Pierwsze wolne elekcje w Polsce i polityka Stefana Batorego
Pierwsze wolne elekcje w Polsce + polityka Stefana Batorego
Z chwilą śmierci Zygmunta Augusta w 1572 roku wygasła męska linia rodu Jagiellonów. Ruch egzekucyjny działający za panowania ostatnich Jagiellonów podjął decyzję o dokonaniu wyboru władcy w drodze wolnej elekcji. Odtąd każdy kolejny król miał być wybierany przez szlachtę. Zasady te ustalono na zwołanym w 1573 roku sejmie konwokacyjnym (ogłoszono też pokój religijny i zawiązano konfederację generalną).
Z chwilą śmierci króla następowało bezkrólewie- w tym czasie władzę w państwie sprawował interrex, którym zawsze był prymas Polski. Interrex ogłaszał czas i miejsce elekcji. Na pole elekcyjne przybywali przedstawiciele kandydatów starając się przekonać wyborców do swego pana. W jego imieniu składali oni obietnice, które szlachta spisywała w dokumencie nazywanym Pacta Conventa. Następnie przystępowano do wyborów (elekcja viritim- mąż w mąż, elekcja vivente-rege – za życia władcy). Po wyborze króla odbywała się koronacja, zawsze w Krakowie. Przed koronacją przyszły władca musiał podpisać złożone przez jego przedstawicieli obietnice, oraz artykuły henrykowskie- prawa i obowiązki króla. Artykuły henrykowskie nakazywały królowi:
-poszanowanie praw Rzeczypospolitej
-zwoływanie sejmu nie rzadziej, niż co dwa lata
-wyrażenie zgody na istnienie rady senatorów kontrolującej działania króla
-bez zgody sejmu nie mógł ogłaszać pospolitego ruszenia, nakładać nowych ceł i podatków
-wojsko kwarciane miał utrzymywać z własnych dochodów
-w razie złamania przysięgi szlachta miała prawo do rokoszu.
Okres od wyboru władcy do jego koronacji był czasem, w którym władcę nazywano królem elektem.
Na zwołanej w roku1573 pierwszej wolnej elekcji na króla wybrano Henryka Walezego. Obawiano się jednak, że jego działalność może naruszyć zasady tolerancji religijnej, oraz podejrzewano go o dążenie do absolutyzmu. Po kilku miesiącach rządzenia Walezy na wieść o śmierci swego brata zbiegł do Francji, gdzie zasiadł na tronie. W Polsce ogłoszono bezkrólewie, gdyż szlachta nie zgodziła się, aby Walezy rządził jednocześnie Francją i Polską.
W roku 1576 na króla wybrano Stefana Batorego z Siedmiogrodu. Chciał on wzmocnić swoją pozycję w państwie, co zaostrzyło jego stosunki ze szlachtą. Prowadzenie wojny z Mołdawią wymagało poparcia ze strony szlachty, przede wszystkim jej zgody na wprowadzenie nowych podatków. Aby uzyskać poparcie Batory przekazał część swoich uprawnień sądowniczych szlacheckim Trybunałom- Koronnemu i Litewskiemu.
Stefan Batory w polityce wewnętrznej:
- 1578 r.- utworzył Trybunał Koronny
- 1578 r.- zorganizował pierwsze stałe wojska RP, tzw. piechotę wybraniecką
- 1579 r.- utworzył Akademię Wileńską
- 1581 r.- utworzył Trybunał dla Litwy
Natomiast w polityce zewnętrznej prowadził wojny o Inflanty z Rosją ( 1577-1582) w trzech wielkich wyprawach na Połock, Wielkie Łuki i Psków. Rozejm zawarty w Jamie Zapolskim przyznawał Polsce prawie całe Inflanty oprócz Estonii.