Doktryna funkcjonalizmu

Spis treści :
I. Wstęp.
II. Geneza i główne założenia.
1. Funkcjonalizm.
2. Pragmatyzm.
III. Twórcy funkcjonalizmu.
IV. Realizm prawniczy.
V. Przedstawiciele realizmu.
1. K.N. Llewellyn i J.N. Frank .
VI. Idealizm prawniczy.
1. Roscoe Pound.
2. B.N. Cardozo.
VII. Oddziaływanie funkcjonalizmu.
VIII. Zakończenie.
IX. Literatura.

I. Wstęp
Funkcjonalizm powstał w XIX wieku w Stanach Zjednoczonych. Przedstawicielami funkcjonalizmu byli sędziowie Sądu Najwyższego z USA. Pragmatyzm jako system filozoficzny poprzedzał funkcjonalizm. Jego przedstawicielami byli W.James i Charles Sanders Peirce. Skuteczność decyduje o wartości prawa. Funkcjonalizm uważa prawo za czynnik, który kształtuje faktyczne zachowania ludzi. Kształtowanie się zachowań ludzi jest dużo istotniejsze, niżeli normy prawne, które zostały należycie ustanowione i zinterpretowane na podstawie przepisów prawnych.
W swojej pracy chciałbym przedstawić i przybliżyć funkcjonalizm w prawie oraz związane z nim założenia oraz jaką spełnia rolę. Przedstawiłem również wszystkie postacie związane z doktryną funkcjonalizmu oraz ich punkt widzenia na prawo amerykańskie.

II. Geneza i główne założenia.

1. Funkcjonalizm
Funkcjonalizm (prawniczy), powstał w Stanach Zjednoczonych w pierwszej połowie XIX wieku, było to praktyczne wykorzystanie wiadomości o działaniu norm prawnych. Doktryna ta zajmuje się głównie działaniem prawa a nie jego istotą. Prawo zbliżyło się do technologii. Jest określana przez niektórych jako „socjologiczna nauka prawa” , dlatego że miała być zrozumiała dla społeczeństwa. Prawnik powinien zajmować się przewidywaniem skutków wywoływanych przez prawo. Oznacza pewną metodę ujmowania zagadnień, polegających na przedstawieniu problematyki badanych zjawisk z odpowiedzi na pytanie „co to jest” na „jak to działa”. Funkcjonalizm traktuje prawo jako czynnik kształtujący faktyczne zachowania się ludzi. Występują dwie płaszczyzny w świecie zjawisk prawnych : „law in the books” (prawo zawarte w książkach) i „law In action” (prawo w działaniu). Law in action można powiedzieć było swego rodzaju mottem funkcjonalistów.

2. Pragmatyzm

Pragmatyzm, pojawił się ok. XIX wieku, wywodzi się z empiryzmu i XIX- wiecznej psychologii. Główną cechą tego systemu filozoficznego jest pragmatyczna teoria prawdy. Charles Sanders Peirce stworzył „pragmatyzm” i jednocześnie opracował jego idee, a William James nadał mu kształt oraz spopularyzował go. Pragmatyczna teoria prawdy jak wspomniałem wyżej zakłada, że użyteczność stanowi kryterium prawdziwości sądów i pojęć. Działanie jest naturalną funkcją i potrzebą każdego człowieka , a poznanie pełni wobec działania pomocnicze funkcje. Swoją metafizykę pragmatyści opisywali za pomocą dwóch pojęć. Synechizm oznaczał pogląd, że części rzeczywistości są wzajemnie zależne od sąsiednich części rzeczywistości. Tychizm głosił, że nie są one zależne od całości. W praktyce oznaczało to, że istnieje wolność, że powstają rzeczy nowe, których my też możemy być twórcami i że nie jesteśmy całkowicie zdeterminowani, ale współzależni od innych istot, w pobliżu których zamieszkujemy. Konsekwencją tej filozofii były demokratyczne i personalistyczne poglądy społeczne amerykańskich pragmatystów, przepełnione tolerancją i humanizmem.

