu dobrem ogółu, w jego konfrontacji z dobrem osobistym.
Przygotowanie do życia indywidualnego to ważna funkcja szkoły, nierozdzielnie związana z przygotowaniem młodzieży do życia w społeczeństwie. Jednostka wnosi do życia społecznego tyle, ile sama jest warta, a wartość ta zależy od jej umiejętności komunikowania się z innymi, jej zdrowia, potrzeb kulturowych, wiedzy, doświadczeń, zdolności inicjatywy i twórczości, zaangażowania i charakteru. Szkoła jest w stanie zapewnić swoim uczniom nabycie wiedzy i doświadczeń w obrębie różnych przedmiotów nauki szkolnej, opanowania komunikacji językowej, umocnienie zdrowia oraz rozwinięcie zainteresowań i zamiłowań twórczych.
Szkoła dysponując dużymi możliwościami rozwijania zainteresowań i zamiłowań pozalekcyjnych i pozaszkolnych, ci zaś nauczyciele spotykają się z największym respektem i w szkole, i w społeczeństwie, którzy poprzez umiejętne rozwinięcie zainteresowań i zamiłowań naukowych, artystycznych, technicznych czy sportowych potrafili wpłynąć na bieg życia swoich wychowanków.
Przygotowanie do uczestnictwa w kulturze to trzecia ważna funkcja szkoły współczesnej i szkoły przyszłości. Kultura obejmuje całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, wytworzonego i stale pomnażanego w jej historycznym rozwoju. Szkoła umożliwia wrastanie młodego człowieka w kulturę w toku całej edukacji, a więc poprzez nauczanie przedmiotów artystycznych, technicznych i wszelkich innych oraz przez różne formy wychowania zbiorowego i indywidualnego. Wśród różnych dziedzin kultury uprzywilejowane miejsce zajmuje sztuka. W szkole kontakt z różnymi dziedzinami sztuki umożliwi nie tylko nauczanie literatury oraz innych przedmiotów artystycznych, udostępniających rodzime i światowe osiągnięcia sztuki słowa, teatru, kina, muzyki, malarstwa, rzeźby czy architektury lecz także bogate formy pracy pozalekcyjnej, działalności kół zainteresowań i organizacji młodzieżowych, uczęszczanie młodzieży do teatru i kina, odwiedzanie wystaw, wycieczki, eksponowanie osiągnięć twórczych młodzieży we własnej szkole i w szerszym środowisku.
Przygotowanie do życia w środowisku to nowa funkcja szkoły. Jej znaczenie wiąże się zarówno ze znaczeniem środowiska w życiu człowieka, jak i z zagrożeniami w jego rozwoju. Środowisko pojmuje się dziś szeroko jako całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych i kulturalno - oświatowych - w ich wzajemnych związkach i uzależnieniach. Funkcja przygotowanie do życia w środowisku polega na przysposobieniu młodego pokolenia do niezbędnych przemian związanych z ograniczaniem i stopniowym likwidowaniem "niebezpieczeństwa ekologicznego" i jego skutków społecznych, a także ma włączyć młode pokolenie do czynnego udziału w pracach zapewniających już nie tylko ochronę środowiska, lecz bezpieczeństwo ekologiczno - społeczne. Wymaga to nowego podejścia do zadań szkoły na kolejnych szczeblach jej funkcjonowania, nowego opracowania programów edukacji środowiskowej, zapewniających gruntowne poznanie najbliższego środowiska oraz współudział w jego kształtowaniu poprzez różnorodne prace na rzecz środowiska. Niezbędny jest również rozwój ruchu ekologicznego wśród młodzieży, kształtujący poczucie odpowiedzialności za własne środowisko.
Przygotowanie do życia zawodowego to inna ważna funkcja szkoły. Właściwy program przygotowania do pracy, ukazuje jego założenia, treści, metody i formy organizacyjne na kolejnych szczeblach szkoły. Program tego przygotowania obejmuje: położenie w programie szkolnym nacisku na technikę i technologię, nauczanie o zawodach, poznawania charakteru pracy i nabywanie doświadczenia na stanowisku pracy, kształcenie zawodowe, w którym specjalizacja pojawi się w trakcie szerokiego wykształcenia podstawowego. Szczególna rola przypada tu matematyce, informatyce i przedmiotom przyrodniczym (fizyce, chemii, biologii) oraz technicznym. Wielką pomocą może się tu okazać współpraca szkoły z domem, z organizacjami społecznymi i zakładami pracy. Funkcje szkoły nie są oczywiście równoznaczne z funkcjami systemu oświaty, który oprócz systemu szkolnictwa obejmuje także system wychowania rodzinnego, kształcenia ustawicznego i wychowania równoległego. W tym układzie system szkolnictwa ma do odegrania pionierską rolę. Sprowadza się ona do pełnienia przez całe szkolnictwo funkcji ukierunkowanych na obecne i przyszłe potrzeby i aspiracje całego społeczeństwa, całego kraju i całego narodu, pozostających zarazem w harmonii z potrzebami i aspiracjami innych krajów i narodów.

