Różne oblicza Maryi w "Bogurodzicy" i "Lamencie świętokrzyskim".
„Bogurodzica” i „Lament świętokrzyski” reprezentują dwa odmienne modele liryki maryjnej. Oba utwory zostały uznane za arcydzieła średniowiecznej poezji. Warto porównać kreacje głównej bohaterki lirycznej obu utworów- Maryi.
„Bogurodzica” pełniła w średniowieczu funkcję nie tylko pieśni kościelnej, ale także miała charakter hymnu narodowego i pieśni wojennej. Utwór otwiera apostrofa skierowana do Bogurodzicy, która jest jednocześnie prośbą o pozyskiwanie dla spraw ludzkich Syna Bożego. W odniesieniu do Maryi użyto w pierwszej zwrotce kilka określeń: Bogurodzica, Bogiem sławiena, matka. Dla porównania należy zauważyć, że w drugiej strofie, która jest zwrotem (prośbą) skierowaną do św. Jana Chrzciciela, jego świętej osoby nie opatrzono żadnym dodatkowym określeniem. Maryję przedstawiono tutaj jako osobę boską, uwielbioną i wyróżnioną przez Boga, godną wywyższenia, ale jednocześnie bliską ludziom. Jest ona przecież adresatką próśb, pośredniczy pomiędzy Bogiem, a ludźmi. Dla ludzi średniowiecza w osobie Maryi łączyły się sprawy ziemi i nieba. Bóg i syn Boży to osoby dalekie. Matka Boska natomiast, pomimo swej boskości, bliska jest człowiekowi.
„Lament świętokrzyski” to utwór. Który nawiązuje do popularnych w średniowieczu mordogów cierpiącej Maryi pod krzyżem. Utwór eksponuje bolesne przeżycia Maryi, ma formę mordogu, skargi. Sytuacja przedstawiona w wierszu jest następująca: umierający na krzyżu Jezus i bolejąca pod krzyżem Jego matka. W kreacji Maryi dominuje ludzki aspekt Jej bólu. Na pierwszy plan wysuwa się nie cierpienie syna, ale właśnie matki, która jest przez swe przeżycia współodkupicielką. Na krzyżu dzieją się wielkie rzeczy- spełnia się wola Boża, składana jest ofiara, a pod krzyżem ofiarę ze swego cierpienia składa matka.
Wiersz kończy zwrot do wszystkich matek, aby nie dane im było oglądać męki i śmierci syna, co podkreśla ludzki aspekt przeżyć.
W utworach tych jednak wizerunek Maryi- Matki Boskiej jest zupełnie odmienny.
W „Bogurodzicy” jest to Maryja wywyższona, wybrana, boska, a jednocześnie sprzyjająca człowiekowi, bliska mu, dlatego też pełni funkcję pośredniczki.
W „Lamencie świętokrzyskim” eksponuje się jej człowieczeństwo. Stoi pod krzyżem, jest bezradna w cierpieniu, nie przywołuje się w wierszu atrybutów jej boskości, wręcz przeciwnie- podkreśla się ludzkie przeżycia Maryi.
Powstanie wierszy dzieli ponad dwieście lat. Kreacja Maryi w „Bogurodzicy” jest w pełni zgodna z konwencją średniowiecza. Natomiast „Lament świętokrzyski” znajduje się już czasowo „o krok od renesansu”, co nie mogło mieć wpływu na wizerunek Matki Boskiej.