Edukacja zdrowotna wybrane zagadnienia

Edukacja zdrowotna



1. Omów podstawowe pojęcia związane z profilaktyką w ochronie zdrowia.

* Profilaktyka (zapobieganie, prewencja) obejmuje wszystkie działania podejmowane w celu zapobiegania chorobie, i niepożądanym skutkom. Są to zawsze działania uprzedzające.
* W naukach medycznych profilaktyka to zawsze przedsięwzięcie, w których celem jest niedopuszczenie do rozwoju chorób, zaburzeń lub zmniejszenie ich skutków. Celem profilaktyki jest „status quo” organizmu (stanu wyjściowego). Profilaktyka jak i cała medycyna naprawcza koncentruje się na zdrowiu negatywnym, czyli patologii i jej zapobieganiu.
* Profilaktyka jest skierowana do osób w różnym wieku i w różnym stanie zdrowia. Najważniejsze znaczenie ma ona dla rozwoju i funkcjonowania dzieci i młodzieży. W tych grupach dotyczy ona zarówno zapobiegania zaburzeniom we wszystkich strefach zdrowia organizmu, jak i dotyczy rozwoju: fizycznego, psychicznego, społecznego i seksualnego.
* Zakres działań profilaktycznych w populacji w wieku rozwojowym jest bardzo szeroki i rozpoczyna się już w okresie prenatalnym – płodowym (diagnostyka prenatalna). Profilaktyka chorób i odchyleń oraz różnych zaburzeń stała się priorytetem w opiece nad zdrowiem dzieci i młodzieży.
* Działania profilaktyczne – zalety:
- Oszczędzają człowiekowi cierpień związanych z chorobą,
- Przynoszą w ostatecznym rezultacie lepsze efekty,
- są o wiele tańsze niż kosztowne nieraz leczenia i rehabilitacje.

2. Scharakteryzuj 3 fazy działalności profilaktycznej.

Działalność profilaktyczną można podzielić na 3 różne fazy:
1. Profilaktyka I fazy – czysta profilaktyka. Jest to opieka nad człowiekiem zdrowym, stworzenie mu optymalnych warunków do życia i pracy tak ażeby nie dopuścić do powstania chorób i zaburzeń. Jest to całokształt działań higienicznych, przeciwepidemicznych, zmierzających do wzmacniania i potęgowania zdrowia.
2. Profilaktyka II fazy – stosowana we wczesnym okresie choroby. Polega na wczesnej diagnostyce i wczesnym leczeniu, aby nie dopuścić do dalszego rozwoju choroby. To ukierunkowane działanie mające na celu zmniejszenie strat energii biologicznej i uszkodzeń ustroju w następstwie choroby (jest to aktywna diagnostyka i terapia chorób o dużym znaczeniu społecznym).
3. Profilaktyka III fazy – metafilaktyka. Ma zastosowanie w okresie w pełni rozwiniętej choroby, doprowadzającej do ograniczenia niektórych funkcji ustroju lub trwałej ich utraty, czyli inwalidztwa. Jej celem jest zapobieganie niepomyślnym skutkom choroby, odtwarzanie zasobu utraconej energii biologicznej, sprawności i funkcji ustroju. Może to być zastąpienie funkcji organizmu środkami wyrównawczymi – protezowanie, lub szeroko pojęta rehabilitacja.

