Rozumienie charakteru i głównych wad moralnych przez Woronieckiego

UNIWERSYTET WROCŁAWSKI

Rozumienie charakteru i głównych wad moralnych
przez J. Woronieckiego


Plan pracy:

1. Charakter - wyjaśnienie pojęcia
2. O charakterze moralnym człowieka
- jednolitość postępowania moralnego
- sprawności dobre i złe
3. O cnotach kardynalnych.
- Wprowadzenie pojęcia.
- Podział cnót kardynalnych.
4. Cechy postępowania człowieka
5. Wychowanie personalistyczne
6. Sprawności ujemne czyli wady . Wady główne i ich podział.
7. podsumowanie i własne przemyślenia
Pojęcie charakteru wywodzi się od greckiego słowa charakteristikos - (odróżniający) - piętno, cecha, wizerunek lub właściwość. Zespół cech wyróżniających dany przedmiot, zjawisko, osobę od innych tego samego rodzaju, np. ze względu na wygląd, postać, działanie czy zachowanie. Charakter można zatem określić jako pewien zespół cech psychicznych, moralnych, które określają stałość poglądów i sposób kontaktowania się osoby z innymi ludźmi, uwzględnia się sposób bycia , zależny od silnej woli człowieka.
Charakter moralny człowieka tworzony jest poprzez takie wartości jak sprawiedliwość i miłość a są to cnoty, które realizując swój cel żądają od nas przestrzegania wszystkich innych cnót. Są one wiązadłem charakteru pod względem celowym. Innym wiązadłem charakteru jest roztropność, ma ona za zadanie nadać pewna ograniczona jedność wszystkim czynnikom sprawczym, które mają podporządkować swoje cele naczelnym celom życia. Roztropność utrzymuje we wszystkich innych cnotach należyty umiar.
Charakter moralny człowieka to, usprawnianie poszczególnych władz i skłonności oraz nadanie jednolitości postępowaniu moralnemu. Celem pracy samowychowawczej jest kształcenie charakteru moralnego człowieka i opiera się ono na formowaniu cnót i zwalczaniu wad. O charakterze mówili uczeni starożytni jak Arystoteles lub Platon nazywając charakter „arete”. Charakter moralny to wszechstronna cnota, na którą składają się poszczególne sprawności. W obecnym czasie pojęcie dawnego "arete" dziś określamy słowem " sympa-arete". Oznacza to wszechstronną cnotę czyli dzielność , na którą składają się poszczególne sprawności jako "aretes ti morion" niejako cząstki składowe cnoty. Arystoteles terminu "arete" używał dla określenia właśnie tych cząstek składowych. Tak Platon jak i Arystoteles zauważają wyraźnie odrębne usprawnienia psychiki ludzkiej do poszczególnych czynności moralnych. Tym greckim uczonym zawdzięcza się dokładne opracowanie całokształtu cnót moralnych, które później etyka chrześcijańska wcieliła całkowicie do swej syntezy życia duchowego.
Twórcy filozofii twierdzili ,że jednolitość postępowania moralnego nie wyklucza wielości cnot ale właśnie na jej związku polega. Jednolitość postępowania moralnego jest opanowaniem całej naszej psychiki przez naczelne władze rozum i wolę , dzięki któremu wszystkie inne jej składniki poddawałyby się na stałe ich impulsom. Sprawności uznawane są za cnoty a następnie przy braku posiadania ich wszystkich w pewnym stopniu doskonałości nie można mówić ,że człowiek osiągnie jednolity charakter moralny. Na ten stan niewątpliwie wpływają także wrodzone zdolności człowieka. Pośród sprawności wyróżnia się te dobre i złe. Dobrej cnocie przeciwstawia sie wada i możemy zauważyć nieustanną walkę między jedną a drugą o to która posiądzie pozycję wygranej. Jeśli zauważymy iż cnota zatrzyma się a powinna się rozwijać można uznać ,że jest to wadą. Wszystkie cnoty łączą się, są ze sobą powiązane jednak w przypadku gdy zabraknie którejś można mówić o niekorzystnym wpływie na pozostałe.
