Efekty działania promieni ultrafioletowych na skórę

Spis treści:

1. Budowa skóry
a) naskórek
b) skóra właściwa
c) tkanka podskórna

2. Cechy skóry

3. Funkcje skóry

4. Czym jest promieniowanie ultrafioletowe?

5. Historia promieniowania UV

6. Podział promieni ultrafioletowych
a) UVC
b) UVB
c) UVA

7. Szkodliwość promieniowania UV - od czego zależy?

8. Czy nasz organizm odnosi jakieś korzyści z opalania?

9. Zagrożenia związane ze zbyt długim opalaniem
a) rumień i oparzenie słoneczne
b) fotostarzenie się skóry
c) nowotwory skóry
d) zaskórniki
e) wolne rodniki
f) immunosupresja
g) reakcje fotouczulające

10. Solarium

11. Jak zminimalizować niekorzystne działanie promieniowania UV?

12. Podstawowe zasady ochrony skóry przed promieniowaniem ultrafioletowym.


1. Budowa skóry

Skóra jest największym organem naszego organizmu i pokrywa obszar od 1,3 do 2 metrów kwadratowych w zależności od wzrostu i wagi danej osoby. Zbudowana jest z 3 warstw :

1. naskórka – zewnętrznej warstwy skóry
2. skóry właściwej, ściśle powiązaną z tkanką podskórną
3. tkanki podskórnej

Naskórek (epidermis) jest to warstwa zewnętrzna skóry utworzona z rogowaciejącego na powierzchni, wielowarstwowego nabłonka. Posiada melaninę, a ta natomiast nadaje włosom i skórze barwę. Naskórek dzieli się na 5 warstw :

1. podstawna
2. kolczysta
3. ziarnista
4. jasna
5. rogowa

Skóra właściwa składa się przede wszystkim z tkanki tłuszczowej i łącznej, zawiera naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe i przydatki skóry. Z naskórkiem łączy się za pomocą soplowatych włókien kolagenowych. Skóra właściwa składa się z dwóch warstw :

1. warstwy brodawkowatej
2. warstwy siateczkowej

Tkanka podskórna – w niej znajduje się prawie cały tłuszcz skórny. Zbudowana jest z luźnej tkanki łącznej zawierającej sieć włókien kolagenowych, tworzących komory wypełnione tkanką tłuszczową , także naczyniami krwionośnymi i receptorami czuciowymi. Tkanka podskórna chroni znajdujące się głębiej narządy przed uciskiem i uderzeniem, umożliwia przesuwanie skóry. Nagromadzony tłuszcz spełnia rolę warstwy izolacyjnej i przechowuje składniki odżywcze.

2. Cechy skóry

• Barwa
• Grubość


3. Funkcje skóry

Najbardziej oczywistą i ważną jej rolą jest zabezpieczenie organizmu przed działaniem czynników zewnętrznych. Skóra musi być odpowiednio mocna, aby znieść uszkodzenia, które mogą powstać w wyniku działania rozmaitych czynników zewnętrznych i odpowiednio wrażliwa, by być w stanie przekazywać informację na temat zewnętrznych zagrożeń czy zmian, no. Jak gwałtowne wahania temperatur. Skóra osłania leżące pod nią komórki przed mechanicznymi urazami, wywołanymi przez nacisk, tarcie czy uderzenie. Jest wodoszczelna, dzięki czemu zapobiega utracie wody przez organizm. Działa również jako termoregulator kontrolujący zmiany temperatury. Skóra zawiera receptory czuciowe, które umożliwiają odczuwanie nacisku, ciepła i zimna oraz bólu. Skóra chroni organizm przed :


• Alergenami
• Srodkami chemicznymi
• Mikroorganizmami
• Promieniami UV

4. Czym jest promieniowanie ultrafioletowe?

Słońce jest podstawą życia na Ziemi, to największe naturalne źródło energii. Zarówno korzystne jak i nie korzystne efekty działania słońca na organizm człowieka związane są z promieniowaniem elektromagnetycznym przez nie emitowanym. Część promieniowania elektromagnetycznego emitowanego przez słońce i docierającego do powierzchni Ziemi obejmuje promieniowanie podczerwone, światło widzialne oraz promieniowanie ultrafioletowe.
Promieniowanie ultrafioletowe jest promieniowaniem krótkofalowym, nie widzialnym dla oka. Długości fal ultrafioletowych mieszczą się w przedziale 8-4000nm. Wyróżnia się bliski, średni i daleki ultrafiolet. Ultrafiolet ma najistotniejszy wpływ na naszą skórę i proces opalania.