Model współczesnej szkoły

W szkole, w każdym miejscu i czasie, trwa nieustająca "lekcja wychowania", porównywania rzeczywistości do ideałów, programów i celów edukacyjnych, a także życia szkolnego do życia realnego.
Model współczesnej szkoły lansuje wzór nauczyciela otwartego i dobrego psychologa. Służy on swoją wiedzą i umiejętnościami uczniom, inspiruje do pracy twórczej, stymuluje rozwój, zabiega o budowanie atmosfery bezpiecznego funkcjonowania ucznia w klasie i w szkole. Nauczyciel musi umieć uczyć innowacyjnie, sprawować nie tylko funkcję kształcącą, lecz również opiekuńczą, która pozwoli mu szybko i racjonalnie reagować na wszystko, co warunkuje zaspokojenie potrzeb dzieci.
Szkoła jest dla dziecka w młodszym wieku środowiskiem, w którym wchodzi ono w dwojakiego rodzaju interakcje społeczne, a mianowicie: uczeń - nauczyciel i uczeń - uczeń. Uczestnictwo w różnorodnych sytuacjach związanych z opiekuńczym i dydaktyczno - wychowawczym funkcjonowaniem tej instytucji stwarza uczniom okazje do wzajemnego poznania się, daje możliwość nawiązania kontaktów. Wchodząc we wzajemne interakcje, jednostka zdobywa doświadczenie społeczne, konfrontuje własne poglądy z wartościami i normami innych, uczy się nowych zachowań. Dziecko przez kontakt z drugim człowiekiem kształtuje swoją osobowość i w ten sposób dokonuje się jego prawdziwy rozwój.
Ogromna rola w organizowaniu warunków stymulujących prawdziwy rozwój uczniów klas nauczania początkowego przypada nauczycielom. To właśnie nauczyciel wychowawca w dużej mierze ponosi odpowiedzialność za jakość warunków panujących w klasie i w szkole, będąc kreatorem interakcji społeczno - emocjonalnych dziecka. Ważne jest, aby nauczyciel uświadomił sobie, że dziecko uczy się przez kontakt z drugim człowiekiem, a on jako osoba, która obdarzona została mandatem zaufania i niekwestionowanym autorytetem, odgrywa w kontaktach z dzieckiem ważną rolę. Pozytywne kontakty z uczniami stymuluje zachowanie nauczyciela, który systematycznie buduje atmosferę życzliwości, szacunku i ciepła, jest bacznym obserwatorem swoich podopiecznych wrażliwym na sukcesy i porażki.
Czynnikami, które ułatwiają ukształtowanie dobrego systemu opieki jest wrażliwość na krzywdę dziecka, ofiarność społeczna, różnorodność realizowanych form opieki, wysoki poziom wykształcenia wychowawców.
Z realizacją funkcji opiekuńczo - wychowawczych przez szkołę związane jest także zagadnienie zapewnienia bezpieczeństwa. Przemoc w szkole jest problemem starym. Najczęściej spotkanymi formami przemocy w szkole są: agresja słowna wobec uczniów i nauczycieli, znęcanie się fizyczne jednych uczniów nad innymi, demonstrowanie pogardy wobec młodszych i inne. Wskazując na ten problem, T. Pilch stwierdza, że "zjawisko agresji, narastającej przestępczości nieletnich stały się w ostatnich latach stałym elementem życia szkoły". W ramach swych funkcji szkoła może działać wprost na osobowość uczniów przez propagowanie działań pro społecznych, przestrzeganie prawa przez wszystkich pracowników szkoły oraz przez organizowanie czasu wolnego uczniom. Jeśli nauczyciel sumiennie wykonuje swoją pracę, posiada kompetencje zawodowe i osobowościowe, potrafi okazywać życzliwość i szacunek innej osobie, może pozytywnie oddziaływać na uczniów. To on jest dla ucznia zawsze wzorem.
Polski uczeń oczekuje od szkoły możliwości zabawy. Szkoła staje się głównym animatorem życia kulturalnego i sportowego. To właśnie w okresie pobytu w szkole powinno się uczniowi zapewnić możliwość poznania tego wszystkiego, co może mu przynieść radość. Organizując wyjazd klasy do dużego miasta uczestniczymy w spektaklu teatralnym. Wyjeżdżając na basen po drodze zwiedzamy muzeum. Lepiej będzie, jeśli uczniowie przetańczą kilka godzin pod opieką nauczycieli, niż by mieli z nudów zorganizować napad na kiosk. Tego oczekują uczniowie od swojej szkoły i swoich wychowawców.

