Historia utrwalona w tekście literackim. Omów różnorodne traktowanie dziejów przez literaturę - prezentacja maturalna.

Rozpoczynając przybliżę Państwu znaczenie terminu historia. Historia jest to dosyć szerokie pojęcie dlatego też przedstawię zakres tego słowa w kontekście omawianego przeze mnie tematu. Następnie aby ustosunkować się do tematu określę główne problemy na których skupie się w swojej wypowiedzi. Jednym z nich jest dobór kryteriów za pomocą których można sklasyfikować powieści historyczne. Kolejnym omawianym przeze mnie zagadnieniem będzie rola historii utrwalonej w tekście literackim. Rola w odniesieniu dla zwykłego odbiorcy tekstu oraz dla historyków zajmujących się poznawaniem dziejów. W jaki sposób ukazano historię w tekście literackim? Na to pytanie odpowiem również. Pryzmat prawdy nad fikcją w utworze Henryka Sienkiewicza pod tytułem Potop. Hagiografię w literaturze średniowiecznej przedstawię na przykładzie starofrancuskiej epopei pod tytułem Pieśń o Rolandzie. Zaprezentuje także dzieło Bogusława Wołoszańskiego pod tytułem Twierdza Szyfrów jako intrygująca powieść sensacyjna z II Wojny Światowej opartą na faktach.
Historia jako dziedzina nauki zajmuje się spisywaniem i badaniem wydarzeń, które miały miejsce w przeszłości .Jest to również nauka o dziejach narodu lub narodów.
Historia wywodzi się z historiografii i zwykle odnosi się do człowieka i cywilizacji ludzkiej.
Powieści historyczne można podzielić na utwory reprezentujące tak zwaną literaturę faktu i powieści z beletrystycznym rozwinięciem faktów i zdarzeń historycznych. Literatura faktu to dział współczesnego piśmiennictwa na pograniczu literatury i dziennikarstwa, obejmujący opowieści o rzeczywistych wydarzeniach, niekiedy częściowo zbeletryzowane. Termin literatury faktu używany jest w odniesieniu do dzieł o charakterze dokumentalnym, faktograficznym, rezygnującym całkowicie lub w poważnym stopniu z elementów fikcji literackiej. W powieściach, z beletrystycznym rozwinięciem faktów i zdarzeń historycznych mamy do czynienia z elementami fikcji które są, po to aby ubarwić oraz umiejscowić w czasie i przestrzeni poruszane wydarzenia historyczne oraz zaangażować dzisiejszego czytelnika, a także moim zdaniem, po to żeby zachęcić następne pokolenia czytelników do sięgnięcia po tą właśnie lekturę z uwagi na wątek beletrystyczny. Bo zdarzyć się może, że fakty historyczne będące przedmiotem tego rodzaju dzieła, nie będą już tak znaczące dla świadomości przyszłych pokoleń.
Historia utrwalona w tekście literackim odgrywa bardzo ważną rolę. Literatura jest stosunkowo najprostszym i najbardziej przystępnym dla każdego, źródłem zdobywania wiedzy historycznej. Powieści historyczne oprócz funkcji dydaktycznych pełnią także bardzo ważną rolę w budowaniu świadomości narodowej obywateli, państw na całym świecie. Należy również wspomnieć, że dodają wiary i pomagają zebrać siły po porażkach w trudnych okresach dziejowych wielu narodów. Powieści historyczne odgrywają bardzo ważną rolę w polityce i innych dziedzinach życia społecznego gdyż pozwalają w prosty sposób wysnuć wnioski i uniknąć błędów poprzednich pokoleń, , dają także świadectwo o człowieku i jego czynach które powinny być zapamiętane i sławione w przyszłości. Należy również wspomnieć o jakże bardzo istotnej roli jaką pełni historia utrwalona w literaturze w badaniu przeszłości. Powieści historyczne mogą być traktowane jako źródła historyczne. Źródłami historycznymi nazywamy każdy materialny ślad ludzkiej działalności, rozpatrywany w kategoriach prawdy lub fałszu. Cześć badaczy uznaje dzieło literackie jako fikcję niegodną miana źródła historycznego, jednak znacząca większość historyków posiłkuje się literaturą przy badaniu dziejów ludzkości. W dziełach literackich można wyróżnić trzy warstwy informacyjne. Mianowicie jest to fikcja, fakty rzeczywiste i tak zwaną klasę faktów historycznych. Przykładowo w znanym wszystkim utworze „Potop” H. Sienkiewicza fikcją jest to że Kmicic ratuje klasztor na Jasnej Górze przynosząc