III. Twórcy funkcjonalizmu.

Twórcami funkcjonalizmu prawniczego byli Oliver W. Holmes (1841- 1935) i John Ch. Gray. Holmes pisał: „Życiem prawa jest nie logika, lecz doświadczenie ” . Z tego zdania można wywnioskować, że najważniejsze dla prekursorów funkcjonalizmu było prawo w działaniu. „Prawo w książkach” i „prawo w działaniu” wyznaczają zasadniczą granicę poznania i obserwacji naukowych. Stosowanie odpowiednich decyzji, będące prawem dla obywatela, nazywamy właśnie „prawem w działaniu”. Według Holmes’a głównym źródłem prawa nie jest logika lecz doświadczenie: „Aktualnie wyczuwane potrzeby, powszechnie uznane za teorie moralne i polityczne, bieżąca polityka uświadomiona lub nie, a nawet przesądy, którym ulegają sędziowie na równi z innymi ludźmi – bardziej wpływają na tworzenie reguł postępowania ludzkiego niż sylogizmy ”. Twierdził również, iż nauka prawa powinna zajmować się prognozowaniem przyszłych decyzji sądów, zakładając, że ustawa jest tylko punktem wyjścia w tych poszukiwaniach: „Przez prawo nie rozumiem nic innego, niż przewidywanie tego, co sądy faktycznie czynią ”. Stąd podjęto działania odchodzenia od pozytywistycznej koncepcji poznania prawa, a skupiano się głównie na działaniu prawa. Pozytywistyczna koncepcja poznania stała się jedną z hipotez przyszłego działania.
John Ch. Gray, również krytykował założenia pozytywizmu prawniczego. W swej pracy „Istota i źródła prawa” dowodził, że prawem jest to co sędziowie w orzecznictwie uznają za prawo. Jeżeli sądy nie stosują tzw. prawa pisanego to nie przedstawia ono żadnej wartości, dlatego w tym przypadku jest kładziony nacisk na doświadczenie i działanie. Gray twierdzi, że : „prawo składa się z zasad obowiązujących przy orzekaniu, ustalanych przez sądy; wszystkie takie zasady są prawem ; zasady postępowania, których sądy nie stosują, nie są prawem; fakt, że sądy stosują zasady, jest właśnie czynnikiem, który czyni je prawem ”.

IV. Realizm prawniczy

Głównym założeniem szkoły jest skoncentrowanie poszukiwań nie tyle na samym zjawisku prawa, o ile na skutkach jakie przyniesie. Poznanie treści normy prawnej nie daje zbyt wiele, natomiast zasadnicza jest sprawa faktycznej realizacji normy. Realizm prawniczy pozwolił na wcielenie do nauk prawnych metod socjologicznych, psychologicznych i nauk o życiu człowieka. Realizm prawniczy zapoczątkował socjologiczną jurysprudencję. Jerome N, Frank nie był w stanie przewidzieć orzeczenia sądu z dwóch powodów :
• Sceptycyzm reguł - doktryna prawnicza sama ma świadomość , że sama znajomość reguł prawnych to za mało , dlatego że nie wiadomo jak postąpi sąd gdy będzie musiał zastosować normę nie ostrą , nie jasną .
• Sceptycyzm faktów - fakty z istoty są nie pewne , wymagają udowodnienia , a najczęściej fakt może być uprawdopodobniony
Nauka prawa powinna zajmować się prawem rzeczywistym, a więc tym, czym jest, a nie tym, czym być powinno. Realizm prawniczy zapoczątkował socjologiczną jurysprudencję, to był początek wszelkich analiz. Amerykański realizm prawniczy został zapoczątkowany przez Oliver Holmes’a - amerykańskiego sędziego Sądu Najwyższego słynną pracą „The path of the law” („Ścieżka prawa”). W tej pracy Holmes sformułował tezę, że aby zrozumieć czym jest prawo, należy popatrzeć na całość z perspektywy hipotetycznego złego człowieka. Gdy przyjmiemy perspektywę „złego człowieka” to nie jest on ciekawy założeń, ani metod dedukcji, jego interesuje, co uczyni sąd w danej sprawie. Holmes mówi, że prognozy jak rzeczywiście postąpią sądy i absolutnie nic więcej, są prawem. Według Karla Nickersona Llewellyna zadaniem prawoznawstwa jest badanie tego , jak rzeczywiście postępują sędziowie i obywatele w obrocie prawnym. Mało istotne jest natomiast to, według jakiego prawa powinni postępować, gdyż nie jest ono prawem rzeczywistym.