Systemy wychowawcze

Wyróżniamy 3 najważniejsze systemy wychowawcze:
1) Chrześcijański
2) Liberalny,
3) Socjalistyczny.

Chrześcijański system wychowania

Wychowanie chrześcijańskie rozwijające się w ciągu prawie 2000 lat, stało się aż do czasów nowożytnych podstwą tradycji wychowania europejskiego w ogóle, dlatego też musi być poznane na początku, aby móc zrozumieć, dlaczego jest często atakowane przez inne systemy.
Postawę światopoglądową tworzy religia objawiona przez Jezusa Chrystusa, regulująca stosunek osobowy do Boga na podstawie wiary jako posłuszeństwa prawdom głoszonym przez Boga ( teizm).Kościół wpaja miłość do bliźniego, czynienie dobrych uczynków, działalnośc naszego sumienia.
Wychowanie chrześcijańskie opiera się na personaliźmie (podniesienie osoby człowieka do anjwyższej osoby, zaraz po Bogu; człowiek w personaliźmie jest osobą odpowiedzialną za swoje czyny) i humaniźmie ( czyli kierowanie się zasadami miłości do drugiego człowieka, empatią, chęcią dobrych uczynków).
Przykładami wychowania chrześcijańskiego są takie postacie, jak:

a) Papież Jan Paweł II,
b) Ks Giovani Bosco ( który opiekował się porzuconymi bezdomnymi chłopcami. Charakterystyczne jest tutaj "słowo na poczatek dnia" i "słowo na koniec dnia" - to wskazówki, jak należy postępować, czego się wystrzegać, aby być szczęśliwym i zadowolonym z własnego życia).

Liberalny system wychowania

Znacznie młodszy od chrześcijańskiego system liberalny wychowania rodzi się na przełomie XIX i XX wieku. Początkiem jego realizacji była reforma szkoły pod głośną nazwą "szkoły nowej" lub "szkoły wychowania".
System liberalny był reakcją przeciwko dotychczasowej, przestarzałej szkole herbartowskiej XX wieku. Podstawę szkoły starej stanowiło wyłącznie nauczanie przez podawanie masy wiadomości do wykucia na pamięć. Taki program nauczania/wychowania wynikał z encyklopedyzmu, zwanego także materializmem dydaktycznym. Wszystko to wynikało z założeń herbartyzmu. Były to szkoły książkowe, z konkretnym programem nauczania i podręcznikiem lub erudycją nauczyciela ( uczynność, zasób wiadomości, oczytanie, szerokie horyzonty).
Wyniki takiej szkoły były opłakane. Wkuwanie na pamięć prowadziło do werbalizmu, czyli znajomości jedynie słów bez zrozumeinia rzeczy, nabyta zaś wiedza była nieprzydatna w życiu ( np. gramatyka łacińska, metryka), brak wreszcie kształcenia woli i charakteru powodował demoralizację młodzieży w rozpowszechnionym kłamstwie szkolnym, oszustwach, hazardzie, alkoholiźmi czy seksualiźmie. W ten sposób coraz bardziej pogłębiał się podział między szkołą a żcyiem, opinia publiczna zaczęła potępiać szkoły, często szukać drogi reformy.

W roku 1895 pojawia się postać John`a Dewey`a - psychologa amerykańskiego. Wystąpił on z artykułem o wysiłku woli, wykazał, że ani rygryzm w szkole, ani hedonizm pedagogiczny w domu nie pobudzają woli w sposób właściwy. Ani lęk przed karą ani pogoń za przyjemnościami nie są dobrymi motywami uczenia się. nauka powinna opierać się na zainteresowaniach dziecka, ponieważ ono dopiero dopinguje wolę do największego wysiłku.

Dewey przedstawił cztero stopniowy model nauczania:
1) Postawienie przed uczniem sytuacji problemowej,
2) Wybór przez uczniów sposobu rozwiązania problemu,
3) Rozwiązanie problemu,
4) Podsumowanie wniosków.