na czas wiadomość o zamiarach wojsk szwedzkich. W rzeczywistości ojciec Kordecki już dawno polecił wywieźć cudowny obraz i skarby za granicę oraz poczynić przygotowania do obrony. Faktem historycznym jest chociażby umieszczenie akcji w latach 1655 - 1657, a więc okresie najazdu Szwedów na Polskę. Natomiast klasę faktów rzeczywistych stanowią rzeczy pośrednie pomiędzy fikcją, a światem realnym. Na przykład poprzez wzajemne relacje pomiędzy fikcyjnymi postaciami w Potopie można dowiedzieć się wiele na temat XVII wiecznej obyczajowości szlacheckiej. Z powieści historycznych możemy również dowiedzieć się wiele o epoce w której powstały. I tak „Potop” opisuje XVII wieczną rzeczywistość ale dla badacza dziejów będzie on skarbnicą wiedzy do epoki w której został napisany, to jest do XIX wieku. Czego można się dowiedzieć o czasach zaborów z książki o najeździe Szwedów na Polskę w XVII wieku? Wbrew pozorom wiele, gdyż jak zaznaczał Sienkiewicz Potop pisany był ku pokrzepieniu serc, tak wiec autor tak modelował siedemnastowieczną rzeczywistość aby tchnąć nadzieją Polaków żyjących pod zaborami. Niektóre fragmenty tekstu jak na przykład postawę społeczeństwa polskiego wobec szwedzkiego najeźdźcy, ówczesny czytelnik odbierał jako analizę zachowań Polaków wobec rosyjskiego zaborcy.
Historia w literaturze jest przedstawiona z różnych perspektyw:
-świadka i obserwatora wydarzeń, często ich uczestnika; opowiada on o zdarzeniach lub przedstawia bohaterów;
- kronikarza, przekazującego wiedzę o kraju i ludziach XVII wieku zgodnie z powszechną opinią;
- historyka, wnoszącego współczesną autorowi wiedzę o minionych czasach (rzadko jednak dochodzi on do głosu).
Historia w"Potopie" to przede wszystkim jak już wcześniej wspomniałem umieszczenie akcji w okresie najazdu Szwedów na Polskę. Centralnym wydarzeniem jest w powieści obrona Jasnej Góry, choć wydarzeń potwierdzonych historycznie jest znacznie więcej, choćby upadek pospolitego ruszenia wielkopolskiego pod Ujściem. Rzecz jasna, tych wydarzeń jest znacznie więcej, ale wszystkie one są albo potwierdzone w dokumentach i kronikach, albo - jeśli są to małe epizody - mają wszelkie pozory prawdopodobieństwa. Występuje tu także wiele postaci historycznych chociażby sam król Jan Kazimierz. Wśród innych postaci większość jest fikcyjna, choć dodać należy, że większość z nich ma swe historyczne prototypy. Trudno jednoznacznie zinterpretować stosunek Sienkiewicza do historii. Z jednej bowiem strony umieścił akcję w czasach odległych - XVII wieku - i nadał jej pozory prawdopodobieństwa poprzez ścisłe oparcie się na wydarzeniach potwierdzonych w dokumentach i kronikach, z drugiej jednak strony często milczy na temat przyczyn pewnych wypadków. Większość epizodów także nigdy nie znalazła potwierdzenia w faktach; cóż, były to wydarzenia zbyt błahe, by godne były uwagi. Wiele postaci, mimo faktycznie istniejących w przeszłości nazwisk, znacznie różni się od swych pierwowzorów. Co „umknęło” Sienkiewiczowi w Potopie? Słynna uczta u Radziwiłła w rzeczywistości nie upłynęła w tak podniosłym nastroju. Biesiadnicy doskonale wiedzieli, co się ma stać i już od dawna wznoszono toasty za zdrowie szwedzkie. Jednak ten doskonały opis zdrady kiejdańskiej uzmysławia nam powagę sytuacji i tragiczność losów Polski. Potopu nie można traktować samodzielnie, ale jako nieuniknioną historycznie konsekwencję braku reform w Polsce i osłabienie jej roli na arenie międzynarodowej. Takie były realia historyczne , a literacko Sienkiewicz ujął to w ten sposób , że przedstawił po to jako niezawinioną napaść złych sąsiadów na Polskę , która pomimo początkowych klęsk na skutek obudzenia się ducha narodowego i religijnego była w stanie odnieść zwycięstwo.
Pamiętać należy jednak, iż Sienkiewicz dzieło swe podporządkował jednemu celowi - "ku krzepieniu serc", stąd też biorą się różne przemilczenia, idealizacje, czyny heroiczne, praktycznie niemożliwe. "Potop" bowiem nie jest ścisłą kroniką historyczną, lecz powieścią, a ta prawdy trzymać się ściśle nie musi.