V. Przedstawiciele realizmu prawniczego.

1. Karl N. Llewellyn ( 1893- 1962) zakładał , że badania funkcjonalistyczne nie opierają się na odrębnej metodologii poznania, lecz właśnie niezależnie od stosowanych metod, wskazują główne kierunki obserwacji funkcjonowania prawa. Jego podejście funkcjonalistyczne polega na:
• Ujmowaniu prawa w ruchu i uznawaniu prawotwórczej roli sądów, przy czym należy badać zarówno działalność sądów pierwszej instancji, jak i sądów apelacyjnych, różnią się zasadniczo,
• Traktowaniu prawa jako środka dla społecznego celu; określenie celu nie jest zadaniem prawa,
• Stałym „reformowaniu prawa” , wraz z idącym na przód społeczeństwem , oraz dostosowywanie prawa do potrzeb społeczeństwa,
• Traktowaniu prawa pisanego z pewnym dystansem, gdyż nie wiadomo co uczyni sąd. Tradycyjne zasady i pojęcia prawa nie dają prawdziwego obrazu zachowania się adresatów i sądów,
• Nie przykładaniu wagi do tworzenia pojęć i kategorii, ocenianiu poszczególnych części prawa na podstawie ich skutków.
Llewellyn wraz z innymi realistami twierdzą, że do zjawisk społecznych należy metodologicznie podchodzić tak, jak w naukach ścisłych. Według nich przedmiotem nauki prawa jest zachowanie sędziów, urzędników oraz innych ludzi uczestniczących w procesie. Wśród realistów panuje jednak podział jeżeli chodzi o badania zachowań. Llewellyn twierdzi, że przedmiotem nauk prawnych powinno byś zwłaszcza badanie zachowania osób urzędowych, natomiast odmiennego zdania jest Jerome Frank. Uważa on, że przedmiotem badań powinna być jednak nie tyle sama decyzja, ile proces jej podejmowania, badany w aspekcie psychologicznym.

VI. Idealizm prawniczy

Idealizm prawniczy nazywany jest inaczej teorią interesu społecznego. Założycielami i przedstawicielami tej szkoły byli Roscoe Pound (1870 – 1964) i B.N. Cardozo.
„Idealizm dowodził konieczność poznawania prawa z założeniem uświadomienia sobie z góry zaplanowanych przez ustawodawcę celów, dla których urzeczywistniania takie właśnie prawo zostało ustanowione. W tym sensie prawo spełnia rolę jakiegoś „równoważnika” sprzecznych interesów społecznych, będących tym samym gwarantem w miarę harmonijnego rozwoju ”.
Roscoe Pound sformułował zadania prawnika w nowoczesnym społeczeństwie, które polegały na poszukiwaniu i wypracowywaniu społecznych kompromisów mających na celu pogodzenie rozbieżnych interesów indywidualnych lub grupowych. Chciał dzięki temu doprowadzić społeczność do ustabilizowanego rozwoju na tyle ile było to możliwe.
Prawo zajmuje się ochroną interesów społeczeństwa w grupach jak i pojedynczych jednostek społecznych, chce w ten sposób zapewnić porządek społeczny i gospodarczy. Pound dokonał podziału interesów chronionych prawnie na : publiczne , prywatne i społeczne. Interesy publiczne odnoszą się do ochrony samego państwa, interesy prywatne dotyczą ochrony indywidualnych dóbr jednostki. Grupa trzecia to dobra, którymi ochroną zajmuje się całe społeczeństwo, będąc zbiorowym uczestnikiem ich konsumpcji.
Idealizm prawniczy jest wynikiem negowania przez funkcjonalizm normatywnego znaczenia prawa. Najbardziej charakterystyczne dla tego kierunku jest :
• Prawo jest traktowane jako ogół decyzji sądowych , a nie jako reguł,
• Teoretyczna problematyka prawa ujmowana z punktu widzenia praktyki sądowej. Adwokaci są zainteresowani trafnym przewidywaniem, jak sądy rozstrzygną konkretną sprawę
• Przywiązanie wagi do czynników pozaprawnych , kształtujących indywidualną decyzję sądu, przy jednoczesnym pomniejszeniu roli prawa ustawodawczego, a w szczególności jego normatywnej funkcji
Idealizm prawniczy ogólnie uznaje, że prawo ustawowe nie jest jedynym prawem i czynnikiem jednocześnie , który ma wpływ na decyzję sędziego. „Cechą charakterystyczną dla tego kierunku jest badanie prawa w działaniu przy absolutyzowaniu dyskrecjonalnej władzy sędziów i innych urzędników i uznania jej za naczelną zasadę decydującą w orzecznictwie ” .

