Związki tradycji mitycznej z literaturą epok późniejszych.

Tradycja mityczna jak sama nazwa wskazuje wywodzi się z mitów, te zaś powstawały w okresie Antyku. Kształtował się on do V w. n.e. i charakteryzował się niezwykłymi podaniami, legendami i baśniami.
Mity to opowieści wyrażające wierzenia społeczności, wyjaśniające powstanie świata, opowiadające o bogach, o człowieku i opisujące dzieje rodów. Tłumaczą to, co niewytłumaczalne. Pełniły one funkcje poznawcze, światopoglądowe (podstawa wierzeń religijnych), sakralne (powiązanie z kultem bóstw i rytualnych obrzędów) dla starożytnych.
Intensywność zainteresowań antykiem zmieniała się na przestrzeni wieków i była największa w odrodzeniu i oświeceniu, najmniejsza w średniowieczu i baroku. Żadne pokolenie nie przechodziło jednak obojętnie wobec dorobku starożytności.
Dzisiaj mity nie mają tak dużego znaczenia, jednak wnoszą do naszego codziennego życia wiele wartości. Stanowią niewyczerpane źródło motywów, tematów i symboli oraz dogmatów.

Literatura, sztuka i filozofia antyczna inspirowały pisarzy kolejnych epok, a objawiało się poprzez stosowanie różnorodnych zabiegów literackich.
Najprostszym sposobem nawiązywania do kultury starożytnej jest uprawianie przez twórców żyjących w następnych wiekach gatunków literackich, które powstały i rozwinęły się już w antyku. Można znaleźć wiele przykładów takich odwołań. Za wzór pisarze renesansu uznali mistrzów antycznych głównie: Cycerona, Horacego, Owidiusza i Wergiliusza. Uprawiali oni przede wszystkim gatunki cenione nie tylko w starożytności takie jak: ody, treny, fraszki, pieśni, elegie, hymny, epigramaty, anakreontyki, sielanki. "Odprawa posłów greckich" Jana Kochanowskiego jest pierwszą polską tragedią i jedyną powstałą w tym okresie. Kochanowski w swych utworach pisze, iż należy cieszyć się z życia i korzystać z niego dopóki można w myśl słów Horacego: "Carpe diem!"- "Chwytaj dzień", co najbardziej widoczne jest we fraszce "Do gór i lasów", w której mówi: "A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci". Treny i pieśni pisane przez Kochanowskiego mają również rodowód antyczny.

Sielanki, których wzór podali Teokryt i Wergiliusz pisane były później przez Szymona Szymonowica i Franciszka Karpińskiego. Liryki miłosne Anakreonta jako swego rodzaju gra lub zabawa towarzyska dały początek nurtowi poetyckiemu, do którego należą niektóre fraszki Kochanowskiego (np. "O miłości") czy utwory J.A. Morsztyna.

Następny sposób odwołań do antyku polega na stosowaniu podobnych figur artystycznych albo na wykorzystywaniu analogicznych środków w celu przedstawienia świata. Dobrym przykładem jest "Pan Tadeusz", w którym Mickiewicz posłużył się rozbudowanymi porównaniami, zwanymi homeryckimi. Natomiast opis serwisu obiadowego w księdze XII ma podobny cel jak opis tarczy Achillesa w "Iliadzie" - przedstawia elementy rzeczywistości, w której funkcjonują bohaterowie utworu. W polskim eposie ukazany jest sejmik szlachecki, podczas gdy u Homera - przygotowanie do ślubu, obrona miasta, uprawa ziemi, praca w winnicy.

