Bariery w procesie komunikacji interpersonalnej i sposoby ich pokonywania.

Komunikacja w odniesieniu do ludzi oznacza porozumienie się. Przez komunikowanie się rozumieć należy rozmowę prowadzoną z innym człowiekiem w sytuacji „twarzą w twarz”. W konkretnej wypowiedzi nie tylko komunikujemy określone treści, ale tworzymy nowe fakty i zdarzenia. Posługując się językiem, wypowiadając pewne słowa i zdania każdy z nas coś stwierdza, odnosi się do czegoś, ocenia albo też o coś pyta czy obiecuje. Oznacza to, że skutki naszej komunikacji mogą być różne i nieść za sobą odmienne efekty. Nasze wypowiedzi mają, więc wpływ na działanie, myśli i uczucia innych ludzi. Porozumiewanie się- to skomplikowany i złożony proces. Wymaga świadomej kontroli tego, co i jak przekazujemy, i sprawdzenia, jak nasz komunikat rozumie odbiorca. Samo opanowanie reguły tworzenia zdań właściwych dla danego języka nie gwarantuje jeszcze efektu komunikacyjnego. Podczas komunikacji interpersonalnej napotkać można wiele barier zarówno za strony nadawcy jak i odbiorcy.
Barierę komunikacyjną, Heun i Heun (1978)definiuje, jako coś, co powstrzymuje bądź blokuje skuteczność komunikowania się. Wśród wielu barier wskażemy na taki, jak: nieostrożność, zniekształcenie motywu, nadmierne zaabsorbowanie sobą, przejawianie zachowań obronnych, brak zaufania, nastawienie do odbiorcy, emocje, różnice językowe, niezgodność przekazów werbalnych i pozawerbalnych, percepcja.
Nieostrożność może przejawiać nadawca, gdy mówi bez zastanowienia się, przekazując wszystko to, o czym w danym momencie pomyśli na temat, o którym prowadzona jest rozmowa. Ze strony odbiorcy o nieostrożności mówić możemy w momencie, kiedy nie słucha on czynnie. Natomiast, gdy odbiorca słucha wybiórczo przekazywane informacje, odbierając te, które potwierdzają jego przekonania, ignorując natomiast takie, które są z nimi sprzeczne, wobec których ma uprzedzenia lub też interpretuje wypowiedzi nadawcy, zmieniając jej treść i na tej podstawie formułując wnioski. Prowadzi to do tak zwanych zniekształceń motywu. Kolejnej bariery utrudniającej komunikowanie.
Nadmierne zaabsorbowanie sobą- bariera przejawiająca się w skłonnościach do mówienia o sobie i słuchania siebie. Charakteryzujący się tym partnerzy najczęściej nie słuchają i nie interesują się tym, co inni mają do powiedzenia, ale analizują to, co za chwilę sami powiedzą i jakie wywrze to wrażenie na słuchaczach. Gdy to nastąpi okazują w różny sposób dezaprobatę nawet brutalnie kończąc rozmowę.
Istotne utrudnienia w skutecznym komunikowaniu się związane jest z nadmierną troską o to, by sobie nie zaszkodzić. Takie zachowanie to wynik poczucia zagrożenia, niezależnie od tego czy owo zagrożenie jest rzeczywiste czy wyimaginowane. W równym stopniu to przejawienie zachowań obronnych, ciężką barierą w procesie komunikacji interpersonalnej jest brak zaufania do partnera rozmowy. Nadawca jest postrzegany jako niewiarygodna osoba, niedysponująca wiedzą w danej dziedzinie, gdy przekazuje sprzeczne i niespójne informacje bądź wówczas, gdy zatrzymuje informacje dla własnego użytku. Nastawienie do nadawcy może stanowić barierę w porozumiewaniu się, zwłaszcza, gdy otrzymaliśmy o min negatywne informacje.
Emocje wyrażone przez nadawcę typu gniew, nienawiść, zazdrość, radość, warunkują zrozumienie komunikatów przez odbiorcę. Zdenerwowany bądź rozentuzjazmowany odbiorca może inaczej interpretować przekazaną informacje.
Używanie przez nadawcę żargonu, słów nie zrozumiałych przez odbiorcę utrudnia zrozumienie treści, warunkuje pożądaną reakcję zwrotną. Ponadto używanie słów- etykiet przez nadawcę, który powie na przykład, że pan X jest osobą nieprzystępną powoduje, iż odbiorca takich komunikatów, unika porozumiewania się.