3. Co to jest profilaktyka I, II, i III rzędowa?

Wyróżniamy następujące typy działań profilaktycznych:
1. Profilaktyka pierwszorzędowa - pierwotna
A) Działania swoiste – zapobieganie konkretnej chorobie przez specyficzne dla niej działania przede wszystkim przez szczepienia ochronne
Sczepienia ochronne są podstawową metodą profilaktyki chorób zakaźnych w odniesieniu z jednej strony do poszczególnych osób, a z drugiej do całej populacji. Dzięki szczepieniom ochronnym uzyskuje się tak zwaną odporność środowiskową, inaczej gromadną, populacyjną. Tym sposobem zmniejsza się liczbę osób, które mogą być potencjalnym źródłem zakażenia. Na całym świecie w wyniku wieloletnich masowych szczepień ochronnych osiągnięto:
* eradykację (wykorzenienie) na świecie ospy prawdziwej,
* eliminację w wielu krajach choroby Heinemedina i błonicy- dyfterytu,
* duże zmniejszenie zachorowalności na inne choroby, przeciw którym prowadzi się szczepienia ochronne,
* znaczne zmniejszenie późnych następstw ostrych chorób zakaźnych,
Wyróżnia się szczepienia ochronne obowiązkowe (bezpłatne), i zalecane (płatne) np. przeciwko grypie żółtaczce.
B) Działania nie swoiste – zapobieganie wielu zaburzeniom, poprzez eliminowanie zagrożeń w środowisku szkolnym i domowym, poprzez edukację zdrowotną.
2. Profilaktyka drugorzędowa (wtórna) – Dotyczy ona grup zwiększonego ryzyka występowania zaburzenia. Jej celem jest:
* identyfikacja grupy ryzyka,
* wczesne wykrycie objawów zaburzeń,
* wczesne podjęcie leczenia.
Podstawową metodą stosowaną w profilaktyce wtórnej są: testy przesiewowe. Mają na celu wczesne wykrywanie i leczenie zaburzeń, gdy jeszcze można odwrócić proces chorobowy lub zahamować tempo jego rozwoju. Wynikiem testu może być wykluczenie zaburzenia lub podejrzenie wystąpienia zaburzenia. Przykłady prostych testów przesiewowych:
* rozwój fizyczny – badamy wzrost i przyrost masy ciała (są normy rozwojowe zawarte w tabelach lub siatkach wentylowych)
* prawidłowość słuchu – test słowny „pokaż lub powtórz, co usłyszałeś”
* prawidłowość widzenia – podstawowe testy na widzenie obuoczne, krótkowzroczność, dalekowzroczność, daltonizm, astygmatyzm
* test tuberkulinowy (badanie odporności przeciw gruźlicy)
Do działań związanych z profilaktyką wtórną zaliczamy ponadto powszechne profilaktyczne badania lekarskie. Ich celem jest: ocena rozwoju i stanu zdrowia fizycznego i psychicznego ucznia, identyfikacja czynników zagrażających zdrowiu i życiu ucznia, zaplanowanie niezbędnych działań diagnostycznych lub korekcyjnych i leczniczych.
3. Profilaktyka trzeciorzędowa – Dotyczy uczniów z problemami szkolnymi zdrowotnymi i społecznymi są to uczniowie „trudni” z rodzin patologicznych niekontaktujących się ze szkołą wymagają indywidualnego zainteresowania i kontaktu ze strony pedagoga i pielęgniarki szkolnej. Celem tej profilaktyki jest zapobieganie pogłębianiu się zaburzeń i trudności w funkcjonowaniu ucznia oraz ich niepomyślnych skutkom.
Sposób działania związany z profilaktyką III – rzędową – indywidualny kontakt przedstawicieli służb pedagogicznych medycznych związanych ze szkołą (pielęgniarka i pedagog) z uczniem i jego rodziną. Polega on na zaproszeniu rodziców do gabinetu szkolnego na rozmowę, oraz wizycie pielęgniarki i pedagoga w domu ucznia.
Do wizyty w domu ucznia służby szkolne winny się odpowiednio przygotować:
* ustalenie szczegółowego celu wizyty w zależności od konkretnej sytuacji,
* określenie czy i dlaczego spotkanie z rodzicami w domu rodzinnym jest potrzebne,
* przygotowanie odpowiedniej dokumentacji wizyty,
* przygotowanie planu rozmowy jasne określenie swej roli podczas tej wizyty,
* przewidywanie trudności i przeszkód ze strony rodziny i zaplanowanie sposobów ich rozwiązywania.