1. Roscoe Pound
Roscoe Pound przekonywał o istnieniu sześciu postaci „interesów społecznych”, do których urzeczywistniana jest władza państwowa:
1. Normy prawne, które chronią zdrowie, bezpieczeństwo oraz zaufanie w obrocie wraz z ochroną własności i wolności umów,
2. Dbanie o postawę religijną obywateli oraz zapewnienie stabilności i pomyślności rodziny, ma również zagwarantować podstawowe prawa polityczne obywatelowi,
3. Państwo powinno dążyć do ochrony poczucia godnej postawy moralnej jednostki, a w rezultacie całego społeczeństwa,
4. Państwo ma za zadanie zapewnić ochronę źródeł – funduszy, którymi społeczeństwo powinno dysponować do biologicznego funkcjonowania,
5. Społeczeństwu zainteresowanemu urzeczywistnianiem postępu gwarantującego rozwój jednostki, grup i zbiorowości państwo powinno udzielać pomocy prawnej wraz z organizacją środków prowadzących do krzewienia postępu,
6. Ma na celu uświadomić, że priorytetem dla społeczeństwa jest ochrona zdrowia i życia jednostki, co interesuje nie tylko jednostkę, lecz w równym stopniu zbiorowość..
Sfera „interesów społecznych” Pound’a ma na celu uświadomienie społeczeństwu jak ważne funkcje powinna spełniać władza państwowa, oraz nakłania do głębszego zrozumienia wspólnych celów społeczności, które funkcjonują ponad rozbieżnościami wynikającymi z przeciwieństw walki konkurencyjnej czy przeciwstawności zdeterminowanych regułami gry politycznej.

2. B.N. Cardozo
Jeden z dwóch głównych zwolenników idealizmu prawniczego. B.N. Cardozo żył w latach 1870- 1983. Znany był jako jeden z wybitniejszych sędziów w USA. Dzięki swoim badaniom procesów sądowych był traktowany niemal na równi z Roscoe Poundem. Jego poglądy na prawo niewiele odbiegały od poglądów Wendela Holmes’a. Obydwaj sędziowie twierdzili, że wcześniejsze orzeczenie sędziego nie jest prawem, ponieważ sędzia może je pominąć. Nie ma więc w jego ujęciu źródeł i celów prawa, są tylko pojedyncze decyzje. Duży nacisk kładł na metodę funkcjonalną. Cardozo wychodził z założenia, że zasada na pewno odnajdzie swoje zastosowanie w czynie, jeżeli jednak będzie za słaba lub nie odpowiednia, to będzie zapowiedzią, że należy ją uskutecznić. Według niego prawo ma na celu przede wszystkim utrzymać ład i spokój, oraz usuwać wszelkie niezgodności między jednostkami a grupami. Ważniejsza dla Cardozo była skala ocen społeczna niżeli osobiste skale sędziów w orzecznictwie.

VII. Oddziaływanie funkcjonalizmu.

Funkcjonalizm nawiązywał do pragmatyzmu amerykańskiego przez co stał się kierunkiem reprezentatywnym dla amerykańskiej szkoły nauki prawa. Doktryna wzbudziła zainteresowanie w Europie głównie swoją odmiennością i oryginalnością metod badawczych, ale nie przyjęła się w Europie.
Dążeniem teoretyków prawa końca XIX i początku XX stulecia było przeciwstawienie się szkole pozytywistycznej w prawie. Odnosiło się to nie tylko do amerykańskiej teorii prawa, ale również do europejskiej teorii prawa. Pozytywizm cieszył się ogromną popularnością na obydwu kontynentach. Wraz jednak z rozwojem gospodarczym czy politycznym ówczesnego systemu kapitalistycznego metody pozytywistyczne okazały się coraz bardziej niezadowalające, zasadniczo uświadamiając teoretykom przymusowość pełniejszego a przede wszystkim wieloetapowego punktu widzenia zjawiska prawa. Funkcjonalizm był odpowiedzią na te pytania na gruncie amerykańskim wraz z ofertą dla Europy nowych metod socjologiczno-statystycznych w prawie.

VIII. Zakończenie

Funkcjonalizm rozróżnia prawo pisane i prawo w działaniu. Dla zwolenników tej doktryny ważniejsze jest to co zostanie postanowione a nie to co jest zawarte w prawie. Funkcjonalizm traktuje prawo jako czynnik kształtujący faktyczne zachowania się ludzi. Prawo jest porównywane do technologii.



IX. Literatura

1. Dubel L., Historia doktryn politycznych I prawnych do schyłku XX wieku, Lexis Nexis, Warszawa 2005.


2. Kowalski J., Funkcjonalizm w prawie Amerykańskim, studium z zakresu pojęcia prawa, Warszawa 1960.


3. Krukowski J., Wstęp do nauki o państwie i prawie, Towarzystwo Naukowe Uniwersytetu Lubelskiego, KUL 2004.


4. Seidler G.L. ,Groszyk H. ,Malarczyk J. ,Pieniążek A, Wstęp do nauki o państwie i prawie,


5. Sylwestrzak A., Historia doktryn politycznych i prawnych, PWN, Warszawa 1999.