5. Historia promieniowania ultrafioletowego

Promieniowanie nadfioletowe odkryli w 1801 roku J. Ritter i W.H. Wollaston badając rozszczepione w pryzmacie światło słoneczne.

6. Podział promieniowania ultrafioletowego

1. UVC - jest promieniowaniem o najkrótszej długości fali, tj. 200 - 290 nm. Ma najwyższą energię. Jest silnie rumieniotwórcze.Taki rodzaj promieniowania jest prawie całkowicie pochłaniany przez warstwę ozonową atmosfery, otaczającą kulę ziemską, tak więc promienie UVC nie występują w świetle słonecznym docierającym do powierzchni Ziemi. Promieniowanie UVC wykorzystuje się na przykład w warunkach laboratoryjnych do sterylizacji czyli odkażania i zabijania chorobotwórczych mikroorganizmów jak np. bakterii.

2. UVB - o długości fali od 290 do 320 nm ma bardzo silne właściwości rumieniotwórcze. Stanowi ono 5 % całego promieniowania ultrafioletowego docierającego do powierzchni Ziemi. Odpowiedzialne jest za pojawianie się rumienia i oparzeń słonecznych, a także powoduje pigmentację czyli efekt opalonej skóry. Nie dociera do skóry właściwej, aczkolwiek może powodować poważne uszkodzenia naskórka. Przy braku odpowiedniego zabezpieczenia wywołuje stany zapalne skóry.

3. UVA - promieniowanie UVA stanowi 95 % całego promieniowania ultrafioletowego docierającego do powierzchni Ziemi. Jest promieniowaniem o długości 320-400 nm. Dociera do głębokich warstw skóry właściwej i w razie braku odpowiedniej ochrony powoduje uszkodzenia komórek, naczyń krwionośnych i włókien kolagenowych. Nie powoduje powstawania rumienia i poparzeń, natomiast powoduje pigmentację skóry czyli opaleniznę oraz jak się okazało w ostatnim czasie to ono jest głównie odpowiedzialne za tzw. fotostarzenie się oraz zmiany nowotworowe skóry.


7. Szkodliwość promieniowania UV - od czego zależy?

• pory dnia i roku (kąta padania promieni słonecznych) – największe zagrożenie występuje w lecie, w porze okołopołudniowej (11-15)
• szerokości geograficznej – im bliżej równika, tym bardziej jesteśmy narażeni na poparzenia
• wysokości nad poziomem morza – im wyżej, tym natężenie promieniowania jest większe
• grubości warstwy ozonowej
• zanieczyszczeń powietrza
• czasu ekspozycji na słońce