Najczęściej pisarze dokonują prostego powtórzenia motywów mitycznych. Za przykład może służyć obraz Arkadii - wysp szczęśliwości, spokoju, życia w harmonii z naturą, utrwalony po raz pierwszy w sielankach Wergiliusza. Podobne miejsca ukazane są w "Pieśni o sobótce" Kochanowskiego, "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach" Krasickiego i "Panu Tadeuszu" Mickiewicza. Dla Kochanowskiego krainą harmonii, uczciwości i spokoju jest wieś. Z kolei Krasicki opisuje wyspę zamieszkałą przez Nipuanów, żyjących według zasad równości i sprawiedliwości. Mickiewicz natomiast zawarł w księdze IV swojej epopei opis matecznika, w którym zwierzęta egzystują we wzajemnej zgodzie, nie atakują się.
Czerpano z mitologii również poprzez stosowanie analogii między mitami a losami współczesnych bohaterów. W "Improwizacji" III cz. "Dziadów" A. Mickiewicz przedstawia zmagania polskiego Prometeusza, żyjącego na początku XIX w. Podczas gdy mityczny bohater sprzeciwia się woli bogów olimpijskich, przynosząc ludziom ogień i ucząc ich rzemiosła - ratując ich w ten sposób od zagłady, na którą zostali skazani, Bohater Mickiewicza spiera się z Bogiem chrześcijańskim, żądając od niego od niego władzy absolutnej nad członkami swego narodu. Pozbawiając ludzi własnej woli, Konrad chciałby stworzyć nowy, lepszy, na swój sposób szczęśliwszy świat. Widoczne są ogromne różnice między mitem a losami Konrada. Niemniej w obu wypadkach mamy do czynienia z bohaterem będącym antagonistą bogów, walczącym o dobro ludzi.
Najczęściej inspiracja objawia się w odwoływaniu się do postaci, miejsc i wydarzeń mitycznych w metaforach, aluzjach, skojarzeniach i porównaniach. I tak na przykład Kochanowski wspomina w swych utworach o Amorze, Proteusie, Orfeuszu, Marsie, a także Styksie. Juliusz Słowacki mówi w "Grobie Agamemnona" o Arachne, koszuli Dejaniry, Eumenidach, styksowym mule. Bywa, że pisarze odwołują się nie do samej mitologii, lecz do rzeźb stworzonych w starożytności pod jej wpływem. Z sytuacją taką mamy do czynienia w przypadku wierszy: "Nike" Marii Pawlikowskiej - Jasnorzewskiej i "Nike, Która się waha" Zbigniewa Herberta. W pierwszym z nich poetka dokonała porównania uczucia miłości do rzeźbiarskiego wyobrażenia. Natomiast Herbert wykorzystuje skojarzenia różnic posągu i kamienia z czymś nieczułym. W utworze Herberta Nike na chwilę ożywa, doznaje wzruszenia widząc młodego żołnierza, który ma właśnie zginąć. Na krótką chwilę przestaje być kamieniem w dosłownym i przenośnym tego słowa znaczeniu. Wszystko to trwa jednak tylko chwilę. Wkrótce posąg zastyga w bezruchu; Nike wraca do swej roli nieczułej zwiastunki wygranej.

Bardzo ważnym osiągnięciem kultury antycznej, obok sztuki, był rozwój filozofii. Oddziaływała ona na myślicieli i twórczość literacką w późniejszych okresach. W średniowieczu posługiwano się logiką Arystotelesa. Z filozofii stoickiej korzystał w okresie renesansu Kochanowski. Poglądy Platona, według których idealne państwo powinno stanowić zgrany organizm, przypomniane zostały w okresie pozytywizmu. Należy również pamiętać, że w utworach Horacego zawarte zostały poglądy, na temat poety i jego roli, które z największą siłą głoszone były później w okresie romantyzmu i Młodej Polski.

Należy także wspomnieć o jeszcze jednym typie nawiązań, a mianowicie o odwoływaniach do historii antycznej. Mamy z nimi do czynienia w "Grobie Agamemnona" Juliusza Słowackiego, gdzie wspomniane są bitwy pod Charoną i Termopilami.
Związki frazeologiczne pochodzące z mitologii mają charakter symboliczny i do dzisiaj są używane ze względu na ich głęboką mądrość, np.:koń trojański (podstęp) pięta Achillesa (słaby punkt), stajnia Augiasza (bałagan), nić Ariadny (wskazówka), koszula Dejaniry (coś, co przynosi cierpienie), ikarowe loty (nierozważne poczynania), czy też wymieniona już wcześniej syzyfowa praca.
Literatura antyczna stanowi niewyczerpane i nieocenione źródło inspiracji dla poetów następnych pokoleń czy epok; bez jej znajomości nie można w pełni zrozumieć literatury późniejszych epok.