Chronologia, praca u podstaw, determinizm, wszystkie pojecia, wszytskie utwory epoki (ściąga gotowa do druku w załączniku)

Chronologia:
Europa: lata 40-ste- ukazuja się dziela Augusta Comte’a, bedace wykladnia nowych pogladów (Kurs filozofii pozytywnej)
-1890 koniec wraz z wyst modernistów franc.
Polska: 1863- początek, powst styczniowe, kleska ideałów niepodlegl
1891- koniec, wyd I tomu poezji Kazimierza Tetmajera.
Filozofowie:
August Comte- dał pocz filozofii pozyt. Określając swa filozofie podkreślał, ze zajmuje się ona tym,co rzeczywiste, pożyteczne, pewne, scisle, relatywne. F wg niego miala dot tego,co obiektywne i fizyczne, tym samym wykluczając psychologizm.
John Stuart Mill- logik, ekonomista. Stworzyl teorie „indukcji eliminacyjnej” stanow wg niego jedyna wiarygodna metode poznawania rzeczywistości. Sformułowal teorie utylitaryzmu. Zwolennik empiryzmu teorii poznania, zas utylitaryzmu w etyce.
Herbert Spencer- stal na stanowisku ewolucjonizmu czerpiąc z dokonan Darwina. Przeniosl ta teorie do socjologii wskazując na podobieństwa miedzy żywymi organizmami a spol. Uważał ze skutkiem rozwoju jest tez umysl czlowieka oraz jego psychika.
Hipolit Taine- fil,estetyk,teoretyk liter,historyk, zwolennik empiryzmu, tworca „Fil sztuki”. Traktowal on historie jako ciąg „organicznych struktur cywiliz”, zas przejawy działań jednostek opisywal jako wynik dz 4czynnikow: klimatu,rasy,środwimomentu hist. Stal na stanow determinizmu, uznając ze zycie ludzkie jest zdeterminowane okresl czynnikami.
PRACA ORG- postulat wywodzi się z teorii Spencera tarktujacego społ jako zywy organizm. Zwolennicy odrzucili idee walki zbrojnej uzwajacze powstania wyniszczyly narod. Jako nowa forme patriotyzmy przyjęto prace zmierzajaca do wszechstronnego kulturowego,przem, ekon rozwoju który umocnilby naród a w przyszłości doprow do odzyskania niepodl.
PRACA U PODSTAW- postulat wykszt wszystkich wartw spol, poczynając od najmniej wykształconych i najubozszcyh. Pozytywiści głosili haslo oswiecenia chłopów, uswiadamiania im sytuacji zawodowej.
SCJENTYZM- jedno z naczel założeń filoz pozytywizmu – przyznanie nauce
nieograniczonych możliwości poznawczych. Zwolennicy zakladali ze w miare rozwoju nauki rzeczywistość zosanie poznana w sposób absolutny. Teoria ta stala się u podloza hasel pracy org i u podstaw.
DETERMINIZM (ograniczam)- naukowa zasada zakladajaca staly porządek w relacjach zachodz miedzy zjawiskami. Wg tej idei kazde wydarzenie, sytuacja i zjawisko sa ograniczone poprzez określające je warunki, w jakich zachodza.
EWOLUCJONIZM- teoria przyw stw przezDarwina wg której zwierzęce gatunki w procesie rozwoju ulegaja przekształceniu. Wg Spencera rozwoj cywilizacji i społ jest zdetermin prez prawa ewolucji i postepu, caly wiec wszechświat podlega cieglej przemianie i doskali się.
UTYLITARYZM- poglad sformulowany p J.S.Milla wg którego wszelkie dokonania człowieka maja być użyteczne społecznie. Ten człowiek jest wiec moralny, który postepuje z mysla o społecz i dla jego dobra. Każdy ma do spełnienia jakas spoleczna wole, dz której staje się użyteczny społecznie.
AGNOSTYCYZM- poglad fil, którego zwolennicy wykluczali możliwość poznania swiata i praw nim rządzących.
