Turystyka w Polsce

Turystyka - zorganizowane wyjazdy poza miejsce stałego zamieszkania na dłuższy lub krótszy pobyt, wędrówki po obcym terenie w celach krajoznawczych lub zdrowotnych.

Już od początku istnienia państwa polskiego były notowane sporadyczne podrożę zagraniczne jego mieszkańców; były to głównie wędrówki o charakterze religijnym, dyplomatycznym lub handlowym; od XIV w. mieszkańcy Polski wyjeżdżali na zagraniczne uczelnie, m.in. do Bolonii i Padwy; powstanie Uniwersytetu Jagiellońskiego (1364 r.) spowodowało zwiększenie liczby wyjazdów polskich profesorów i studentów oraz przyjazdów zagranicznych uczonych do Polski.

Dopiero na przełomie XVIII i XIX w. zaczęła się rozwijać turystyka krajoznawcza, a w XIX w. wypoczynkowa (pobytowa); coraz większa popularność zdobywały wyjazdy do uzdrowisk (m.in. do Krynicy, Buska, Ciechocinka, nieco później do Zakopanego) i kąpielisk nadmorskich.

Do rozwoju polskiej turystyki na początku XIX w. przyczynili się m.in. Stanisław Staszic, który zwiedził i opisał Beskidy i Tatry (jako pierwszy Polak wszedł na Lomnice) oraz podróżował po Włoszech, Niemczech i Francji; Julian Ursyn Niemcewicz, który podróżował po Polsce, Europie i USA, podkreślał więź Śląska z Polską.

Za początek współczesnej polskiej turystyki przyjmuje się umownie założenie w 1873 roku pierwszej polskiej turystycznej organizacji społecznej Galicyjskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (od 1920 r. Polskie Towarzystwo Tatrzańskie).

Towarzystwo to skupiało elitę miłośników gór i podobnie jak założone w 1906 r. Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, odegrało pionierską rolę w dziedzinie krzewienia turystyki i nasycenia jej treścią patriotyczną.

Okres międzywojenny przyniósł dalsze ożywienie w ruchu turystycznym, którego podstawowa forma był ruch uzdrowiskowo-letniskowy. Koncentrowal się on głównie w Karpatach oraz regionie podwarszawskim; pod koniec lat 30. uczestniczyło w nim ok. 650 tys. osób rocznie, a ogółem w 1938r. w ruchu turystycznym wzięło udział około 2 mln osób; w dwudziestoleciu międzywojennym powstało wiele organizacji i instytucji turystycznych, m.in. biuro podróży Orbis (założone w 1923 roku), Liga Popierania Turystyki (założona w 1935 r.), która doprowadziła m.in. do wybudowania kolejek na Kasprowy Wierch, Gubałówkę i Górę Parkowa, oraz Spółdzielnia Turystyczno-Wypoczynkowa Gromada (założona w 1937 r.).

Podczas II wojny światowej znaczna część bazy turystycznej uległa zniszczeniu; po wojnie wznowiły działalność Polskie Towarzystwo Turystyczne i Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, które w 1950 r. połączyły się w Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (PTTK). W 1949 powołano Fundusz Wczasów Pracowniczych.

Turystyka zagr. w pierwszych latach powojennych niemal nie istniała:

- 1955 liczba przyjazdów wynosiła ok. 77 tys., a liczba wyjazdów - 44 tys., przy czym były to gł. wyjazdy służbowe;

- od 1956 stopniowo rozwijała się turystyka zagr., m.in. dzięki wprowadzeniu konwencji turyst. na obszarach przygranicznych Polski i Czechosłowacji;

- 1972 umożliwiono masowy ruch turyst. miedzy Polską, a NRD (do przekroczenia granicy upoważniał dowód osobisty ze specjalną pieczątką), a w latach następnych także z innymi krajami komunist.; w tym okresie najczęściej wyjeżdżano do Czechosłowacji, NRD, ZSRR, na Węgry i do Bułgarii; wyjazdy do państw kapitalist. były utrudnione ze względów polit., a po wprowadzeniu stanu wojennego niemal zupełnie ustały;

