Czy energię można traktować jako czwarty czynnik produkcji? Odpowiedź uzasadnij.

„Bez materii nie ma nic, bez energii wszystko jest nieruchome, bez informacji jest chaos”- fr. przysłowie

ENERGIA W ŚWIECIE

Zastanówmy się czym jest energia. Pojęcie energii jest fundamentalne dla całej fizyki. Właściwie trudno jest wymyślić inną wielkość o podobnie dużym znaczeniu. Energia opisuje stan fizyczny ciała w danej chwili, tzn. możliwość wykonania pracy. Gdy praca jest wykonana nad ciałem, to ciało to zyskuje energię. Jeśli praca jest wykonana przez ciało, to traci ono energię. O człowieku, który wykonuje pracę mówi się, że ma energię.
Każde ciało zdolne do wykonania pracy posiada energię określoną jako energia mechaniczna. Przyrost energii tego ciała jest równy wykonanej nad tym ciałem pracy. Energia łączy ona ze sobą różne zjawiska i procesy - jest jakby wspólnym mianownikiem pozwalającym porównywać ze sobą przemiany chemiczne, cieplne i elektryczne, promieniowanie, i ruch dużych obiektów, grawitację, i rozpady cząstek elementarnych. Inną bardzo użyteczną cechą energii jest to, że choć w wielu sytuacjach nie sposób jest dokładnie określić jakie siły wpływają na zachowanie się obiektów, to podejście energetyczne umożliwia „obsługę” matematyczną tych zjawisk. Generalizując: energia to wielkość odpowiadającą za wykonywanie zmian w otoczeniu.

PODZIAŁ CZYNNIKÓW PRODUKCJI
Przedmiotem zainteresowań ekonomii jest gospodarowanie, czyli działalność gospodarcza ludzi. Istotnym uwarunkowaniem tej działalności jest ograniczoność zasobów gospodarczych. Proces gospodarczy (proces gospodarowania) to ogół czynności ludzi, które zmierzają do zapewnienia ludziom bytu. Jest to proces powtarzalny, masowy. Na procesy gospodarcze składają się procesy produkcji, podziału wymiany i konsumpcji dóbr. Produkcja jest możliwa dzięki wykorzystaniu czynników produkcji. Czynniki produkcji to czynniki wytwórcze, materialne i niematerialne środki niezbędne do prowadzenia procesu produkcji. Materialnymi czynnikami produkcji są ziemia i jej zasoby naturalne -dobra dane przez naturę nie wytworzone przez człowieka (klimat, powietrze, ciepło słoneczne, rzeki, lasy); oraz kapitał rzeczowy (budynki, maszyny, drogi, urządzenia, surowce, materiały itp., jako rezultat pracy wykonanej wcześniej) i finansowy-są to środki przeznaczone na cele związane ze świadczeniem określonych usług (gotówka, kredyt, papiery wartościowe), bądź przeznaczone na cele produkcji. Czynnikiem niematerialnym jest praca (siła robocza). Zasoby kapitałowe-rzeczowe dzieli się na środki pracy i przedmioty pracy. Środkami pracy są wszystkie maszyny, narzędzia, instalacje, urządzenia itp. przy pomocy których człowiek wytwarza produkty i usługi. Przedmioty pracy to natomiast surowce, półfabrykaty (naturalne lub syntetyczne ), paliwa, energia itd., które służą do wyprodukowania danego dobra.
Tak więc energię z definicji zalicza się do przedmiotów pracy – nie ma celowości wyodrębniania jej wg mnie, jako jeszcze jednego czynnika produkcji.
Lista czynników produkcji bywa czasami wydłużana lub skracana. Na przykład ekonomista angielski A. Marshall, który pisał na przełomie XIX i XX wieku, powiększył ją o czwarty czynnik produkcji, tj. organizację. Młodszy od niego ekonomista austriacki J. Schumpeter eksponował przedsiębiorczość jako czwarty czynnik produkcji. Także informacja jest obok trzech klasycznych czynników produkcji, czyli kapitału, pracy i ziemi uważana za czwarty czynnik. Jeżeli dodamy do tego takie jej przymioty jak właściwość, kompletność, dostępność na czas, możemy informację określić jako wiedzę. Wiedza, natomiast to jedyny czynnik produkcji, do którego nie ma zastosowania prawo malejących przychodów. Co więcej, proces dzielenia się wiedzą wcale nie powoduje jej ubycia, a wręcz jeszcze bardziej ją rozwija.
Z kolei w niektórych współczesnych analizach ekonomicznych operuje się tylko dwoma czynnikami produkcji: pracą i kapitałem. Pojęcie kapitału ujmowane jest wówczas bardzo szeroko i obejmuje wszelkie rzeczowe czynniki produkcji, tzn. kapitał w węższym sensie i ziemię.