EMANCYPACJA - jest to udostępnienie kobietą praw do udzielania się w życiu publicznym, brania udziału w wyborach, do nauki w szkołach średnich i wyższych oraz prawo do wykonywania różnych zawodów.
REALIZM- prad literacki ukszt w poł XIX. Literatura real miala odzwierciedlac rzeczywistość, budowac fikcje lit zgodnie z owczesna wiedza o człowieku i swiecie. Teoria odwoływała się do staroż idei MIMEZIS (naśladowanie rzeczyw). Tworca realizmu był H de Balzak, przedst. w Polsce: E.Orzeszkowa, B.Prus.
W sztuce: Obrazy realistyczne to głównie sceny rodzajowe z życia prostych ludzi, namalowane przy pomocy uproszczonych środków wyrazu, o spokojnej palecie i kompozycji. Np. (Gustaw Courbet- Kamieniarze, Gustave Caillebotte- Ulica paryska w deszczu)
NATURALIZM- kierunek w lit ukszt w II poł XIX. W zalozeniu nurtu tworca miał się posługiwać metodami naukowymi i przedstawiacswiat w sposób jak najb obiektywny. Głównymi cechami były: mimetyzm, wierność prawdzie, determinizm, fatalizm. Przedstawiciele: E.Zola, G de Maupassant, Polska: A.Sygietynski, A.Dygasinski
Cechy utworu: 1) specyficzna kreacja bohatera: podporzadk biologii, kieruje się instynktami i popedami, najw role odgrywaja w jego zyciu dwa pierwotne prawa przyrody: dobor naturalny i walka o byt 2) fotograficzna dokładność szczegółów, brak tematow tabu, 3) swoista „estetyka brzydoty” 4)dominacja opisu nad opow. (Gustave Caillebotte- Cykliniarze)






























































NOWELA- niewielki utwor prozatorski, o wyraziscie zarysowanej fabule, która zmierza do wyraźnego pkt kulminacyjnego. Fabula jest zazwyczaj jednowatkowa, ograniczone sa elem opisowe co nadaje tej formie zwięzłość kompozycyjna.
Kamizelka przedstawia obrazek z życia drobnomieszczańskiej rodziny polskiej w II połowie XIX wieku. Narrator opisuje trudne losy pary małżonków, którzy sprowadzili się do miasteczka
Kamizelka Prusa to wspaniała opowieść, której podstawowym tematem jest miłość łącząca dwójkę bohaterów. Narrator zwraca uwagę na to, że chociaż para prowadziła życie bardzo skromne, ich uczucie było bardzo silne i trwałe. Prawdziwym wyznacznikiem miłości łączącej postaci jest jednak dopiero choroba mężczyzny. Oboje w obliczu tak dramatycznego dla ich dalszych losów wydarzenia posuwają się do drobnego oszustwa, byle tylko dodać otuchy swemu życiowemu partnerowi. Ogromna radość urzędnika, gdy zauważa, że bez majstrowania przy pasku kamizelka stała się ciaśniejsza, jest dla jego żony najlepszą nagrodą za jej trwanie u boku chorego i opiekowanie się nim w obliczu śmierci.
Gloria victis
Gloria victis! to zwrot wykrzyczany przez wiatr całemu światu po wysłuchaniu historii o powstańcach spoczywających w bezimiennej leśnej mogile. Po łacinie oznacza on tyle, co ‘chwała zwyciężonym!’. Wiatr chce podkreślić w tych słowach, że przegranie fizyczne może być jednocześnie wygraniem moralnym. Tematem jest powstanie styczniowe. W utworze zawarty jest przekaz, że pamięć o tych, którzy leżą w bezimiennej leśnej mogile trwa i roznosi się po świecie. W utworze pojawia się jeden główny narrator. Stoi on poza opisywanymi zdarzeniami. Jest wszechobecny i wszystkowiedzący. Występuje w 3. osobie liczby pojedynczej. W poszczególnych fragmentach noweli oddaje jednak głos roślinom zamieszkującym las, w którym dzieje się akcja utworu. Są nimi: stary dąb, brzoza, wysoki świerk i leśne lilie. To właśnie ci narratorzy-rośliny snują opowieść o zdarzeniach mających miejsce podczas powstania styczniowego. Taki zabieg literacki pozwala na przekazanie, iż mimo zapomnienia przez ludzi o leżących w leśnej mogile bezimiennych bohaterach, świat o nich pamięta.
