Nauka O Języku -- konspekt -- Semantyka i Stylistyka
I. SEMANTYKA
1. Pole semantyczne – obszar znaczeniowy; każde słowo (znak językowy) ma swoją semantykę = pole semantyczne; semantyczna = znaczeniowa;
semantyka – nauka o znaczeniu
Polisemia/wieloznaczność – zjawisko, gdy słowo posiada więcej niż jedno znaczenie
język – mowa ludzka lub organ
żuraw – gatunek ptaka lub rodzaj dźwigu
zamek – budowla lub suwak
muł – gatunek zwierzęcia lub rodzaj osadu
Analiza semantyczna – rozkład słowa ze względu na znaczenie np. MORFOLOGIA – morfo – budowa + logia – nauka = nauka o budowie;
następuje po analizie strukturalnej/struktury/budowy
2. Zakres i treść wyrazu
eufemizm – słowo/frazeologizm łagodzące treść wypowiedzenia (cham = syn Noego; kobieta lekkich obyczajów, córa Koryntu = prostytutka; mijać się z prawdą = kłamać)
peryfraza – omówienie (zawsze synonimiczne) (umrzeć = przenieść się na łono Abrahama, wyzionąć ducha; Kraj Kwitnącęj Wiśni = Japonia; cham = syn Noego)
3. Kontekst wyrazowy (np. etykieta [zasady kultury] -> etykieta dworska) – precyzuje znaczenia sąsiadujących ze sobą słów
Kontekst sytuacyjny – zmienia znaczenie w zależności od sytuacji, miejsca, czasu, uczestników sytuacji (morze jako zbiornik wodny lub morze piasku jako duża ilość piasku)
4. Homonimy – słowa o tym samym brzmieniu (czasem również pisowni), ale o innym znaczeniu (chart – hart, morze – może, czad – czat, masarz – masaż)
Homonimia – jednakowe brzmienie dwóch wyrazów o różnych znaczeniach i etymologiach
5. Antonimy – wyrazy o znaczeniu przeciwnym
Pary antonimiczne – nowoczesny-staromodny, łagodny-agresywny, długi-krótki
nie: ograniczony-nieograniczony, nieznośny-znośny, wyjściowy-niewyjściowy, niespotykany-spotykany, niewyraźny-wyraźny
bez: bezimienny-imienny, bezrozumny-rozumny, bezkwiatowy-kwiatowy, bezsłowny-słowny, bezgłośny-głośny
poza: pozaszkolny-szkolny, pozarodzinny-rodzinny, pozazmysłowy-zmysłowy, pozaziemski-ziemski, pozacielesny-cielesny
a: alogiczny-logiczny, anormalny-normalny, awykonalny-wykonalny, apolityczny-polityczny, ahistoryczny-historyczny
anty: antysystemowy-systemowy, antynikotynowy-nikotynowy, antywłamaniowy-włamaniowy, antyrakowy-rakowy, anty-Polak-Polak
6. Synonimy :
semantyczne (znaczeniowe) – jednoznaczne (nie ma między synonimami znaczącej różnicy, ich znaczenia się prawie pokrywają; spalić się- spłonąć-pójść z dymem- zgorzeć; dur- major) bliskoznaczne WYRAZY BLISKOZNACZNE (większe różnice w znaczeniu, choć nie oznaczają zupełnie innych przedmiotów; pismo-druk, spalić-wypalić się-zwęglić się- spopielić się; wiatr-wietrzyk- wichura- wietrzysko- tajfun)
stylistyczne (wyrazy nacechowane/zabarwione emocjonalnie) – chronologiczne (archaizmy – wyszły z użycia: azaliż, zawżdy, przedać), terytorialne (dialektyzmy z gwary lub dialektu: ciupaga, kierpce; regionalizmy typowa dla regiony: hajcować, pyra, kartofel, pole, strugaczka), środowiskowe, emocjonalne (ekspresiwa, ekspresywizmy – służą wyrażaniu emocji, uczuć: bystrzak, ciuchcia [żartobliwie], elegancik, pracuś [ironicznie]), stylowe (kolokwializmy –słowo z języka potocznego: dupek, głupol cienias, słownictwo patetyczne/książkowe = wzniosłe, wyszukane, książkowe, kunsztowne, patos – cecha stylu wysokiego! )
7. Związki frazeologiczne/ frazeologizmy (utrwalone w użyciu połączenie dwóch lub więcej wyrazów) – zwrot = czasownik, np. wciskać kit; wyrażenie = rzeczownik, przymiotnik, imiesłów, np. krokodyle łzy
8. Typy wypowiedzeń
zdania pojedyncze (1 człon) – proste (orzeczenie+podmiot), rozwinięte (orzeczenie+podmiot+dopełnienie/przydawka/okolicznik)
Równoważnik zdania – bez czasownika w formie osobowej; elipsa - bez czasownika, opuszczenie wyrazów domyślnych (która godzina? Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie)
zdania złożone (2 człony) – współrzędne, podrzędne, wielokrotnie złożone
II. STYLISTYKA
1. Odmiany języka
język ogółu = język literacki (ale NIE język literatury) czysta poprawna polszczyna
język grup:
a) języki terytorialne dialekty, gwary (podhalańska, śląska)
b) języki zawodowe np. lekarzy, matematyków, wojskowy
c) języki środowiskowe (hobby, wiek) np. gwara młodzieżowa, gwara uczniowska
język mówiony kod naturalny (oficjalny i nieoficjalny)
język pisany subkod kodu naturalnego (oficjalny i nieoficjalny – np. list do prezydenta, a list do babci)
+ język internetowy = język synkretyczny (pisany i mówiony jednocześnie) – ZAPISANA WERSJA MÓWIONA, potoczny z formalnym, angielski z polskim, werbalny z niewerbalnym J
2. Style użytkowe/ funkcjonalne
mówione:
potoczny używany na co dzień
przemówień = oracja (już w starożytnej Grecji) – mowy wodzowskie (wodzowie – szermowanie bronią i słowem), mowy parlamentarne (mowy na agorze, siła argumentu!), mowy sądowe, mowy pogrzebowe (LAUDACJA – mowy pochwalne/wychwalanie)
pisane
urzędowy
naukowy
publicystyczny XERO
3. Stylizacje:
archaizacja – wprowadzenie archaicznych elementów słownictwa, konstrukcji składniowych i form gramatycznych; Trylogia i Krzyżacy Sienkiewicza
dialektyzacja – stylizacja gwarowa, wprowadzenie do utworu fragmentów z określonego dialektu; Chłopi Reymonta, Na Skalnym Podhalu Przerwy Tetmajera