WYDAJNOŚĆ ZE SPECJALNYM UWZGLĘDNIENIEM WYDAJNOŚCI PRACY JAKO CZYNNIKIEM OBRAZUJĄCYM ZUŻYCIE ENERGII

Praca jest to zespół świadomych i celowych czynności człowieka, dzięki którym oddziałuje on na otaczającą go przyrodę i przekształca ją. Określa nam zasób związany
z ludźmi wraz z ich umiejętnościami i doświadczeniami, ilość ludzi zdolnych do pracy: (wiedza, kwalifikacje, praktyczne umiejętności, podstawy psychofizyczne. Nauka też jest specjalnym rodzajem pracy, która przybiera formę innowacji np. badania naukowe mające zastosowanie w procesie produkcji lub dystrybucji. Określa nam zasób związany z ludźmi wraz z ich umiejętnościami i doświadczeniami. Dwoisty charakter pracy oznacza, że każdy proces pracy w wyniku, którego powstaje jakieś dobro ekonomiczne jest jednocześnie nierozerwalnie zarówno procesem pracy konkretnej jak i abstrakcyjnej.
Praca konkretna to praca określonego rodzaju wymagająca określonych umiejętności
i posługiwania się określonymi środkami produkcji. Nadaje ona dobru ekonomicznemu (które w gospodarce rynkowej z reguły staje się towarem) określone cechy fizyczno-chemiczne, które decydują o jego użyteczności.
Praca abstrakcyjna to proces wydatkowania energii mięśni, nerwów i umysłu człowieka uznany za społecznie użyteczny (akceptowany przez społeczeństwo).
Praca konkretna to to, co różni od siebie poszczególne zawody i prace. Praca abstrakcyjna to co łączy ze sobą poszczególne procesy pracy.

Zasoby pochodne od czynnika praca to zatrudnienie i wydajność pracy: P = Z . Wb
(P - produkcja, Z - zatrudnienie, Wb - wydajność brutto; ponieważ produkcja mierzona jest miernikiem produkcji brutto stąd wydajność brutto, P/Z = 1/Wb - współczynnik pracochłonności). Każde działanie człowieka podlega ocenie, stąd działalność ekonomiczną oceniają mierniki oceny przedsiębiorstwa.
Przyrost produkcji ze względu na czynniki pochodne od czynnika praca obliczamy następująco: DP = (DZ . Wbnz) + (Zd . DWbdz), gdzie DZ - przyrost zatrudnienia, Wbnz - wydajność brutto nowo zatrudnionych, Zd - zatrudnienie dotychczasowe, Wbdz - wydajność brutto dotychczas zatrudnionych. Podsumowując możemy powiedzieć, że poziom i przyrost produkcji netto zależy od trzech czynników: zatrudnienia, wydajności brutto i poziomu zużycia czynników materialnych. Oszczędność w zużyciu czynników materialnych przy niezmienionym zatrudnieniu i wydajności brutto, zwiększa produkcję typu netto.


Wydajność pracy – ilość towarów (usług) wytworzonych w jednostce czasu przez dany gospodarujący podmiot. Jest ona kształtowana przez czynniki:
- siłę produkcyjną. pracy
- intensywność pracy
Siła produkcyjna pracy to zdolność pracy do wytwarzania wartości użytkowej.

Intensywność pracy (natężenie pracy) – ilość pracy abstrakcyjnej wydatkowanej w jednostce czasu przez zatrudnionego.

Siła produkcyjna pracy zależy od czynników:
· poziomu stosowanej techniki (jakość środków produkcji i wykorzystywanych technologii)
· poziomu kwalifikacji zatrudnionych (poziom wykształcenia zawodowego, długość stażu pracy
· szeroko pojęty poziom organizacji (kooperacja między stanowiskami pracy)
· warunki naturalne (ukształtowanie terenu, poziom temperatur, ilość opadów (rozłożenie w czasie), sił wiejących wiatrów, itp.)
Pierwsze trzy czynniki określają w sposób dynamiczny siłę produkcyjną pracy.
Warunki naturalne kształtują siłę pracy w sposób statyczny (człowiek nie może zmieniać tych warunków).

Indywidualna wydajność pracy – zależy od siły produkcyjnej pracy.

Społeczna wydajność pracy jest silnie uzależniona od siły produkcyjnej, w niewielkim stopniu zależy od intensywności pracy.