4. Opisz najważniejsze zachowania zdrowotne dzieci i młodzieży, wyjaśnij pojęcia ogólne i podaj przykłady.

Zachowania zdrowotne to styl życia człowieka, na który składa się zespół codziennych zachowań wyznaczający sposób życia i w wielkim stopniu determinuje jego zdrowie. Od tych codziennych zachowań zależy, jakie miejsce na skali zdrowie choroba zajmuje człowiek.


człowiek?
Wiele zaburzeń występujących u dzieci i młodzieży (urazy zaburzenia układu ruchu, infekcje układu oddechowego, otyłość, próchnica zębów), ma podłoże behawioralne (związane z zachowaniami a więc ze sposobem życia). Większość zachowań w życiu ma bezpośredni lub pośredni związek ze zdrowiem. Codzienne zachowania człowieka mogą być:
A) relatywne – zachowania sytuacyjne (jest nam zimno to przykrywamy się), uwarunkowane są zmiennymi okolicznościami.
B) Nawykowe – w znanej sytuacji reagujemy w sposób wyuczony (palacz pod wpływem zdenerwowania idzie zapalić papierosa).
C) Celowe – świadome zachowanie w obranym kierunku (planujemy nasze działanie do danej sytuacji, która ma wystąpić).
Zachowania zdrowotne człowieka dzieli się na dwie grupy:
1. Zachowania sprzyjające zdrowiu (prozdrowotne, pozytywne) ćwiczenia zachowanie higieny, brak stresu, dobre odżywianie się zachowanie bezpieczeństwa w ruchu drogowym zachowanie ostrożności w kontaktach seksualnych.
2. Zachowania ryzykowne dla zdrowia (anty zdrowotne, negatywne) brak ruchu i aktywności fizycznej, nieracjonalne odżywianie się palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, zażywanie środków psychoaktywnych. Niektórzy badacze uważają ze za zachowania autoagresywne.

Zachowania zdrowotne kształtują się u człowieka od wczesnego dzieciństwa (w procesie socjalizacji) pod wpływem różnych czynników i wzorców osobowych zaobserwowanych w domu przedszkolu, szkole, społeczeństwie, środkach masowego przekazu. Nawyki wyniesione z dzieciństwa i młodości decydują w istotnym stopniu o stylu życia człowieka dorosłego.
Ostatnio WHO przeprowadziło badania nad zachowaniami zdrowotnymi młodzieży i dzieci szkolnych w Polsce. Wnioski ogólne tych badań wykazały, że
* Dziewczęta bardziej dbają o higienę jamy ustnej oraz częściej spożywają posiłki w szkole i jedzą warzywa.
* Z wiekiem i zbliżaniem się do dorosłości nasze zachowania codzienne są coraz bardziej negatywne co za tym idzie nasze zachowania zdrowotne są ryzykowne.



5. Scharakteryzuj problemy zdrowotne populacji uczniów szkół różnych poziomów.

W ogólnej populacji dzieci i młodzieży da się wyróżnić grupa przyjawiająca różne problemy zdrowotne. Mogą one dotyczyć:
1. Ucznia indywidualnego - zaburzenia zdrowia i rozwoju, wymagające działań profilaktycznych lub naprawczych,
2. Całej populacji szkolnej – duże rozpowszechnienie problemu zdrowotnego, możliwość szerzenia się w zbiorowisku społecznym i uczniów.
Przegląd najczęściej występujących zdrowotnych problemów uczniów:
A) Wypadki (drogowe, samobójstwa, utonięcia), urazy, zatrucia – wszystkie przypadki mają tendencje rosnącą i są głownymi przyczynami zgonów oraz częstymi przyczynami hospitalizacji.
B) Próchnica zębów – jest to choroba zakaźna, najczęstsze zakażenie bakteryjne jamy ustnej, występuje u 92% siedmiolatków i 98% młodzieży 18-letniej.
C) Problemy zdrowia psychofizycznego – te zaburzenia stanowią bardzo zróżnicowaną grupę. Określa się ją mianem „nowej zachorowalności”. Przyczyny tych zaburzeń to:
* przemiany społeczno-ekonomiczne w ostatnich 15 latach,
* niezaspokajanie podstawowych potrzeb biologicznych i psychicznych dzieci w rodzinie,
* częste zmiany w systemie edukacji wywołujące nadmiar stresu.
D) Choroby przewlekłe i niepełnosprawność – występują u około 4% całej populacji szkolnej, przykłady: upośledzenia umysłowe, choroby układu oddechowego, wady układu ruchu, głuchota i niedosłuch, wady wzroku, cukrzyca, choroby nowotworowe, hemofilia.
E) Choroby zakaźne i pasożytnicze – w tej dziedzinie dzięki działaniom profilaktycznym (szczepieniom ochronnym) sytuacja wyraźnie się poprawiła, jedynym poważniejszym problem stanowi zachorowalność na gruźlicę i choroby przenoszone drogą płciową.

