Koncentracja

KONCENTRACJA [łac.], ekon. proces zwiększania siły ekon. podmiotów gosp., występuje w postaci koncentracji produkcji, koncentracji kapitału, koncentracji siły świata pracy. Koncentracja produkcji przem. może przybierać 2 formy: poziomą gdy przedsiębiorstwo zwiększa swój udział w danym rynku, oraz pionową gdy przędsiębiorstwo obejmuje coraz więcej faz wytwarzania danego produktu, od wydobycia surowców poprzez ich przetwarzanie w półfabrykaty po wytwarzanie dóbr finalnych. Proces koncentracji produkcji został zapoczątkowany w latach 70. XIX w. i był związany z II rewolucją przemysłową. Zwiększenie rozmiarów przedsiębiorstwa umożliwiało osiąganie znaczących korzyści skali. Proces koncentracji produkcji wystąpił w dziedzinach, w których dokonał się istotny postęp techn., a wprowadzające go firmy szybko osiągnęły ogromne rozmiary w: stalownictwie i kolejnictwie (Carnegie Steel Company A. Carnegie przekształcona 1901 w United States Steel Corporation), przetwórstwie ropy naft. (Standart Oil Trust J.D. Rockefellera), wytwarzaniu i stosowaniu elektryczności (The General Electric Company T. Edisona oraz Westinghouse Electric Company G. Westinghouse). Koncentracja produkcji prowadziła do ograniczenia konkurencji i powstania monopoli, a po przyjęciu ustawodawstwa przeciwmonopolowego do ukształtowania oligopolu jako dominującej struktury rynku. Występowała ona w 2 fazach; pierwsza zakończona 1900, obejmowała koncentrację poziomą, druga, przypadająca na 1914 29, kincentrację pionową. Koncentracja zbiegła się w czasie z rozwojem imperializmu rozszerzeniem panowania kolonialnego, zwł. na obszarze Afryki i Azji. Koncentracja kapitału dokonywała się w 2 formach: przez rozwój spółek akcyjnych kumulowanie w jednym przedsiębiorstwie rozproszonych kapitałów, przez fuzje proces łączenia przedsiębiorstw, dobrowolny lub wymuszony w przypadku przejmowania przedsiębiorstw zagrożonych upadłością. Koncentracja kapitału umożliwiała osiąganie wyższych stóp zysku, ograniczenie niepewności i ryzyka. Występowała ona również poza przemysłem, w bankowości, ubezpieczeniach, handlu i usługach.

Koncentracja siły świata pracy to proces łączenia lokalnych związków zaw., miejskich zrzeszeń zaw., federacji zaw. w związki branżowe i ogólnonar.; dokonał się wraz z pierwszą falą fuzji i doprowadził do wzrostu płac realnych, ograniczenia czasu pracy, poprawy warunków pracy.
Koncentracja produkcji, kapitału i siły świata pracy występowały jednocześnie, wpływały na siebie wzajemnie i się stymulowały. Doprowadziły one do przekształcenia dziewiętnastowiecznego kapitalizmu wolnokonkurencyjnego we współcz. kapitalizm państw.-monopolistyczny.