8. Czy nasz organizm odnosi jakieś korzyści z opalania?
• tworzenie witaminy D
• pobudzenie produkcji serotoniny i poprawę nastroju, działa antydepresyjnie, szczególnie w okresie jesienno-zimowym. Trzeba jednak wiedzieć, że to działanie związane jest z światłem widzialnym a nie ultrafioletowym.
• wykorzystywane jest w medycynie jako jeden z podstawowych lub pomocniczych elementów terapeutycznych w ponad 200 schorzeniach dermatologicznych, np. łuszczyca czy atopowe zapalenie skóry
• przyspieszenie procesu skórnej przemiany materii
• pobudzenie odnowy komórkowej
• działanie dezynfekujące, bakteriobójcze
• tworzenie pigmentu skórnego, a tym samym ładnego, brązowego zabarwienia
• poprawia proces przemiany materii
• aktywuje czynność hormonalną
• poprawia przemiane mineralną ułatwiając transport wapnia do kości
• aktywizuje procesy odpornościowe organizmu człowieka
9. Zagrożenia związane ze zbyt długim opalaniem.
Pierwszy oraz najszybciej zauważalny objaw to pojawienie się rumienia i oparzenia słonecznego czyli zaczerwienienie, pieczenie i podrażnienie skóry w wyniku zbyt długiego przebywania na słońcu bez zabezpieczenia. Osoby mające problemy z rozszerzonymi naczynkami powinny z tego powodu szczególnie chronić skórę kremami ochronnymi o wysokich faktorach. Maksymalny efekt zbyt intensywnego napromieniowania UVB pojawia się po 24-48 godzinach od naświetlenia. W razie wystąpienia rumienia skóry najlepszym wyjściem jest schłodzenie skóry poprzez zastosowanie na zaczerwienione miejsca zimnych kompresów, można wziąć letnią kąpiel, zrobić okłady z kwaśnego mleka oraz smarować delikatnie cienką warstwą preparatu w postaci żelu na bazie aloesu, dobre będą także mleczka z łagodzącym panthenolem (witaminą B5)
Kolejnym efektem promieniowania ultrafioletowego jest fotostarzenie się skóry. Odpowiedzialne jest za powstawanie zmarszczek, tzw kurzych łapek, poszerzone naczynia krwionośne (tzw. Teleangiektazja), nieregularnego kształtu obszary ścienienia skóry, brunatne plamy, bruzdy, zwłaszcza na karku, a w późniejszym stadium ziemisty wygląd skóry. Pod mikroskopem różne włókna w drugiej warstwie skóry, czyli w skórze właściwej, są ułożone regularne. Dzięki nim skóra jest sprężysta i jędrna. W wyniku słonecznego starzenia się regularny układ tych włókien ulega rozchwianiu. W wyniku starzenia słonecznego mogą powstać oszpecające zmiany – ogniska słonecznego rogowacenia i piegi. Na proces fotostarzenia się skóry zapracowujemy sobie latami, gdyż w ciągu upływu czasu dochodzi do sumowania się nawet niewielkich, codziennych dawek promieniowania UVA. Tak więc efekty - częstego opalania, korzystania z solarium czy nie przywiązywania uwagi do codziennego stosowania kremów ochronnych w młodym wieku - zobaczymy mając 40 lat. Prawdą jest, że tworzenie się zmarszczek jest w dużej mierze powodowane przez czynniki środowiska zewnętrznego, a tylko w niewielkim stopniu przez indywidualne skłonności genetyczne. Promieniowanie UV jest aż w ponad 80 % przyczyną starzenia się skóry i powstawania zmarszczek.
Nowotwory skóry
Rak skóry to najpoważniejszy niekorzystny efekt działania promieniowania UV. Głównie jak się niedawno okazało przyczyniają się do niego promienie UVA, ale oczywiście wszelkie przypadki intensywnego poparzenia skóry wywołanego słońcem, za które odpowiedzialne są promienie UVB, mogą także zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia raka.
Rak podstawnokomórkowy powstaje w warstwie podstawnej skóry, gdzie tworzą się nowe jej komórki. Rzadko daje on przerzuty, ma jednak zdolność naciekania otaczającej tkanki skórnej. W niektórych przypadkach – np. na twarzy i uszach – usuniecie całego guza wymaga rozległego i oszpecającego zabiegu chirurgicznego. Wprawdzie główną przyczyną powstania BCC są promienie słoneczne, ale ważną role odgrywają też inne czynniki, także genetyczne.
