Ściganie i karanie za zbrodnie wojenne
Zbrodnie wojenne, określone zostały w 1919 roku w traktacie wersalskim. Wszystko, co narusza prawa i zwyczaje wojenne a także bulwersujące międzynarodową moralność i powagę traktatów. Szósty artykuł w Statucie Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze określa następujące rodzaje zbrodni wojennych:
? zbrodnia przeciwko pokojowi: planowanie, przygotowanie, rozpoczęcie i prowadzenie wojny napastniczej lub będącej pogwałceniem traktatów wojny, porozumień lub międzynarodowych umów oraz współuczestniczenie w którymkolwiek z wymienionych czynów
? pogwałcenie praw i zwyczajów wojny: obejmują m.in. morderstwa, nieludzkie traktowanie ludności zamieszkującej okupowane terytoria, deportacje (m.in. na roboty przymusowe), mordowanie i złe traktowanie jeńców wojennych, zabijanie zakładników, przywłaszczenie własności publicznej i prywatnej, burzenie miast, osiedli, wsi oraz wszelkie zniszczenia, nie usprawiedliwione koniecznością wojenną.
? zbrodnie przeciwko ludzkości: m.in: prześladowania, morderstwa, deportacje, eksterminacja i inne nieludzkie czyny, których celem jest zniszczenie całości lub części grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej.
W trakcie trwania największego konfliktu zbrojnego w dziejach ludzkości czyli II wojny światowej, popełniono wiele przestępstw przeciwko pokojowi i ludzkości, a także zbrodni wojennych. Przywódcy koalicji ? alianci, wielokrotnie ostrzegali Niemcy, Włochy i Japonię, że po wojnie zbrodnie i osoby odpowiedzialne za ich realizację zostaną ukarane. Ostrzeżenia te nie odniosły większych skutków, zbrodnie popełniano do końca wojny. Popełniali je nie tylko Niemcy, ale również Japończycy i obywatele ZSRR, ale ponieważ ZSRR znajdował się w obozie państw zwycięskich, więc oskarżanie go o zbrodnie nie wchodziło w grę. Oskarżenia sformułowano więc tylko wobec Niemiec, Japonii i ich sojuszników
15 czerwca 1998 r. w siedzibie FAO w Rzymie rozpoczęła się Konferencja Dyplomatyczna Pełnomocników Rządów do spraw Utworzenia Międzynarodowego Trybunału Karnego. Wzięli w niej udział przedstawiciele 160 państw, 33 organizacji międzyrządowych oraz 236 skupionych w CICC organizacji pozarządowych.
Ostatecznie 17 lipca 1998 r. uchwalono statut Międzynarodowego Trybunału Karnego. Za jego przyjęciem głosowało 120 państw, 7 było przeciw, a 21 wstrzymało się od głosu. Jest to pierwszy stały, bazujący stabilnej podstawie prawnej międzynarodowy trybunał, którego zadaniem jest ściganie i karanie osób fizycznych winnych najpoważniejszych naruszeń praw człowieka.
Osoba, która popełniła zbrodnię z rozkazu swojego zwierzchnika, nie będzie, w normalnych okolicznościach, zwolniona z odpowiedzialności karnej. Dowódca wojskowy poniesie odpowiedzialność karną za zbrodnie popełnione przez żołnierzy znajdujących się pod jego dowództwem i kontrolą. Odpowiedzialność karna zaistnieje również wówczas, gdy dowódca wojskowy wiedział lub powinien był wiedzieć, że jego żołnierze dokonują lub mają dokonać zbrodni, a mimo to nie zdołał zapobiec tej zbrodni lub ukarać jej sprawców. Odpowiedzialność karna będzie stosowana wobec wszystkich osób, także głów państw i rządów, posłów i ministrów, członków władz samorządowych i urzędników państwowych. Fakt sprawowania oficjalnej funkcji nie będzie podstawą do zmniejszenia wyroku. Jurysdykcja Trybunału nie obejmuje osób, które nie ukończyły 18 lat w momencie popełniania zbrodni.