. W utworze „Pieśń o Rolandzie” mamy do czynienia z pojęciem hagiografii gdyż utwór ten bezkrytycznie idealizuje przedstawione w nim postacie. W „Pieśni o Rolandzie” ukazany jest wzór średniowiecznego, zachodnioeuropejskiego rycerza, który gotów jest oddać życie swoje i współtowarzyszy broni za szczęście własnego króla i ojczyzny. Poza tym podkreślono w utworze dążenie walecznych mężów do osiągnięcia pięknego, wzniosłego celu, jakim na owe czasy była honorowa i zacięta walka z przeciwnikami wiary. Ważne jest też to, że rycerz taki miał zapewnione miejsce w raju, co dla zwykłych śmiertelników było dużo trudniejsze do osiągnięcia.
Pieśń o Rolandzie to najstarsze arcydzieło epopei starofrancuskiej z gatunku chansons de geste (pieśni o czynach, o dziejach) spisane zostało na przełomie XI i XII wieku, a zatem trzysta lat po przedstawionej w poemacie wyprawie Karola Wielkiego do Hiszpanii przeciw Saracenom a miało to miejsce w roku 778. Ten nieznaczący epizod pod piórem anonimowych autorów przetworzony został we wzniosłą pieśń bohaterską, wyrażającą rycerski ideał. . Epos ten jest najwyraźniej świadectwem narodzin uczuć patriotycznych, poczucia związku z monarchą i reprezentowanym przezeń państwem. W utworze Pieśń o Rolandzie wydarzenia zostały przedstawione w sposób nieco odbiegający od prawdy historycznej. Kontrast między historią ukazaną w tym dziele jest dosyć znaczący w zestawieniu z ówczesnymi kronikami.
Znaczenie bitwy w wąwozie Roncevaux. Zostało wyolbrzymione dla osiągnięcia efektu. bitwa ta została przedstawiona w konwencji antycznego eposu.
Bogusław Wołoszański jest autorem słynnych programów historycznych o czasach II wojny światowej. Ma również w swoim dorobku kilka powieści historycznych. Ja skupie się na utworze noszącym tytuł „Twierdza Szyfrów”. Autor z rozmachem buduje tu teorię spiskową z okresu końca drugiej wojny światowej, łączącą tak odległe fakty, jak kontrofensywa w Ardenach, tajemnicze instalacje budowane w Górach Sowich pod kryptonimem "Riese" ("Olbrzym") czy projekt "Venona" (przełamanie radzieckich szyfrów przez wywiad USA na początku zimnej wojny). Przyznam, że nigdy nie byłem entuzjastą literatury faktu pióra Bogusława Wołoszańskiego, dlatego zaskoczyła mnie przyjemność, z jaką przeczytałem jego powieściowy debiut. "Twierdza szyfrów" to książka, którą się czyta zarywając noc. Fakty historyczne ukazane w tym utworze przemawiają do wyobraźni i pozwalają zrozumieć że zdobywanie tajnych szyfrów było możliwe dzięki szpiegom. co jest wbrew panującym dotychczas opiniom bowiem przypisywano to geniuszowi matematycznemu naukowców.
Reasumując uważam że Potop nie jest powieścią stricto pozytywistyczną, albowiem Sienkiewicz odchodzi w nim od kultu pracy, a potępienie walki zbrojnej zastępują obrazy sukcesów militarnych dawnej Rzeczypospolitej. Pomimo braku jednoznacznych odniesień kwalifikujących dzieło Sienkiewicza do okresu romantycznego w polskiej literaturze to ja jednak zastanowiłbym się czy pisarstwo polskiego noblisty z okresu powstania trylogii nie jest bardziej zbliżone do czasów romantycznych niż do epoki pozytywizmu. Dlaczego tak uważam? Ponieważ Sienkiewicz skupiał się na wątkach zagrzewania narodu do walki. Jak wiadomo idea walki zbrojnej przeciwko zaborcy jest dalece odległa postulatom pozytywizmu między innymi pracy u podstaw i innym.
Jak można zauważyć na podstawie mojej prezentacji a także własnych wniosków minione dzieje dostarczają wymarzonego dla autora tła w którym umieszcza on akcję swojego dzieła. Literatura traktuję historię jako sposób na przekazanie pewnych treści, wartości ponadczasowych między innymi takich jak patriotyzm, odwaga, honor oraz męstwo.
Myślę że zaprezentowane przeze mnie argumenty w pełni naświetliły Państwu jak traktowana jest historia przez literaturę.