Rak kolczystokomórkowy – jego nazwa wywodzi się z komórek warstwy kolczystej naskórka. Występuje znacznie rzadziej niż rak typu BCC. Chorują na niego ludzie w starszym wieku, a zmiany pojawiają się w miejscach odsłoniętych, takich jak twarz, ręce, ramiona i warga dolna. Czasem rak powstaje w miejscu rogowacenia słonecznego. SCC ma wygląd twardych guzków w miejscach odsłoniętych, czasem tkliwych przy ucisku.
Czerniak złośliwy jest guzem wywodzącym się z komórek wytwarzających pigment w skórze – melanocytów. Na szczęście występuje rzadziej niż BCC czy SCC. Czerniaki mogą dawać przerzuty i cechują się najwyższą śmiertelnościa wśród nowotworów skóry. Jeżeli czerniak zostanie usuniety we wczesnym stadium, ryzyko zgonu jest minimalne. Prawdopodobieństwo wystąpienia czerniaka jest większe u osób, które maja znamiona barwnikowe oraz u łatwo ulegających oparzeniom słonecznym, a słabo się opalających. Do grupy ryzyka zalicza się osoby, które w przeszłości miały oparzenia słoneczne wskutek nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne. Typy czerniaka złośliwego : czerniak szerzący się powierzchniowo, czerniak guzkowaty, czerniak rozwijający się na podłożu plam barwnikowych, czerniak na kończynach – rozwijający się na podłożu plam barwnikowych.
Zaskórniki
Promienie UV mają także wpływ na wzrost ilości pojawiających się zaskórników widocznych w postaci drobnych, ciemnych punkcików na skórze. Zaskórniki to zanieczyszczone pory skóry, ich ciemny kolor jest spowodowany utlenianiem się łoju i zanieczyszczeń gromadzących się w ich wnętrzu, są one nazywane po angielsku blackheads, w odróżnieniu od whiteheads, których ilość także może wzrosnąc pod wpływem intensywnego i częstego opalania. Whiteheads, nazywane fachowo językiem dermatologicznym - milia, to drobne, białe krostki tworzące się także w obrębie porów skóry.
Wolne rodniki
Promieniowanie UV wyzwala większą ilość wolnych rodników. Wolne rodniki to niezwykle aktywne cząsteczki tlenu, które atakują prawie wszystkie składniki żywych tkanek i są przyczyną wielu zniszczeń w organizmie. Pogarszają one stan skóry i przyspieszają jej starzenie, a także powodują pośrednio wiele poważnych chorób. Wolne rodniki przyczyniają się między innymi do uaktywnienia metaloproteinaz - enzymów, które powodują niszczenie włókien kolagenowych w skórze i utratę jej elastyczności. Atakują one także DNA-materiał genetyczny występujący - z nielicznymi wyjątkami- w każdej komórce organizmu. Jeśli uszkodzenia DNA są bardzo poważne to następuje śmierć komórki. Natomiast drobne uszkodzenia zwane mutacjami kumulują się w miarę upływu lat i z czasem może to doprowadzić do przekształcenia się takiej komórki w komórkę nowotworową, która następnie dzieli się wielokrotnie i daje początek rakowi.
Immunosupresja
To dość skomplikowanie brzmiące słowo, także wiąże się z powstawaniem raka skóry, jednak wymieniłam je jako odrębny punkt. Jest to zjawisko polegające na osłabieniu naszego układu odpornościowego (immunologicznego) pod wpływem promieniowania UVB. Wystarczą do tego już niewielkie dawki promieni UVB, które nawet jeszcze nie są w stanie wywołać rumienia i poparzenia skóry. Efektem immunosupresji jest osłabienie odporności organizmu na niektóre infekcje wirusowe czy bakteryjne, dotyczy to nie tylko skóry, ale i całego organizmu. Na przykład po intensywnym opalaniu łatwiej może nam się przydarzyć opryszczka zwana pospolicie "zimnem". Ponadto kiedy organizm ma osłabioną odporność wówczas zwiększa się też prawdopodobieństwo powstawania raka skóry, nie działają bowiem dobrze naturalne mechanizmy, które chronią nas przed tworzeniem się nowotworu. Podatność na osłabiające odporność działanie promieniowania UVB jest indywidualną i uwarunkowaną genetycznie sprawą.
Reakcje fotouczulające