Procesy przeciwko głównym zbrodniarzom III Rzeszy przeprowadzono 1945?49 w Norymberdze. Proces głównych hitlerowskich zbrodniarzy wojennych przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym odbył się w dniach 20 XI 1945?1 X 1946. Akt oskarżenia obejmował 24 osoby oraz 8 organizacji i grup: rząd Rzeszy, kierownictwo polityczne NSDAP, SS, SD, Gestapo, SA, Sztab Generalny i Nacz. Dowództwo Wehrmachtu. Wyrokiem Trybunału, ogłoszonym 30 IX?1 X 1946, na karę śmierci przez powieszenie skazano dwunastu oskarżonych: ), na karę dożywotniego więzienia: R. Hessa, W. Funka, E. Raedera; czterech skazano na terminowe pozbawienie wolności. Podejrzani o popełnienie zbrodni starali się ujść przed odpowiedzialnością ukrywając się w wielu krajach, szczególnie w państwach Ameryki Łacińskiej. Najbardziej znani z nich to Josef Mengele - "lekarz śmierci" z Oświęcimia, Klaus Barbie - "kat Lyonu", Martin Borman skazany zaocznie na śmierć czy Adolf Eichmann. Poza głównym procesem aresztowano ogółem 4 tys. osób podejrzanych o popełnianie przestępstw wojennych, spośród nich oskarżono 1440 osób, na karę śmierci skazano 265, na karę dożywotniego więzienia 140 i na krótsze kary 866 osób. Razem z osobami zmarłymi w więzieniach zginęło 1068 osób. Wśród skazanych na śmierć znajdowało się 59 generałów, 118 oficerów sztabowych i 196 osób cywilnych.
Proces norymberski był jednym z największych i najdłuższych procesów świata.W ciągu ponad 10 miesięcy Trybunał odbył 403 sesje jawne w ciągu 218 dni pracy. Oskarżeni mieli 27 obrońców, którym pomagało 54 asystentów prawników i 67 sekretarek. Specjalnie zainstalowane laboratorium fotograficzne wykonało 780 000 fotokopii różnych dokumentów. Dla utrwalenia przebiegu rozprawy zużyto 27 km taśmy magnetofonowej i 7 tys. płyt gramofonowych. O jego randze zadecydowała imponująca statystyka: tony papieru ,tysiące pracowników pracowników miliony słów?
W tym samym okresie utworzono Międzynarodowy Trybunał Wojskowy dla Dalekiego Wschodu. Zadaniem tego trybunału było osądzenie japońskich zbrodniarzy wojennych, których proces trwał od 29 kwietnia 1946 roku do 12 listopada 1948 roku. Aktami oskarżenia objęto 28 osób
Od zakończenia II wojny światowej stale toczy się wiele konfliktów zbrojnych, zarówno o charakterze międzynarodowym jak i wewnętrznym. Popełniane są też zbrodnie wojenne. Można podać przypadki, choć prawdopodobnie nie tak liczne jak należałoby oczekiwać po ilości popełnianych naruszeń, kiedy przestępcy wojenni pociągani byli do odpowiedzialności przez sądy krajowe.
Jednym z najbardziej znanych przykładów drastycznych pogwałceń prawa wojny i w konsekwencji ukarania (a raczej próby ukarania) winnych ich popełnienia, jest sprawa rzezi dokonanej przez oddział amerykański w marcu 1968 roku na mieszkańcach wioski My Lai w Południowym Wietnamie. Ofiarami okazali się starcy, kobiety i dzieci. Na ławie oskarżonych zasiadło 46 osób, wśród których głównymi oskarżonymi za ten masowy mord na ludności cywilnej byli dwaj dowódcy ? porucznik William L. Calley i kapitan Ernest L. Medina. Amerykański sąd wojskowy, który rozpatrywał sprawę nie zdołał jednak wyjaśnić wszystkich okoliczności masakry i w związku z tym skazano tylko porucznika Calley?a. Przykład wojny wietnamskiej nie jest odosobniony, ale ani w stosunku do naruszeń dokonywanych w tym konflikcie, ani w jakimkolwiek innym, ściganie zbrodniarzy wojennych nie przybrało wymiaru międzynarodowego.