Intensywność pracy jest czynnikiem bardzo zmiennym (labilnym). Zmienność ta określa rolę intensywności w zespole czynników charakteryzujących wydajność. Można sobie wyobrazić dwa przedsiębiorstwa, które wytwarzają podobne produkty. Pierwsze z nich ma rozwiniętą produkcyjną siłę ale niską intensywność, drugie przedsiębiorstwo natomiast ma niski poziom produkcyjnej siły ale wysoką intensywność. Skutek w postaci wydajności może być taki sam w obydwu firmach, chociaż w drugim może być wyższa. Nawet w przypadku podobnej (jednakowej) wydajności przedsiębiorstwo nr 2 znajdzie się w lepszej sytuacji ekonomicznej, ponieważ jego produkcja będzie tańsza a jego wydajność ogólna (wieloczynnikowa) lub produktywność ogólna będzie wyższa a więc bardziej konkurencyjna. Intensywność pracy jest to więc wysiłek mięśni, układu psychicznego i nerwowego człowieka, przy wykonywaniu pracy. Intensywność pracy oznacza więc wydatkowanie określonej ilości pracy w ogóle w danej jednostce czasu, którą mierzy się ilością zużytej energii w tym czasie. Wzrost tej ilości jest równoznaczny ze wzrostem intensywności
i odwrotnie. Wzrost intensywności pracy zwiększa liczbę wytworzonych wartości użytkowych ale nakład pracy żywej na jednostkę wyrobu nie ulega zmianie. Intensywność pracy ma swoje optimum, które jest zmienne historycznie choć w dość długim okresie czasu występuje jako wielkość względnie stała. Za optimum intensywności pracy należy więc przyjąć najwyższy jej poziom w danym okresie czasu, który jednak nie narusza jeszcze pełnej reprodukcji zużytej w procesie pracy energii.



Substytucje pracy ludzkiej i kapitału

Praca ludzka jest jednym z najważniejszych czynników produkcji. Jej wpływ na efekty produkcyjne jest bardzo duży, często decydujący. Ponad to jest ona specyficznym czynnikiem produkcji, wyraźnie odróżniającym się od wszystkich innych, gdyż źródłem pracy jesteśmy my, ludzie. W większości branż (poza rolnictwem i przemysłem wydobywczym i surowcowym) decydujący wpływ na efekty produkcji mają dwa pierwsze rodzaje czynników produkcji, czyli praca żywa i kapitał.

Na podstawie obserwacji praktyki możemy stwierdzić, że praca żywa i kapitał są w pewnym zakresie substytucyjne, tzn. aby osiągnąć dany produkt można zastosować pracę żywą i kapitał w różnych proporcjach. Regułą jest, że jeżeli zwiększymy ilość kapitału (pod tym pojęciem kryje się głównie produkcyjny majątek trwały, czyli środki pracy - maszyny i urządzenia), to możemy zmniejszyć ilość pracy ludzkiej, która jest niezbędna do otrzymania danej wielkości produkcji.

Zakres substytucji istotnie zależy od okresu analizy. Ogólnie można stwierdzić, że im jest on dłuższy w tym większym zakresie wspomniane czynniki produkcji są w stosunku do siebie substytucyjne. W analizie krótkookresowej, kiedy np. środki pracy są stałym czynnikiem produkcji, ilość pracy ludzkiej jaka jest niezbędna do ich obsługi jest określona przez normy techniczne. Przy danej maszynie może pracować tylko ściśle określona ilość pracowników. Wtedy możemy wręcz stwierdzić, że kapitał i praca ludzka nie są substytucyjne.

Gdy prowadzimy analizę krótkookresową w trakcie której środki pracy są zmiennym czynnikiem produkcji, to wtedy możemy już mówić np. o substytucji maszyn i ludzi, gdyż daną wielkość produkcji możemy osiągnąć instalując więcej maszyn i zatrudniając mniej pracowników albo odwrotnie. Stół można wyprodukować przy pomocy tylko siekierki, albo siekierki i piły ręcznej, albo siekierki, piły ręcznej i hebla, itp. Oczywiste jest, że im mniej narzędzi będzie miał stolarz tym więcej będzie musiał on włożyć własnej pracy aby stworzyć stół. Maszyny zazwyczaj zwiększają możliwości produkcyjne człowieka, dlatego im więcej ich stosujemy im są one doskonalsze, tym mniej musimy włożyć własnej pracy. Reasumując: energia ludzka, która jest niezbędna w procesie produkcyjnym może być częściowo zastąpiona maszynami i energią potrzebną do ich działania (może to być energia elektryczna, wodna itd.).Jednak energia to już naturalnie część składowa pracy, więc nie ma sensu wg mnie ujmować jej jako osobnego czynnika produkcji.