Pojęcie i rola refleksji w profesjonalnej praktyce pedagoga

Aby móc rozmawiać o refleksji w praktyce pedagoga należało by najpierw wyjaśnić ogólne pojęcie refleksji. Tak więc refleksją nazywamy czynność umysłu, polegającą na ujmowaniu lub tylko uświadamianiu własnych aktów w aspekcie ich istnienia, zawartości, struktury i przebiegu. Prościej mówiąc refleksja to głębsze zastanowienie, rozmyślanie nad czymś, rozważanie połączone z analizowaniem czegoś, myśl, bądź wypowiedź będąca wynikiem danych myśli. Wielcy filozofowie twierdzą, że refleksyjność zaczyna się tam, gdzie pojawia się odłączenie od wzoru. Refleksja doprowadza do zmiany schematów myślenia i działania, kreśląc nowe horyzonty. Istotą jej jest uświadomienie sobie przez człowieka samego siebie i jakości swojego działania - po to, aby kierować sobą lub daną sytuacją i osiągnąć założony cel.
Być twórczym pedagogiem to dążyć do wyjścia poza dotychczasowe przygotowanie, ustawicznie stawać sobie coraz to wyższe wymagania, ciągle poszukiwać nowych i lepszych sposobów działania, aby nie przekazywać wychowankom suchych poleceń, ale stawiać ich przed koniecznością rozwiązywania problemów, angażujących myślenie, działanie i przeżywanie. Twórcza praca nie jest wiec możliwa bez refleksji pedagogicznej, która stanowi część składową, istotny element warsztatu pracy pedagoga. Jest ona z jednej strony wynikiem twórczego podejścia do rozwiązywania zadań dydaktyczno ? wychowawczych, z drugiej zaś inspiracją i źródłem innowacji pedagogicznych. Pod jej wpływem pedagog poszukuje różnorodnych koncepcji (idei) działań pedagogicznych, a następnie wdraża je do praktyki, aby wybrać to, co twórcze, interesujące dla wychowanka. Refleksja w praktyce pedagogicznej skłania do zastanawiania się nad własnymi doświadczeniami dotyczącymi danego problemu, obecnym stanem swojej wiedzy, przedstawiania szczególnych trudności, jakich się doświadczyło i na tej podstawie korygowania własnych działań diagnostycznych. Wprowadza ona dodatkowy wymiar rozumienia wszystkich działań, pobudza myślenie, pomaga doskonalić warsztat pracy pedagoga i coraz lepiej poznawać samego siebie. Refleksja stanowi podstawę wyjaśnień powodzenia lub porażki działań. Dzięki niej właśnie pedagog, który pragnie być skuteczny w procesie dydaktyczno-wychowawczym, będzie podejmował wysiłek doskonalenia swoich kompetencji zawodowych w szerokim tego słowa znaczeniu.
Pedagog, zdziwiony nieoczekiwanymi efektami, bądź rozwojem zdarzeń pedagogicznych, będzie zastanawiał się nad przyczynami tego zjawiska i będzie szukał jego wytłumaczenia odwołując się do własnego doświadczenia i doświadczenia innych pedagogów, a także będzie się starał znaleźć potwierdzenie słuszności swojego myślenia w literaturze naukowej. Zatem czymże jest refleksja pedagogiczna, jak nie zadumą (rozmyślaniem) nad skutecznością podejmowanych wysiłków oraz nad przyczynami towarzyszących im sukcesów i porażek.
Refleksja dotycząca działania pedagogicznego może więc pełnić wiele funkcji. Na szczególną uwagę zasługują: funkcja motywacyjna i funkcja modyfikacyjna. Systematyczna refleksja pedagogiczna jest ważnym czynnikiem motywującymi i mobilizującym do samodoskonalenia w zakresie własnej pracy. Sytuacje trudne dydaktycznie i wychowawczo niejako "zmuszają" twórczego pedagoga do ich analizowania pod kątem przyczyn i skutków oraz do poszukiwania środków zaradczych. Każde działanie np. w przypadku nauczyciela skierowane na uczniów powinno budzić refleksję. Braki w wiadomościach uczniów, brak aktywności na lekcji ? to powody zadumy nad jakością własnego działania, poszukiwania przyczyn niepowodzeń, analizowania skuteczności metod nauczania w odniesieniu do konkretnej lekcji. Refleksja nad własną działalnością pełni również funkcję modyfikacyjną. Na podstawie pogłębionej analizy jakiegoś wycinka rzeczywistości pedagogicznej nauczyciel jest zmuszony do modyfikowania, do zmiany dotychczasowych sądów teoretycznych i praktyki działania.
Ogólnie mówiąc refleksja jest bardzo ważna w praktyce pedagoga. Wskazane jest, aby była ona w miarę całościowa i możliwie systematyczna.

?Refleksyjny nauczyciel jest nadzieją dla wszystkich, którzy wierzą, że nauczanie, jak każda ze sztuk wysokich ambicji, jest odwagą stawiania czoła temu, co niewykonalne.?
(Henryk Mizerek)


Bibliografia:
?Stawanie się refleksyjnym uczniem i nauczycielem.? - S.G. Paris, L.R. Ayres, wyd. WSiP, Warszawa 1997;
?Jak uczyć lepiej? Czyli refleksyjny praktyk w działaniu.? - M. Taraszkiewicz, wyd. CODN, Warszawa 2003;
Refleksyjny nauczyciel- Dorota Sipińska, ?Edukacja i Dialog? nr 1, 1996;
Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku ? wyd. akademickie ?Żak?