W utworze pt. „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej również ukazana jest problematyka związana z powstaniem styczniowym.. Jego symbolem jest zbiorowa mogiła powstańcza w korczyńskim lesie. W tej mogile spoczywa jeden z trzech braci Korczyńskich - Andrzej oraz Jerzy Bohatyrowicz, brat Anzelma. Pamięć o poległym mężu zachowuje pani Andrzejowa, traktuje go jako narodowego bohatera. Mimo to ich syn Zygmunt wyrósł na kosmopolitę, dla którego całkiem obce są sprawy własnego narodu. Jest oderwanym od życia egoistą, który powstanie określa mianem "romantycznych mrzonek
W okresie przygotowań do powstania demokratyzują się stosunki pomiędzy dworem a zaściankiem. Na tym tle rozwija się młodzieńcza miłość Anzelma i Marty. Wątek Mogiły jest jednym z najważniejszych w powieści, staje się płaszczyzną porozumienia pomiędzy Korczyńskimi a Bohatyrowiczami. W utworze tym podobnie jak w Gloria victis przyroda odgrywa ważno rolę ponieważ pełni funkcje narratora. Powstanie uważa pisarka największą czcią, uważa je za wyraz najszlachetniejszych cech i dążeń polskiego narodu. Klęska powstania wcale nie jest dowodem błędności idei walki narodowowyzwoleńczej, nie usprawiedliwia ani wygodnictwa ani ugodowości. Idee wolności i równości pozostają nadal aktualne.
Obie mogiły są zaniedbane. Las ochrania pamiątki walk, skrywa tajemnice ludzi, rozgłasza czyny uczestników walk. Eliza Orzeszkowa składa hołd powstańcom, pokazała, że zabijanie jest przeciwne ludzkiej naturze, ale gdy zaistniała nadzieja wolności, walka była jedynym sposobem na przywrócenie niepodległości ojczyźnie. Tylko walka całej społeczności ma rację bytu. Zjednoczony naród jest narodem silnym. Autorka chciała przekazać między innymi, że wszyscy powinni brać udział w walce o niepodległość ojczyzny. Patriotyzm jest wartością nad którą chyli głowę także przyroda. Motyw mogiły powstańczej jest symbolem nieprzemijających wartości, walki o wolność, niepodległość. Przypomina bohaterom o konieczności nieustannej pracy, która w pozytywizmie jest też przejawem patriotyzmu
LALKA
TYTUL:
Odniesienia do prasowej notatki na temat sadowego procesuo kradzież lalki miedzy baronowa Krzeszowska a p Stawka.
Aluzja do duchowej postawy Izabeli- pieknej aczkolwiek pozbawionej zasad moralnych, chlodna emocjonalnie i pusta.
Metafora swiata jako teatru a człowieka jako aktora i marionetki.
PANORAMA SPOŁECZNA
- ukazuje obraz społeczeństwa Polskiego, wewnetrzenie zhierarchizowane, zróżnicowane i podzielone w drugiej połowie XIX wieku.
- obraz arystokracji, bużuazji, mieszczaństwa, ziemiaństwa, biedoty
- pojedyńcze jednostki próbują zmienić stan rzeczy, przełamywać bariery. Lecz to nie przynosi pozytywnych skutków
ARYSTOKRACJA
(Tomasz Łęcki i Izabela, baron Krzeszowski, prezesowa Pasławska, Baron Dalski, p Wąsowska, Starski)
- zubożenie maskowane pozyczkami (Łęcki)
-degeneracja moralna i spoleczna (baron Krzeszowski wydaje pieniadze na kobiety i wyścigi)
-traktowanie zycia jako gry (Izabela)
-pogardliwy stosunek do ludzi niższej rangi (stosunek arystokracji do Wokulskiego)
-brak zainteresowania sprawami kraju
-biernosc, brak przedsiębiorczości (arystokraci sa zadłużeni u Żydów)
-niechec do pracy (Izabela) wewn pustka kobiet.