6. Racjonalne żywienie:, co to jest żywienie prawidłowe, wady żywieniowe.

Odżywianie jest jednym z najbardziej istotnych czynników środowiskowych kształtujących rozwój człowieka. Decydujący wpływ na sposób żywienia a więc na jakość, ilość, częstotliwość i postać spożywanej żywności mają następujące czynniki:
* gospodarcze: produkcja, dostępność żywności
* socjalno – ekonomiczne: pieniądze jakie posiadamy,
* tryb życia i zwyczaje żywieniowe.
1.Żywienie prawidłowe (racjonalne) uważa się takie, które w pełni pokrywa zapotrzebowanie organizmu na wszystkie niezbędne dla jego funkcjonowania składniki pokarmowe. Powinno spełniać następujące warunki:
A) Zawierać wszystkie niezbędne składniki w ilościach i proporcjach zgodnych z zaleceniami dietetycznymi
B) Być odpowiednio sporządzone pod względem smakowym i estetycznym.
C) Należy spożywać je regularnie (o określonych porach dnia) oraz proporcjonalnie rozłożone na poszczególne posiłki.
D) Powinny być przygotowane zgodnie z wymaganiami sanitarno – higienicznymi.
2. Żywienie nieprawidłowe (wady żywieniowe) polegają na nieprawidłowościach w ilości, jakości i sposobie odżywiania.
A) Niedożywienie lub nadmierne żywienie ilościowe.
B) Niedożywienie jakościowe.
C) Nieodpowiednie dla potrzeb proporcje poszczególnych składników odżywczych pożywienia.
D) Niewłaściwy sposób żywienia: zły dobór produktów i posiłków nieodpowiednia liczba posiłków i przerw między nimi.
Bardzo często występują mieszane postacie wad żywieniowych i różny stopień ich nasilenia.

7. Wyjaśnij pojęcia: pożywienie, składniki pokarmowe (odżywcze), rodzaje składników pokarmowych (ogólnie).

Pożywienie – to wszystkie jadalne części tkanek roślinnych lub zwierzęcych w stanie naturalnym lub przetworzonym w postaci płynnej lub stałej, które po doustnym przyjęciu i przyswojeniu przez organizm mogą być źródłem różnorodnych składników odżywczych.
Składnik – to substancja zawarta w pożywieniu i wykorzystywana przez organizm.
Składnik odżywczy – to najmniejsza cząstka organiczna lub nieograniczona, którą po uwolnieniu w procesach trawienia organizm może wchłonąć w przewodzie pokarmowym i wykorzystać do swoich celów.
Klasyfikacja składników odżywczych


Budulcowe Energetyczne Regulujące
- białka - węglowodany - woda
- woda - tłuszcze - sole mineralne
- niektóre składniki - białka w sytuacji - składniki mineralne
mineralne (Ca, P) głodu organizmu - witaminy