Platon wyróżnia cztery naczelne cnoty ,które zwane później były kardynalnymi, służyły za ogólne ramy do systematycznego ugrupowania wszystkich pozostałych. Wyróżnił takie cnoty jak : roztropność, sprawiedliwość, męstwo oraz umiarkowanie. Podział Platona znał Arystoteles jednak nie doceniał czego wynikiem było ich nie wprowadzenie do swej etyki. Wśród kulturalnych warstw ówczesnego świata spopularyzowali ten podział stoicy. Podział tych cnót zawierały niektóre księgi dydaktyczne Starego Testamentu pisane w języku greckim a następnie w ten sposób wcielone zostały do Księgi Mądrości.
Pojęcie cnót kardynalnych wprowadził św. Ambroży nadając tę nazwę czterem naczelnym cnotom, zwane także zawiasowymi obrazując doskonale ich rolę w życiu człowieka przyrównując iż całe postępowanie moralne człowieka w jego życiu obraca się na nich podobnie jak drzwi obracają się na czterech zawiasach. Te cztery cnoty wysuwają się w naszym życiu moralnym na czoło innych cnót. Poniżej przedstawiam podział pozostałych cnót w ramach tych czterech najważniejszych , naczelnych. Podstawą podziału jest podział władz psychicznych i wyróżniamy rozum , wolę i uczucia, w tych ostatnich zaś rozróżnia się dwa stopnie napięcia: słabszy pożądliwy i mocniejszy popędliwy, bojowy.
- ROZTROPNOŚĆ: grupuje te cnoty ,które odnoszą się do funkcji kierowniczych życia moralnego i rolę władzy pełni w tym przypadku ROZUM odpowiedzialny za kierowanie życiem jednostki.
- SPRAWIEDLIWOŚĆ: podstawowe usposobienie woli.
- UCZUCIA: wyróżnia się dwa działy: władze pożądliwe nad którym należałoby mieć panowanie a sprawnością dominującą jest umiarkowanie. Władze kolejne to popędliwe , gdzie za podstawową cnotę uważa się męstwo. Pozostałe cnoty można zaliczyć do którejś z cnót kardynalnych n zasadzie jakiegoś związku lub podobieństwa.
W ten sposób pojęta i rozumiana jedność życia moralnego nie jest wystarczająca. Możemy doszukać się celów dydaktycznych które zakładają wprowadzenie pewnego planu oraz porządku do bardzo rozległej dziedziny sprawności moralnych człowieka ale wewnętrznego związku między cnotami nam nie tłumaczy pomimo tego iz związek ten istnieje w większym stopniu niż my sami sądzimy.
Charakterem nazywa się powiązanie wszystkich duchowych władz człowieka bardzo ściśle w jedną harmonijną całość. Każda cnota jest ze sobą powiązana a więc zaniedbanie jednej doprowadza do destrukcji i ciągnie za sobą proces niszczenia kolejnej. Wszystkie cnoty są ze sobą ściśle uzależnione.
Wewnętrzne wiązadła wszystkich cnót, które tworzy całość można rozważyć z dwóch stopni: od góry – rolę scalającą odgrywają cnoty kierujące nas do naczelnych celów życia (np. dobro wspólne). Tu naczelne miejsce zajmuje sprawiedliwość i miłość, które odpowiadają za budowę charakteru moralnego. Zaś od dołu – od fundamentu – wiązadło ma za zadanie nadać pewną organiczną jednolitość wszystkim czynnościom sprawczym, które swe cele mają podporządkować naczelnym celom życia – roztropność; każda nasza czynność czerpie impuls ze skłonności do dobra ( „czyń dobre, unikaj złego”).
Wszystkie cnoty potrzebują od roztropności umiaru zarówno osobistego jak i rzeczowego a rozum zaś powinien być od tej czynności szczególnie usprawniony. Jeśli nie występuje sprawność, a rozum nie odgrywa swej roli można mówić o braku równowagi w grze czynników pożądawczych naszej psychiki
O silnej osobowości człowieka jest mowa wówczas gdy mamy do czynienia z trzema cechami postępowania: pewna ogólna stałość, sprawny umiar w poszczególnych dziedzinach, jednolity kierunek do naczelnego celu życia. Biorąc pod uwagę fakt posiadania tych cech lub jego brak w przypadku osobowości ludzkiej możemy ludzi klasyfikować na tych ,którzy :
- posiadają zły charakter, cechujący się opanowaniem przez wady gdzie występuje stałość i umiar lecz bark jest kierunku
- nie posiadają charakteru przy czym występuje brak opanowania przez wady , stałość i umiar, kierunek
- posiadają dobry charakter odznaczający się harmonijnością gdzie występuje rozwój i wysiłek , w przypadku braku wysiłku mamy do czynienia z charakterem zepsutym, budowanie życia na mocnej opoce do której wzywa Chrystus.