MIESZCZANSTWO pol (Wisiecki, Ignacy Rezcki, Szprot)- o niskim statusie spol, ciezko pracuja na swe utrzymanie. Pozbawieni przedsiębiorczości swoje Zycie ograniczaja do pracy. Bierni i niezdolni do czynu atakuja wszystkich, którzy potrafia skutecznie pomnazacswoj majatek (Wokulskiego)
INTELIGENCJA- Ochocki, Geist, Szuman, pani Stawska – swoimi umiejętnościami i wykszt usiłują zarobic na utrzymanie. Naukowcy sa traktowani jako nieszkodliwi dziwacy. Zyja w biedzie (Geist) lub w majatku (ochocki).
BIEDOTA (Wysocki, Węgiełek Maria)- nedza głód, ciezkie warunki, demoralizacja wymuszona warunkami zycia (prostytutka Maria, która dz Wokulskiemu trafia pod opieke siostr zakonnych nawracających na dobra droge czywczyny o lekkich obyczajow).
WOKULSKI – ROMANTYK
-nieszczesliwa, platoniczna milosc
-rozdarty wewn
-samotnik, indywidualista
-idealista (idealizowal milosc i Izabele)
-tragiczny (poczucie niespełnienia, zmarnowanej szansy, znuzenia, zmeczenia, bezsensu egzystencji) skłonny do samobójstwa
-bunt wobec rzeczywistości (chec zmiany swiata – udzial w powstaniu, przekraczanie granic spol)
POZYTYWISTA
-zainteresowania naukowe (studia, młodzieńcze eksperymenty, spotkania z Geistem, mysli o karierze naukowej)
Filantropia i altruizm (wizyty na Powiślu, pomoc najbiedniejszym – Wysockiemu, Marii, Węgiełkowi)
-praca jako wartość i nowa forma patriotyzmu (bogacenie kraju poprzez handel i gromadz kapitalu)
-krytyka nieprzemyślanego zrywu niepodległ
-energia i przdsiebiorczosc (handel ze Wschodem, reorganizacja i rozbudowa sklepu).
JAKO POWIESC REALISTYCZNA
- obiektywny 3-os narrator
-narracja przezroczysta- nie eksponuje swej osoby, wlasnychocen i stylu wypowiedzi
-temat –dzieje losow wybitnej jednostki na tle rozleglej panowamy spol (losy Wokulskiego- człowieka przelomu, na tle rozwarstwionego polecz pol)
-indywidualizacja jezyka wypowiedzi
-ukazanie codziennego zycia człowieka w jego hist środowisku (np. ubogie Zycie mieszk Powisla)
-swiat przedst. zbudow wg zasady prawdopodobieństwa życiowego (milosc kupca-W do arystokratki-Izabeli- niemozliwa do spełnienia ze wzg spol)
-motywacja spol (Maria sprzedaje się żeby zarobic na Zycie) i psychologiczna (W probuje rzucic się pod pociag bo poznaje prawdziwa nature Izabeli)
-studium społeczeństwa (prezentacja i wnikliwa analiza wszystkich warstw)
-wielowatkowosc
-kompozycja otwarta,odtworzenie „potoku zycia”
-psychologizm (analiza wnętrza bohaterów



E. Orzeszkowa "Nad Niemnem"
-powieść Elizy Orzeszkowej Nad Niemnem stanowi syntezę programu pozytywistów, dla których czasy po powstaniu styczniowym były próbą poszukiwania dróg do wolności nie koniecznie na drodze walki zbrojnej z zaborcą
-praca jako sens życia (stała się nim dla Justyny), jako wartość nobilitującą (przykład Jana i Cecylii Bohatyrowiczów), a także jako swego rodzaju sacrum (opis żniw i przygotowań do nich urasta do rangi opisu świąt)
-pracują nie tylko mieszkańcy zaścianka Bohatyrowiczów, ale także Korczyna
-młode pokolenie - Witold, Justyna, Jan Bohatyrowicz - traktować będą pracę jako niezbędny element życia ludzkiego
-Andrzejowa Korczyńska, bogata ziemianka, uczy wiejskie dzieci czytać