Dewey przykładał duzo uwagi kształceniu dzieci z niższych sfer, mniej zamożnych. Uczniowie mieli poznawać wiedzę w bezpośredni sposób, poprzez kontakt z nią(np. oglądanie pracy szewca bądź pracy w szpitalu). W koncepcji Dewey`a chodziło o to, aby dzieci same się czyły, dlatego stawiał on na takie przedmioty jak: fizyka, chemia, przyroda, mechanika, historia i geografia.
Przeanalizujmy przykładowy sposób nauki wg systemu nauczania Dewey`a, np praca tkacza - dzieci aby ją poznać/ zbadać, musiały przebrnąć przez taki oto proces: jakie surowce wykorzystuje do produkcji --> z czego można tkać (len, bawełna, konopie) --> gdzie rośnie bawełna? --> w jakiej postaci rośnie (krzaki) --> jak ja robić? --> jak się ją barwi?
W konsekwencji tych założeń powstała "Koncepcja progresywistyczna" lub "Szkoła pracy". Dewey podpatrzył za granicą nazwę przedmiotu "sljd", co tłumaczy się dosłownie jako prace ręczne. Stworzył szkołę opartą na rękodzielnictwie i pracach ręcznych.

Socjalistyczny system wychowania

Charakteryzuje go ruch robotnniczy, który dażył do rozwoju oświatowego i kulturowego.
Podstawą jest to, że robotnicy chcieli zbudowac własnośc wspólną, uważali, że wartością najwyższą jest praca ( jednakowa dla wszystkich, odpowiedznio wynagrodzona). Pojawia się tuatj materializm dialetyczny, czyli wszystko podporządkowane prawom natury, następuje odrzucenie Boga, przyjmowane do wiadomości są tylko suche fakty).

Tak było kiedyś, a jak jest dziś?

Współczesna szkoła dumna z osiągnięć dydaktycznych i wysokiego poziomu nauczania, koncentruje się zdecydowanie właśnie na tych formalnych aspektach, zostawiając na marginesie swoich poczynań obowiązek wychowania, odsuwając na plan dalszy rozmowę z uczniem i pochylenie się nad nim. Problem jednak wynika chyba nie z tego czy nauczyciele chcą wychowywać, ale z tego, czy potrafią to robić?
Ciągle jesteśmy bezradni wobec wielkich zmian, jakie zaszły nie tylko w systemie, ale także w mentalności człowieka. Stajemy również bezradni wobec zalewu informacji, z którymi niestety sobie nie radzimy i często trudno je ogarnąć. Nie radzimy sobie z mediami, wśród których sporo ma pozytywne oddziaływanie wychowawcze. Trudno nam objąć i zakwalifikować dylematy przeszłości, która wciąż utrudnia nam prawidłowe postępowanie, zmieniając wartościowanie w kwestiach ewidentnych.
Współczesna szkoła kształci fachowca, a zapomina o człowieku. Współczesny nauczyciel dąży do tego, by jak najwięcej wiadomości przekazać uczniowi, zapominając przy tym o integracji z uczniem jako człowiekiem. Nie ma w tym procesie prawdziwości. Więcej jest frustracji i buntu.
Młode pokolenie, ale nierzadko także pedagodzy są raczej bezradni wobec dylematów i specyfiki demokracji, dlatego walczymy bezradnie, a bezradność oznacza jedynie lęk. A wtedy jest kilka dróg, z których najczęściej uczniowie wybierają ucieczkę, wycofują się, bądź też od razu próbują szukać winnych, albo przyjmują bezradny punkt widzenia. Zdarzają się także niestety zachowania agresywne.
Dlaczego? Niektórzy obarczają winą za taki stan młodego pokolenia globalny system i brak wychowania w domu, niektórzy jako przyczynek do tego stanu rzeczy dopisują żywiołowość, spontaniczność (często niezrozumianą i wytykaną), brak zdyscyplinowania młodzieży, spontaniczność, ale i cwaniactwo, marginalizację autorytetu i wartości. W moralnym rozchwianiu szaleje też świat współczesny, co z pewnością rzutuje na obraz szkoły, której niejednokrotnie brak odpowiedzialności, ale brak też silnych osobowości pedagogicznych. Uczeń bezradny wobec swojej niedojrzałości istnieje prawdziwie w mądrym pedagogu, aby w chwilach decydujących, w zmiennej i wymagającej codzienności młody człowiek był odważnie sam.
Czy szkoła powinna wychowywać?
Powinna niewątpliwie w wychowaniu uczestniczyć, ale wychowawcy są odbiciem zachowań społecznych i być może dlatego wychowanie we współczesnej szkole kuleje?