Piękny charakter moralny dojrzałego człowieka, który jest świadomy swego celu i umiejącego sprawnie rządzić sobą w jego urzeczywistnianiu jest szczytem tego podobieństwa do Boga do jakiego możemy w tym życiu dojść.
WYCHOWANIE PERSONALISTYCZNE – polega na przekształcaniu nieświadomych swych celów i zadań jednostki ludzkiej samodzielną osobistość, potrafiącą sprawnie władać w pełni świadomości wszystkimi swoimi uzdolnieniami. Osobowość ludzka winna skrystalizować się w postaci charakteru. Zaprawianie do czynów moralnych - rozwój cnót, wykorzenienie wad.
Różnica pomiędzy cnotami, a wadami polega na tym, iż cnoty działają na siebie dośrodkowo i wzmagają jedność życia moralnego i jednolitość charakteru, wady zaś działają w kierunku przeciwnym.
Źródłem wad jest natura ludzka gdzie wyróżniamy nieodłącznie grzech pierworodny wprowadzający rozdźwięki zwane pożądliwościami – zawiera wrodzone zarodki swych pożądliwości skłonności indywidualne – myśli które człowiek dziedziczy , powstają pod wpływem otaczających go warunków. Skłonności nie są jeszcze wadami.
WADY GŁÓWNE to te, które działają silniej i stają się jakby potężniejszymi rozsadnikami zła w życiu moralnym. Podział wad głównych:
Próżność- wciąż ulegamy zachciankom zwracamy na siebie uwagę, przez co także dopuszczamy się do innych wykroczeń takich jak: kłamstwo, obmowa, zawiść, kłótliwość, upór.
Łakomstwo – powoduje nieczystość, sobkowstwo, lenistwo, brak energii
Nieczystość- powoduje sobkowstwo, zaćmienie umysłu na sprawy życia duchowego, nienawiść Boga, zazdrość.
Chciwość- polega na braku umiarkowania w zdobywaniu bogactw, jej silniejszą odmianą jest:
Skąpstwo- polegające na braku umiarkowania w wydawaniu bogactw i na robieniu sobie celu z tego co jest środkiem, bardziej zanieczyszcza duszę. Te dwaa grzechy popychają do kłamstwa i innego rodzaju nieuczciwości i zbrodni.
Lenistwo w służbie Bożej – (polega na zniechęceniu się trudnościami względem Boga i samego siebie, odrazie dóbr duchowych niezadowoleniu z wymagań życia duchowego. To powoduje: nieposłuszeństwo, szemranie, rozżalanie, narzekanie.
Zazdrość - przedmiotem są rzeczy (dobra materialne związane z życiem doczesnym), których nie można dzielić z innymi
Zawiść- (gorsza od zazdrości)- człowiek smuci się z posiadania dóbr przez innych widząc w tym swoje pomniejszenie - smutek z cudzego powodzenia i radość z nieszczęścia, obmowa, potwarz, zniewagi czynne, największe zbrodnie.
Gniewliwość- sprawia spustoszenie w życiu moralnym człowieka, jest rozsadnikiem niezgody, przekleństwa, złorzeczenia, bluźnierstwa, zaś najgorszym jej owocem jest mściwość.
W charakterach spaczonych, a nawet i w charakterach dobrych, ale jeszcze należycie nierozwiniętych i nieugruntowanych, zło najczęściej przejawia się w formie dominującego wpływu jednej z wad głównych.
Trzeba pamiętać, że wady główne mają swoją królową, będąca centralą zła w życiu moralnym- jest nią PYCHA. Należy ją odróżnić od miłości własnej. To świadome dążenie do wywyższenia, przekraczającego należną nam miarę. Człowiek czyni z siebie cel ostateczny, niechęć do prawa moralnego. Nosi w sobie odrazę do wszystkiego, co ogranicza nasza wolę.
Pedagogika Jacka Woronieckiego jest uniwersalna i humanistyczna, zakładająca integralne wychowanie i kształcenie człowieka. Pedagogice tej przyświeca troska o rozwój człowieka, a w szczególności wzmocnienie funkcji umysłowych (rozum i wolę). Poprzez rozwój rozumu, człowiek może świadomie kierować wszystkimi pozostałymi funkcjami, co ułatwia człowiekowi nabycie różnych sprawności. J. Woroniecki uważa, że w wychowaniu należy być posłusznym wobec zasad moralny. Dba o to, aby wyrobić w wychowanku dobry charakter. Zadaniem nauczyciela jest ukształtowanie w wychowanku właściwych sprawności, które w procesie wychowawczym umożliwią samowychowanie i powodują, że uczeń osiąga samodzielność. Dzieje się tak, ponieważ w życiu moralnym człowieka ma miejsce stałe napięcie między cnotami i wadami, a sprawności moralne wymagają stałego wysiłku w ich ćwiczeniu, który z czasem doprowadza do wykształcenia charakteru. Kształtowanie charakteru wymagają wolnego i rozumnego wyboru.
Pedagogika personalistyczna J. Woronieckiego jest to pedagogika, która podkreśla znaczenie osobistej relacji pomiędzy wychowawcą i wychowankiem. Celem wychowania jest nauczenie wychowanka odpowiedzialności za siebie, tak by samodzielnie mógł on podjąć się samowychowania.
Celem wychowania jest więc zaszczepienie w wychowanku siły woli, dzięki której będzie on mógł realizować obiektywne cele swojego życia. Pedagogika ta to nauka praktyczna nastawiona na życie, bowiem w życiu codziennym, człowiek potrzebuje przede wszystkim: mądrości, roztropności, umiarkowania, sprawiedliwości i cierpliwości. Twórczość J. Woronieckiego wpisuje się w pedagogikę katolicką, przez którą należy rozumieć naukowy system wychowania i nauczania zgodny z teologią i filozofią chrześcijańską.
Uważam, że pedagogika Jacka Woronieckiego, jest bardzo wyidealizowana, jej korzenie znajdujemy już w starożytności, m.in. w paidei Platona. Mówi o urabianiu charakteru człowieka, wpajając mu zasady moralne. Zobowiązuje ona do unikania tego co złe i niemoralne w kulturze, a nastawienie się na kształtowanie cnót, które stanowią fundament „kręgosłupa” moralnego człowieka. Zaszczepia się w człowieku pewne idee, zasady, które są mu narzucone przez społeczeństwo.