-Benedykt i Witold Korczyńscy postanawiają realizować “pracę u podstaw”- pracę dla ludu, zwrot w jego stronę, troskę o jego rozwój i poprawę bytu, chcą zreformować rolnictwo
-obowiązkiem patriotycznym było utrzymać ziemię, bo jest symbolem ojczyzny (Benedykt Korczyński tego dokonał mimo wielkich trudów)
-przedstawiciele zaścianka szlacheckiego – Anzelm i Jan Bohatyrowicz – stanowią dla Orzeszkowej tę zdrową część społeczeństwa, która dzięki własnej pracy, prostocie obyczajów i kultowi dla przeszłości ma szansę stać się siłą decydującą o jego przyszłości
-praca, mimo że ciężka, sprawia przyjemność
-ludzie są chętni do pracy, ale cierpią głód ziemi
-stosunek do pracy jest kryterium podziału bohaterów na pozytywnych i negatywnych
pozytywni:
-Benedykt pracował ponad swoje możliwości, jednak ta mozolna praca nie przy nosiła mu pełnej satysfakcji, jest to postać prawego i pracowitego ziemianina, który własnego szczęścia i sensu życia powinien upatrywać w pracy na własnej ziemi dla dobra ogółu i ojczyzny
-Marta – poświęca się pracy i utrzymaniu domu Benedykta (musi zastąpić w tym niezdolną do niczego Emilię), dzięki temu czuje się potrzebna
-Witold prezentujący nowoczesne spojrzenie na pracę, jest zwolennikiem haseł pozytywistycznych, interesuje się ludźmi i ich problemami
-Justyna wstydziła się, że nie pracuje, chce pomagać i jest gotowa do ciężkiej pracy, dzięki której może uzyskać szczęście, nie godzi się na próżniaczy tryb życia
-Kirłowa, która uczyła się gospodarowania by móc utrzymać gospodarstwo
-dla Jana praca jest sensem życia i radością, w czasie pracy jego postać szlachetnieje

negatywni:
-Zygmunt Korczyński nie interesuje się majątkiem, chce sprzedać ziemię i wyjechać za granicę
-Kirło nie potrafi pracować, pasjonuje go tylko życie towarzyskie, a gospodarowanie majątkiem pozostawia żonie
-Różyc nie wyznaje wyższych ideałów, nie traktuje pracy jako wartości, nie potrafi zarządzać majątkiem (trwoni go bardzo szybko)
-Emilia Korczyńska i Teresa Pilińska nie potrafią żyć rzeczywistością – uciekają w świat książek, nie doceniają wartości pracy (czynność, która oszpeca ludzi)
-brak pracy jest jak choroba, niszcząca ciało i duszę, jałowiąca umysł, degradująca osobowość
-wg Orzeszkowej Bóg sprzyja tym, którzy do wszystkiego dochodzą ciężką pracą, która pozwala na prawdziwie godne życie
ADAM ASNYK
W wierszach tzw programowych zaprezentowal swoja koncepcje filozofii dziejow,próbując połączyć w jeden system zalozenia pozytyw i kult dla idei romantyzmu. Był on artysta który z jednej strony nie potrafil bezkrytycznie przyjąć nowych pozytyw idei,z drugiej- zdawal sobie sprawe z faktu ze swiatopglad romantyczny bezpowrotnie odchodzi w przeszłość. Stadtak przenikliwe spojrzenie na bbieg dziejow, dla którego charakt jest następstwo idei i prądów umysłowych- to conowe, za jakis czas także straci swa aktualność.
Milosne liryki cechuje sentymentalizm, czułostkowość oraz delikatność w wyrazaniu uczuc. Brak jest w tych utworach miłości erotycznej, często pojawia się ironiczny dystans podm lirycznego, rozczarowanego swoja naiwnosciai zludzeniami.