MOJE WNIOSKI

Aby wpływać na młodzież wychowawczo i pozytywnie, musimy dostrzec, co ma ona w sobie wartościowego i okazać szacunek dla tych wartości, nawiązując tym sposobem szeroko rozumiany kontakt. Musimy - jako nauczyciele - mieć zawsze czas dla ucznia, by go wysłuchać i służyć mu dobrą radą. Dobry pedagog to taki, z którym uczeń może i chce porozmawiać, a nawet podzielić się swoimi tajemnicami.
By dotrzeć do dziecka, trzeba zacząć od jego poziomu i patrzeć jego oczyma. Przypomnieć sobie swoje młode lata i dziecięce kłopoty. Starać się znaleźć i rozumieć rozterki i nadzieje wychowanka. Trzeba nauczyć się rozpoznawać różne typy osobowości, różnice w sposobach motywowania i inne indywidualne cechy. Należy szukać źródeł frustracji dziecka w domu i w szkole. Aby mieć dobrą receptę na trudności ucznia, trzeba umieć stawiać właściwą diagnozę. Prowadzić trzeba zajęcia pozalekcyjne, przydzielać różne zadanie, organizować wycieczki i spotkania. Na rajdach, obozach i wycieczkach, należy mieszkać z młodzieżą najlepiej w jednym pokoju, co pozwoli poczynić więcej obserwacji i da więcej doświadczeń nauczycielowi, niż tygodnie pracy w szkole.
Nauczyciel szanowany przez młodzież, ma dla niej szacunek równie wielki, jak ten, którym jest obdarzony. Szacunek dla ucznia oznacza przede wszystkim wiarę w niego i wiązanie z nim nadziei.
Uczeń potrafi trafnie ocenić, czy nauczycielowi zależy na nim, czy też jest traktowany jako intruz. Naszym celem jest skuteczne i pozytywne oddziaływanie na młodych, a nie udawanie swej wyższości i nieskazitelnej mądrości. Trzeba być dla nich wzorem i przykładem. Uczniem jest łatwo pokierować, jeśli ma się jego szacunek. Trzeba szukać w uczniach zalet, a nie wad. Podopieczny zachowuje się często tak właśnie, jak jest przez nas postrzegany, bo stara się sprostać naszym wymaganiom i wyobrażeniom o nim.23
Trzeba mieć zawsze na uwadze, czy młodzi ludzie stają się dzięki naszym działaniom lepsi. Uczyć ich konsekwencji i wytrwałości w dążeniu do celu i w pokonywaniu życiowych przeszkód. Pokazywać jak rozwiązuje się problemy. Trzeba nauczyć młodzież dyscypliny i odpowiedzialności, bo bez tego nie udadzą się żadne działania. Zdyscyplinowanie pomaga zawsze w trudnych sytuacjach życiowych.
Trzeba pomóc dziecku w znalezieniu u rówieśników zaufania, koleżeństwa i przyjaźni. Dzieci zagrożone kłopotami i sfrustrowane, trzeba absorbować różnymi pożytecznymi zajęciami, gdyż umysł zajęty nie ma czasu na zmartwienia.
Nauczyciel powinien czuć swą odpowiedzialność za los ucznia i nie uchylać się wykrętami od tej odpowiedzialności. Prawidłowe oddziaływanie pedagogiczne opiera się przede wszystkim na poszanowaniu ucznia. Kto nie potrafi autentycznie szanować dziecka, nie będzie nigdy skutecznym wychowawcą, choćby miał setki innych przymiotów.
Także władze i lokalne środowisko powinny wspierać szkołę w wypełnianiu przez nią zadań opiekuńczo - wychowawczych, mając na uwadze przede wszystkim dobro dziecka.
W zjednoczonej Europie musi koniecznie dojść do synchronizacji poczynań władz oświatowych państw członkowskich, tak aby ludzie bez wielkich przeszkód mogli kontynuować naukę w dowolnym kraju. Unifikacja w zakresie zagadnień edukacyjnych przynosi odczuwalne korzyści państwom członkowskim. Przede wszystkim wzbogaca merytorycznie w zakresie programów nauczania. Uczy wzajemnego poszanowania i respektowania świadectw i dyplomów. Zbliża kulturowo i językowo. Rozszerza wymianę doświadczeń, uczy wspólnych działań na rzecz minimalizacji destrukcji i zagrożeń. Przyszły pedagog to reprezentant nie tylko swego kraju, ale obywatel Europy, obywatel świata. Unifikacja edukacji daje ku temu przygotowanie.