8. Scharakteryzuj krótko różne składniki pokarmowe (białka, tłuszcze, węglowodany itp.).

Charakterystyka składników podstawowych i odżywczych:
1. BIAŁKA – zbudowane są z cegiełek zwanych aminokwasami. W przyrodzie występuje 21 różnych aminokwasów wchodzących w skład białek. Wyróżniamy 8 aminokwasów EGZOGENNYCH (nie umiemy ich wytwarzać, muszą być dostarczone z pożywieniem) i 12 aminokwasów ENDOGENNYCH (mogą być zsyntetyzowane w organizmie człowieka z innych składników odżywczych). Są materiałem budulcowym tkanek komórek organizmów żywych, większość enzymów i hormonów stanowią również białka. Średnie zapotrzebowanie dzienne organizmu na białko to 1g/1kg masy ciała.
2. TŁUSZCZE – to związki kwasów tłuszczowych o długim łańcuchu i gliceryny. Występują w tkankach roślinnych (ciekłe) oraz zwierzęcych (stałe). W tłuszczach roślinnych występują tzw. nienasycone kwasy tłuszczowe które mają podwójne wiązania pomiędzy węglami w łańcuchu. W tłuszczach zwierzęcych natomiast występują nasycone kwasy tłuszczowe bez podwójnych wiązań. Bardzo ważną grupę w tłuszczach roślinnych stanowią te zawierające NNKT (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe) czyli kwas foliowy, linolenowy, arachidowy. Tłuszcze powinny pokrywać 30-35% dziennego zapotrzebowania energetycznego człowieka.
3. WĘGLOWODANY – są to związki węgla, wodoru i tlenu. Dzielimy ja na:
1. proste – 6-cio węglowe pojedyncze cząsteczki; glukoza, fruktoza, galaktoza, mannoza.
2. złożone
a) disacharydy – dwu-cukry; sacharoza (glukoza + fruktoza), maltoza.
b) polisacharydy – wielocukry zbudowane z cząsteczek glukozy różnie ze sobą połączonych; skrobia, celuloza, glikogen.
Najbardziej znanym i podstawowym cukrem jest glukoza. Jest wyłącznym źródłem energii dla ośrodkowego układu nerwowego, a jej stężenie we krwi powinno być stałe i wynosić 80-100mg/100ml. Ważną rolę choć nie odżywczą spełnia celuloza – błonnik, jest oporny na działanie enzymów trawiennych człowieka, ale spełnia ważną rolę w regulacji funkcji perystaltycznych przewodu pokarmowego. Dla prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego powinno spożywać się dziennie 7g błonnika. Węglowodany powinny uzupełniać dzienne zapotrzebowanie organizmu na energię w około 50-60%.
4. SKŁADNIKI MINERALNE – są niezbędne do celów budulcowych i do regulacji procesów życiowych. Wyróżniamy makro elementy (wapń, fosfor, żelazo, magnez, sód) i mikro elementy (miedź, cynk, fluor, jod, kobalt, mangan). Do składników budulcowych zaliczymy składniki kośćca. Inne składniki mineralne wchodzą w skład hemoglobiny, różnych enzymów. Źródłem są produkty pochodzenia roślinnego.
5. WODA – stanowi około 70% organizmu ludzkiego, jest składnikiem wszystkich komórek, tkanek, płynów ustrojowych, bierze udział w procesach trawienia, regulacji temperatury ciała, w usuwaniu produktów przemiany materii, oraz stanowi rozpuszczalnik i nośnik różnych składników odżywczych. Dobowe zapotrzebowanie organizmu na wodę wynosi 1,5 – 2.5l.
6. WITAMINY – wpływają na regulację różnych procesów życiowych. Są niezbędne dla zdrowia i rozwoju organizmu. Wyróżniamy witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K) i rozpuszczalne w wodzie (C, PP i witaminy z grupy B).