Do młodych” – stanowi jakby kontynuację poprzedniego; konkretyzuje w nim zadania tych, którzy będą sięgać po „nowe życie”. Wiersz ten nazywany jest manifestem pokolenia pozytywistów, i z tego powodu często porównywany jest do mickiewiczowskiej „Ody do młodości” (występuje nawet pewna zbieżność – oba kierowane do pokoleń, które wchodzą dopiero w życie). Przez niektórych termin manifest w przypadku tego wiersza jest błędem, ponieważ Asnyk był mimo to romantykiem, któremu przyszło żyć w pozytywizmie.
Wiersz ten także ma formę apelu „szukajcie”, „nie depczcie”. Adresatem są jak wskazuje tytuł młodzi pozytywiści. Adresatem jest całe społeczeństwo, ale taż i każda jednostka. W utworze mamy nawiązanie do filozofii Comte (należy wiedza i rozumem poszukiwać nowych dróg). Asnyk akceptuje ją, ponieważ utylitaryzm, który zawierała w sobie miał służyć człowiekowi, pozwalał mu (a więc i światu) rozwijać się (utylitaryzm – dążenie do uszczęśliwienia jednostki i społeczeństwa zarazem).
Utwór wyraża bezgraniczna wiarę w postęp dziejowy, ewolucje myśli. Poeta nawołuje do poszerzania horyzontów wiedzy przez każdego człowieka. Dalej jednak ostrzega przed pozorami wiedzy, nauki, rozmaitymi wierzeniami, mitami, które powinno się zostawić marzycielom. W manifeście tym poeta znalazł także miejsce do historii i osiągnięć poprzedników. Pokolenia przyszłe powinny pamiętać o osiągnięciach pokoleń wcześniejszych
Zbrodnia i kara jako POWIESC POLIFONICZNA
Utwor jest powieścią polifoniczna  czyli wieloglosowa, w której narrator nie poddaje jednoznacznej ocenie wypowiedzi i poczynan postaci, ogranicza się do konfrontacji ich stanowisk. Czytelnik wiec nie może indentyfikowac się z narratorem lub którąś z postaci, ale musi ogarniac glosy różnorodne, często sprzeczne. Komentarz narratora jest ograniczony do minimum, nie jest on również wszechwiedzacy. Często opisując przezycia bohatera Lub wyglad miasta mowi „Może”, „jakby”.
W utworze nie jest wazne znalezienie i ukaranie zbrodniarza, tym bardziej iż jest on znany czytelnikowi od początku, lecz wewnetrzna walka jaka toczy ze soba Dobro i Zlo w duszy bohatera (PSYCHOMACHIA). Morderstwo, nawet ze wzniosłych pobudek, pozostaje zbrodnia, nie może przynieść nikomu wymiernych korzyści. Pisarz nikogo nie pouczal, ten wniosek wysuwa się sam z wielogłosowego dialogu.
FILOZOFIA RASKOLNIKOWA
Główny bohater dokonal w swym artykule „O zbrodni…” podzialu na ludzi zwykłych i niezwykłych. Ludzie zwykli powinni zyc w posłuszeństwie i nie przekraczac obowiązujących praw, zas nie- maja prawo do popełniania wszelkich zbrodni,gdyz nie podlegaja zadnym prawom. Raskolnikow uważał ze w imie idei trzeba poswiecic ludzkie istnienie. Jego zdaniem Napoleon, Mahomet, Solon byli przestępcami. Stosując swoja teorie uważał ze ma prawo zabic lichwiarke, Alone Iwanowie, gdyz jej pieniadze posłużą mu jako srodek do zdobycia wiedzy, która będzie mogl wykorzystac dla dobra innych i ze ten czyn jet moralnie usprawiedliwiony ponieważ usuwa ze polecz „jednostke szawa” czyli taka która zeruje na krzywdzie ludzkiej. Po dokonaniu zbrodni okazalo się ze nie jest on człowiekiem niezwykłym, zabil „wesz” ale śmierć poniosła tez Lizawieta.