Istnieją takie substancje chemiczne zawarte np. w kosmetykach oraz leki lub zioła, które same w sobie nie posiadają żadnych właściwości, które by mogły niekorzystnie oddziaływać na skórę, jednak pod wpływem promieniowania UV powodują niekorzystne reakcje skórne. Są to właśnie tzw. reakcje fotouczulające, które przejawiają się stanami zapalnymi skóry, jej zwiększoną wrażliwością, zaczerwieniem, może też pojawić się wysypka alergiczna lub przebarwienia skóry. Za te reakcje jest głównie odpowiedzialne promieniowanie UVA, dlatego tak ważne jest by osoby biorące leki fotouczulające zwracały uwagę czy ich kremy ochronne zawierają także skuteczną ochronę anty-UVA. Reakcje fotouczulające dzielą się na dwa typy:
• reakcje fototoksyczne
• reakcje fotoalergiczne
Fotodermatozy
Fotodermatozy są to schorzenia skóry, które mogą powstać pod wpływem promieniowania UV, niezależnie od substancji zewnętrznych tak jak to było w przypadku reakcji fotouczulających. Zwykle są one wynikiem wadliwego metabolizmu, co prowadzi do tego, że pod wpływem promieni UV wytwarzane są w organizmie szkodliwie działające związki, wywołujące choroby skóry. Do takich schorzeń zalicza się: toczeń rumieniowaty, dermatozy pokrzywkowe, dermatozy wypryskowe, chłoniak skóry z limfocytów T.
10. Solarium
Korzystanie z solarium nie jest bezpieczne. Wprawdzie lampy w solariach są raczej źródłem UVA, a nie UVB, jednak i UVA przyczyniają się do powstawania raka skóry. UVA wnika w skórę głębiej i powoduje jej słoneczne starzenie się. Poza tym lampy w solariach, produkując niewielkie ilości UVB, wpływają na powstawanie raka skóry i zaćmy w oku.
11. Jak zminimalizować niekorzystne działanie promieniowania UV?
Oczywiście najlepiej dla naszej skóry byłoby całkowite unikanie promieniowania ultrafioletowego. Większość z nas jednak chce się opalić, więc opalajmy się rozsądnie pamiętając jednocześnie o ochronie skóry w ciągu roku. Chrońmy, więc naszą skórę przed działaniem promieniowania UV przez cały rok stosując do tego celu odpowiednie kosmetyki do codziennej pielęgnacji skóry. Wiele firm kosmetycznych ma w swojej ofercie specjalną linię kosmetyków z filtrami do codziennej pielęgnacji.
12. Podstawowe zasady ochrony skóry przed promieniowaniem ultrafioletowym
1. Latem unikać nasłonecznienia do godz. 10.00 do 15.00 po południu.
2. Słońce nie tylko niszczy skórę w czasie opalania na plaży, ale również w drodze do pracy czy szkoły, zarówno latem, zimą, wiosną i jesienią.
3. Stosować należy bezwzględnie kosmetyki z filtrami ochronnymi.
4. Nie wolno oszczędzać kosmetyku. Aby ochrona była skuteczna musisz zastosować odpowiednią dawkę.
5. Chroń oczy. Noś okulary przeciwsłoneczne, najlepiej kupione u optyka.
6. Nie zapominaj o ustach - stosuj odpowiednia pomadkę.
7. Większość kosmetyków z filtrami przeciwsłonecznymi powinna być nakładana na skórę co 3-4 godziny, również po każdej kąpieli i spoceniu się.
8. Ucz swoje dzieci używania kosmetyków z filtrami przeciwsłonecznymi.
9. Pamiętaj : nie ma bezpiecznego opalania. Nie ma zdrowej opalenizny. Również ta nabyta w solariach powoduje starzenie się skóry i zwiększa ryzyko rozwoju jej nowotworów.
10. Obserwuj swoja skórę, szczególnie znamiona
11. Jeśli zażywasz jakieś leki, spytaj się swojego lekarza, czy nie są to związki fotouczulajace.
12. Nie stosuj na skórę przed opalaniem żadnych kosmetyków, perfum, wód toaletowych.
13. Dzieci do 12 roku życia nie powinny się opalać.






Bibliografia

1. Annette Allan „ Zdrowa skóra”,

2. „Nasza droga do kosmetologii” , Wyższa Szkoła Zawodowa Pielęgnacji Zdrowia i urody w Poznaniu, wyd. I, 2005 r.

3. http://www.forumdermatologiczne.pl

4. Reader’s Digest, „ Rodzinna Encyklopedia Zdrowia „ Wyd. I, Warszawa 1999 r.

5. Stefania Jabłońska, Tadeusz Chorzelski, „Choroby skóry”, Wyd. I , Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1988 r.

6. Elżbieta Krajewska-Kułak, „Dermatologia i wenerologia dla pielęgniarek”, Wyd. I, CZELEJ, Lublin 2006 r.