Prawa nauki a generalizacje historyczne, Uzasadnianie zdań (twierdzeń)

Prawa nauki a generalizacje historyczne
twierdzenia ogólne uniwersalne nazywane ogólnymi prawami nauki. Są one wolne od jakichkolwiek ograniczeń czasowych i przestrzennych.
twierdzenia ogólne – generalizacje historyczne – tj. tezy obowiązujące dla pewnych współrzędnych czasowoprzestrzennych; dla określonych epok, społeczeństw czy kręgów społecznych.
Warunkiem niezbędnym do uznania jakiegoś zdania ogólnego za prawo nauki jest to, aby znaczenie terminów w nim zawartych było wolne od czasowoprzestrzennego odniesienia. Terminy, w których sformułowane zostało prawo nauki powinny być zdefiniowane a ich sens pojmowany w kategoriach uniwersalnych, a nie historycznych.
prawa naukowe to takie twierdzenia ogólne, w których zarówno podmiot, jak i orzeczenie, mają charakter uniwersalny.
Kiedy twierdzenia odnoszą się do zjawisk, których określona lokalizacja czasowo-przestrzenna wchodzi do znaczenia terminów oznaczających je (lub określona została przez podanie imienia własnego danej grupy, kultury itp.), tezę taką nazywamy generalizacją historyczną.
Twierdzenia lokalizacyjne Zdania w których podmiot jest nazwą uniwersalną, a orzecznik nazwą historyczną (a zarazem jednostkową) określany jest mianem twierdzeń lokalizacyjnych.
Twierdzenia szczegółowe- Zdania w których podmiot jest nazwą ogólną, ale orzecznik dotyczy niektórych spośród desygnatów podmiotu określane są twierdzeniami szczegółowymi. Mówiąc językiem logiki - o ile zdania ogólne są wypowiedziami z wielkim kwantyfikatorem (każde A jest B) o tyle te zdania są wypowiedziami z małym kwantyfikatorem i mają postać: niektóre A są B.
Uzasadnianie zdań (twierdzeń)
Celem badania jest ustalenie odpowiedzi na pytanie lub zespół pytań, które były punktem wyjścia badań, lub też ukształtowały się w toku jego realizacji. Z pewnych względów zamiast twierdzić, że zdania formułowane w wyniku zrealizowanych badań są prawdziwe, przyjęło się w nauce mówić, iż są one możliwie dobrze uzasadnione. By jakieś twierdzenie było uznawanym twierdzeniem jakiejś nauki, musi być ono należycie uzasadnione.
Nauki społeczne zalicza się do nauk empirycznych (indukcyjnych) co oznacza, iż w procesie uzasadniania zdań proponowanych na twierdzenia nauk społecznych istotną rolę pełnią dane pochodzące z doświadczenia zmysłowego (obserwacji). W oparciu o obserwacje zjawisk badacz skłania się w pierwszej kolejności do uznania pewnej liczby sądów spostrzeżeniowych, tj. przekonań o tym, że pewne zdarzenia widzi, słyszy, że dzieją się w jego obecności. Sądom spostrzeżeniowym badacz nadaje postać wypowiedzi, które nazywamy zdaniami spostrzeżeniowymi W oparciu o zdania spostrzeżeniowe badacz przyjmuje jedne twierdzenia nauki, odrzuca inne, bądź też dochodzi do wniosku, iż sformułowany przez niego w wyniku badań zbiór zdań spostrzeżeniowych nie wystarcza do udzielenia odpowiedzi na interesujące go pytania.
Zdania spostrzeżeniowe mogą mieć postać bądź zdań jednostkowych – kiedy przedmiotem obserwacji jest akt zachowania się pojedynczego człowieka, bądź też zdań ogólnych – kiedy obserwujemy zdarzenie jakiemu podlega jakaś zbiorowość ludzka i stwierdzamy, że wszyscy jej członkowie zachowali się w ten i ten sposób.
Indukcja zupełna
O twierdzeniu ogólnym uzasadnionym w ten sposób, że jest ono logicznie równoważne koniunkcji wszystkich zdań jednostkowych użytych do jego uzasadnienia, powiemy, iż zostało ono uzasadnione w wyniku indukcji zupełnej. Tak uzasadnione twierdzenia nazywa się ogólnymi zdaniami sprawozdawczymi.
W naukach społecznych rzadko wykonuje się badania całościowe – najczęściej wykorzystuje się procedurę badań próbkowych. Na podstawie przebadanych przypadków – stanowiących próbę pewnej szerszej klasy obiektów (przedmiotów, zdarzeń, zjawisk) uzasadnia się twierdzenia dotyczące zakresu szerszego, niż zakres objęty badaniem. Wtedy uzasadnianie twierdzeń nie ma charakteru indukcji zupełnej.
Indukcja niezupełna- Jeśli twierdzenie ogólne, jakie uzasadniamy nie jest równoważne liczbie zdań jednostkowych użytych do jego uzasadnienie, lecz jest rezultatem uogólnienia wyników na przypadki niezbadane, to wówczas powiemy, iż zdanie ogólne zostało przyjęte na mocy indukcji niezupełnej.
Twierdzenie, które chcemy uzasadnić w wyniku zastosowania indukcji niezupełnej, może być generalizacją historyczną {przynajmniej teoretycznie mogłoby być uzasadnione w wyniku indukcji zupełnej} bądź też ogólnym prawem nauki{jest to niemożliwe}
Spór indukcjonizmu z dedukcjonizmem
pełne potwierdzenie ogólnego prawa nauki nie jest możliwe – nigdy nie dysponujemy w 100% pewnym materiałem, który umożliwiłby przeprowadzenie wnioskowania w oparciu o schemat indukcji zupełnej. Metodologowie różnią się w swoich poglądach na prawomocność indukcji w uzasadnianiu takich twierdzeń.
Wedle indukcjonistów seria obserwacji wykazujących, że przypadki należące do klasy B posiadają pewną wspólną własność Z, pozwala na wysnucie wniosków dwojakiego rodzaju:
a) na przewidywanie (przez analogię), że również i następny przypadek typu B będzie posiadał własność Z (uogólnienie indukcyjne). Jest to tak zwana indukcja enumeracyjna, która przebiega wedle schematu:
B1 posiada własność Z, B2 posiada własność Z, B3 posiada własność Z … Bn posiada własność Z ⇒ a więc: każde B posiada własność Z
b) na przewidywanie, iż zaobserwowana zależność ma charakter warunkowy – a zatem w określonych okolicznościach znajdzie się taki przypadek B, który nie będzie posiadał własności Z.
Dla wykrycia, czy zależność ustalona przez badacza ma charakter bezwarunkowy czy warunkowy (a w tym wypadku jakie są dodatkowe warunki) stosuje się tzw. indukcję eliminacyjną. Zamiast mnożyć liczbę przeprowadzanych obserwacji, kładzie się nacisk na to, aby obserwacje te przebiegały w możliwie różnorodnych warunkach, tj. aby szukać dodatkowych czynników, od których zależy związek typu: każde B posiada własność Z.