Pomimo wyżej wymienionych barier w procesie komunikacji interpersonalnej najczęściej występującą barierą jest percepcja, czyli proces selekcjonowania, wartościowania, organizowania i interpretowania danych dostarczanych przez zmysły w sposób, który umożliwia odczuwanie świata. Nie odbieramy bodźców w prosty sposób, lecz poddajemy je selekcji i wartościowaniu w ten sposób skupiamy uwagę na tym, co możemy nazwać ”FIGURĄ”, a cała reszta przekazu staje się po prostu- „TŁEM’’
Percepcja istotnie warunkuje skuteczność komunikowania się. Rzeczywistość postrzegamy poprzez obrazy, dźwięki, smaki, czucie i tym podobnych. Jednak nie widzimy wszystkich bodźców, które na nas oddziałowują. Mogą one zdeformować informacje na każdym etapie procesu komunikacji interpersonalnej i to w znacznej mierze. Percepcję poprawić możemy, gdy staramy się odróżnić fakty od wniosków, gdy partnerzy procesu komunikowania się nie traktują swoich wniosków tak, jakby były one faktami.
Przezwyciężanie barier jest bardzo trudnym zadaniem zarówno dla nadawcy jak i odbiorcy jednakże nie jest ono niemożliwe.
Nadawca powinien zadbać o precyzyjną i ekonomiczną w słowa wypowiedź, uciekając się nawet do konieczności powtórzeń o bogactwo i precyzję środków wyrazu. Ponadto powinien troszczyć się o umiejętność łączenia gestów i słów by swoją wypowiedź uczynić bardziej wiarygodną, dającą pierwszeństwo faktom a nie opinią. Najlepiej jest, będąc nadawcą, zachować obiektywność- powstrzymywać się o osądzania, eliminować ewentualne uprzedzenia, umieć znaleźć się w sytuacji drugiego człowieka, zgodzić się na możliwość innej wizji tego samego problemu. Dobrze jest by nadawca wyraźnie określił swoją rolę w procesie komunikacji określając cel, który zamierza osiągnąć oraz zdefiniować osobiście sytuację. Braku barier podczas komunikowania sprzyjać mogą takie zachowania, które skłonią odbiorcę do słuchania należy natomiast zrezygnować z takich zachowań, które zmuszą go do natychmiastowej rezygnacji z rozmowy. Należy demonstrować swój obiektywizm poglądów i unikać wartościowania wyrażanego za pomocą mimiki twarzy, gestów, czy doboru słów. Nadawca ma orientować się w omawianym problemie, dlatego też dodatkową zaletą będzie definiowanie i rozwiązywanie go wspólnie z odbiorcą. Pożądane są spontaniczne zachowania partnerów procesu komunikowania się, unikanie przez nich podstępu czy manipulacji, traktowanych jako swoistego typu strategia.
Nadawca powinien przejawiać empatię i unikać obojętności czy chłodnej wymiany zdań, oraz demonstrowania nadmiernej pewności siebie czy osoby wszystkowiedzącej. Pokonywanie barier przez odbiorcę wymaga przede wszystkim od niego przejawiania umiejętności słuchania i rozumienia nie tylko słów ale także komunikatów niewerbalnych, rezygnowania ze swego punktu widzenia, jeśli wymaga tego sytuacja oraz stawiania pytań, by ewentualnie pomóc nadawcy w sprecyzowaniu myśli bądź by odpowiedzieć zgodnie z jego potrzebami i przedstawić rady pożyteczne, z których rozmówca będzie mógł skorzystać.
Sposobem sprzyjającym rozumieniu nadawcy jest przejawianie przez odbiorcę reakcji dopiero po zidentyfikowaniu uczuć partnera i po ponownym przedstawieniu jego myśli.
Podsumowując moją prace dochodzę do wniosku, że procesowi komunikacji interpersonalnej może towarzyszy wiele barier zakłócających przebieg komunikatu, a nawet powodujących zerwanie nadawania.
Opanowanie wszystkich lub choćby części zaleceń, które przedstawiłam w drugiej części swojej pracy, spowoduje poprawę w nadawaniu komunikatów i jest jedynym sposobem uniknięcia konfliktu i pomyłek w zrozumieniu. Nie można jednak określić, która ze stron- nadawca czy odbiorca- ponoszą większą winę za niepowodzenie procesu komunikacji. Dlatego też skuteczność komunikowania się wymaga przejawiania autentyczności wobec siebie samego a dopiero później wobec drugiej strony(partnera).Ważne jest także respektowanie partnera, okazywanie mu zrozumienia(empatia), stosowania echosyntezy, czyli przedstawienia swojego własnego rozumienia wypowiedzi partnera. Ponadto skuteczne i bezbarierowe komunikowanie się wymaga uwzględnienia cech społeczno-demograficznych partnerów, takich jak: płeć, wiek, status, towarzyskość, kompetencje zawodowe i tym podobne; branie po uwagę zachowań partnerów na przykład: sposób oceniania, narzucanie warunków spotkania, formy i przedmiot rozmowy.
Najważniejsze jednak według mnie jest to by pamiętać: nie należy wymagać od innych, że będę nas słuchać, jeśli sami nie zrobimy nic by pokonywać bariery komunikacji interpersonalnej.