- obecnie znaczenie turystyki zagr. systematycznie rośnie, gł. dzięki wyeliminowaniu ograniczeń formalnych i polit. przy wydawaniu paszportów oraz dzięki zniesieniu obowiązków wizowych przez wiele państw;

- wśród turystów odwiedzających Polskę w 1998 najwięcej było Niemców - 51,5 mln (przyjazdy gł. jedno- lub dwudniowe; zakupy, kontakty handl.), Czechów i Słowaków - 21 mln, oraz Rosjan, Białorusinów i Ukraińców - 11,2 mln (przyjazdy gł. w celach zarobkowych - handel, praca);

- wpływy dewizowe (prawie 8 mld USA, 1998), jak i rozmiary turystyki przyjazdowej w Polsce są nadal niższe niż w wielu innych krajach Europy (Francja - 27 mld dol. USA, Włochy - 27 mld, Hiszpania - 25 mld, 1995); wynika to gł. z niedostatecznego zagospodarowania turyst. kraju oraz ze stosunkowo wysokich cen przy niskim poziomie usług.

W 1985 roku powstał Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki, będący centralnym organem administracji państwowej w tej dziedzinie. Turystyka pobytowa i wycieczkowa w Polsce była związana głównie z działalnością Funduszu Wczasów Pracowniczych, dużych biur podroży, m.in. Orbis, Sports-Tourist, Turysta, Gromada, młodzieżowych biur podróży (Almatur, Juventur, Harctur) oraz masowych organizacji turystycznych., (np. PTTK).

Ostatnio z usług organizacji korzysta mniej osób (np. w wycieczkach organizowanych przez PTTK 1980 uczestniczyło ponad 9 mln osób, a 1994 już tylko ok. 1,3 mln), coraz większą popularnością cieszą się natomiast wyjazdy prywatne (także zagraniczne) oraz wypoczynek, również w formie wycieczek krajoznawczych (zwłaszcza dla młodzieży szkolnej), organizowany przez coraz liczniejsze małe biura podróży.

Turystyczna baza noclegowa w latach 50. liczyła ok. 30 tys. miejsc noclegowych, w 1980 r. ponad 900 tys., a w roku 1994 zmalała do niespełna 700 tys. miejsc; najwięcej miejsc noclegowych jest w ośrodkach wczasowych - ponad 270 tys. (1994 skorzystało z nich ok. 2 mln osób). Mimo spadku ogólnej liczby miejsc noclegowych zwraca uwagę systematyczny wzrost liczby miejsc w hotelach z ok. 50 tys. (1980 r.) do 70,9 tys. (1994 r.) i w motelach (odpowiednio z 1,4 tys. do 3,7 tys.). Baza ta nadal nie zaspokaja w pełni potrzeb turystów (zwłaszcza zagranicznych).

Rozmieszczenie obiektów turystycznych i wczasowo-wypoczynkowych w Polsce jest bardzo nierównomierne. Ma na to wpływ rzeźba terenu, klimat, bogactwo wód, szata roślinna. O atrakcyjności decyduje tez: komunikacja, baza noclegowa, gastronomiczna, urzadzenia sportowo-rekreacyjne, placówki handlowe i kulturalno-rozrywkowe. Najbardziej atrakcyjne są regiony górskie, nadmorskie, pojezierza. Wybrzeże Morza Bałtyckiego przyciąga turystów głównie latem. O atrakcyjności stanowią plaże, kąpiele oraz wdychanie dobroczynnego jodu.

Najpopularniejszym regionem górskim w Polsce są Karpaty, a szczególnie Tatry i "zimowa stolica Polski" - Zakopane. Turyści jeżdżą również w Sudety, by odpocząć w Kotlinie Kłodzkiej i Jeleniogórskiej.Region pojezierzy w Polsce to przede wszystkim Mazury, obszar suwalsko-augustowski, Kartuski (liczne jeziora, rzeki, kompleksy leśne). Czwarty region to Wyżyna Małopolska: Góry Świętokrzyskie, Kraków i okolice.

Obecnie największą popularnością w Polsce cieszy się turystyka sobotnio-niedzielna i krajoznawczo-wycieczkowa (ok. 75% osób), spada natomiast znaczenie turystyki pobytowej, skoncentrowanej głównie w Polsce północnej, nad morzem i jeziorami (w okresie letnim) oraz w górach.

Od polowy lat 60. rozwija się turystyka kwalifikowana, głównie piesza, narciarska, kolarska i wodna (żeglarska i kajakowa). W 1993 roku było w Polsce 31 tys. km górskich i nizinnych szlaków pieszych, 650 km tras narciarskich. Kolejkami linowymi (m.in. na Butorowy Wierch, Kasprowy Wierch, Gubalówke, Góre Parkowa, Szyndzielnie) i wyciagami narciarskimi przewieziono ponad 4 mln osób.

Głównymi regionami turystycznymi Polski sa: wybrzeze Morza Baltyckiego (zwlaszcza Trójmiasto i Mierzeja Helska), Pojezierze Mazurskie, Tatry, Beskidy, Karkonosze. Najczesciej odwiedzane miasta to Warszawa i Kraków.

Tradycyjna forma turystyki w Polsce jest ruch uzdrowiskowy, którego natężenie w ostatnim dziesięcioleciu maleje (w 1980 roku 817 tys. kuracjuszy, w roku 1993 już 655 tys.). Zmniejsza się również sanatoryjna baza noclegowa z 33,3 tys. miejsc (1980 r.) do 21,5 tys. (1993 r.). Do największych polskich uzdrowisk należą: w Karpatach Krynica, Iwonicz-Zdrój, Rabka, w Sudetach Kudowa-Zdrój, Duszniki-Zdrój, Polanica-Zdrój, Świeradów-Zdrój, na nizinach Inowrocław, Ciechocinek, nad morzem Międzyzdroje, Kołobrzeg, Ustka.

W ostatnich latach w Polsce z powodzeniem rozwija się nowa forma turystyki zwana agroturystyka. Czynnikami skłaniającymi ludzi do wybrania wczasów na wsi są:
- chęć spędzenia czasu w odmiennym niż dotychczas środowisku (np. osoby nie posiadające krewnych na wsi maja teraz możliwość pobytu właśnie tam);
- niski koszt wczasów w gospodarstwie rolnym;
- posiłki dla letników przygotowywane z produktów pochodzących z gospodarstwa właścicieli, są wolne od chemii (np. mleko prosto od krowy, chleb wiejski, miód z własnej pasieki, itp.);
- możliwość praktycznego poznania pracy w gospodarstwie rolnym (np. pomoc przy żniwach czy sianokosach, dojenie krów, karmienie inwentarza);
- czynny relaks (jazda konno, zbieranie jagód czy grzybów, kąpiel w rzece, etc).

Korzyści z agroturystyki:
- dodatkowe źródło dochodu gospodarstw rolnych;
- promocja regionu;
- aktywizacja środowiska w kierunku rozwoju usług;
- poszerzanie horyzontów ludności wiejskiej, otwarcie na świat.

W Polsce agroturystyka, przez oferty złej jakości, zaczyna być źle postrzegana przez turystów - twierdzi Stowarzyszenie Agroturystyczne Właścicieli Gospodarstw Agroturystycznych. Pojawiają się problemy ze znalezieniem ofert. Brakuje punktów informacji, gdzie dany pokój lub całe gospodarstwo można wcześniej obejrzeć, choćby przez Internet.

Turystyka ma ogromne znaczenie: źródło utrzymania i dochodów miejscowej ludności, chociaż poważnym problemem związanym z ruchem turystycznym jest dewastacja krajobrazu, środowiska (niska kultura turystyczna spol. polskiego). Turystyka dostarcza dewiz, tworzy się większy dochód narodowy, rozwijają się regiony, rozwijają się obszary wiejskie.