9. Trawienie pokarmów, metabolizm.

Części układu pokarmowego Czynności trawienne
1. Jama ustna Żucie i rozdrabnianie pokarmów, wstępne trawienie węglowodanów; Węglowodany amylaza ślinowa dekstryny, maltoza
2. Żołądek (pH = 1) Trawienie niektórych białek (częściowe)Białka + pepsyna peptydy
3. Dwunastnica (12 calowy fragment jelita cienkiego, pH zasadowe) + gruczoły wątroba i trzustka. 1. tłuszcze + żółć wątrobowa + lipaza trzustkowa Glicerol + kwasy tłuszczowe2. peptydy + trypsyna + erepsyna aminokwasy3. dekstryny + maltoza + amylaza trzustkowa glukoza, fruktoza, laktoza
4. Jelito cienkie (5 metrowa „rura” wewnątrz zawierająca kosmki jelitowe) Zakończenie procesów trawiennych.Wchłanianie produktów trawienia, prostych składników odżywczych (aminokwasów, kwasów tłuszczowych, glicerolu, i prostych 6-cio węglowych cukrów)
5. Jelito grube i odbyt Formowanie masy kałowej z niestrawionych resztek pokarmu i wydalanie.

W komórkach odbywa się główny proces ważny dla funkcjonowania organizmu czyli: metabolizm – przemiana materii i energii.

- cukry proste -energia niezbędna dla
- aminokwasy życia organizmu,
- tłuszcze - materiał budulcowy dla
- woda, witaminy, powstawania nowych
substancje mineralne, komórek organizmu.
tlen

10. Normy i racje żywieniowe.

1. Wartości odżywcze produktów spożywczych.
Podział produktów spożywczych na grupy:
a) produkty zbożowe i suche strączkowe,
b) mleko i jego przetwory,
c) mięso i jego przetwory,
d) tłuszcze, masło, śmietana i inne tłuszcze,
e) warzywa i owoce:
* bogate w witaminę C,
* bogate w karoten,
* inne warzywa i owoce,
* ziemniaki
f) cukier i słodycze.

2. Normy wyżywienia ludności.
Zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze zależy od wieku, płci, wykonywanej pracy i stanu zdrowotnego organizmu.
Zostały opracowane normy wyżywieniowe dla 22 grup ludności polskiej. Są to:
* 5 grup dzieci w wieku od 1 do 12 lat,
* 4 grupy młodzieży,
* 4 grupy mężczyzn,
* 5 grup kobiet,
* 4 grupy ludzi w podeszłym wieku.
Opracowane normy noszą nazwę zalecanych tzw. mieszczących się między wartościami minimalnymi a optymalnymi.

3. Dzienne racje pokarmowe
Dzienne racje pokarmowe – to zestawy różnorodnych produktów spożywczych wyrażone w jednostkach wagowych, przeznaczone dla jednej osoby, zapewniające pokrycie zapotrzebowania poszczególnych grup ludności na energię i składniki odżywcze. Ze względu na koszty opracowano 4 warianty racji pokarmowych:
1. Racja A – najniższy koszt, najmniejszy margines bezpieczeństwa spożywczego. Wariant nie jest przewidziany dla dzieci i młodzieży oraz kobiet ciężarnych.
2. Racja B – koszt umiarkowany, większy margines bezpieczeństwa spożywczego. Dostateczna ilość wartościowych składników odżywczych.
3. Racja C – średnio wysoki koszt, duży margines bezpieczeństwa spożywczego. Zapewnia stosowanie żywności o wysokich walorach odżywczych.
4. Racja D – najwyższy koszt i margines bezpieczeństwa spożywczego. Racja zawiera dużą ilość wartościowych produktów drogich (mięso warzywa, owoce produkty mleczne).

4. Planowanie i ocena jadłospisu
Jadłospis jest zestawiony poprawnie gdy w jego składzie będą znajdowały się różnorodne produkty spożywcze we właściwych ilościach.
Jadłospis codzienny i okresowy powinien być dostosowany do potrzeb fizycznych organizmu, możliwości sezonowych, zwyczajów żywieniowych, techniki przygotowania posiłków i do upodobań konsumentów.
Liczba posiłków w dziennym jadłospisie może wynosić od 3 do 5 i powinny być spożywane w odstępach 5 -6 godzin.
Ocena jadłospisu jest szczególnie ważna w placówkach zbiorowego żywienia i może być:
1. Jakościowa – liczba posiłków, przerwy między nimi, sposoby przygotowania, częstotliwość spożywania wartościowych produktów, różnorodność stosowania produktów spożywczych.
2. Ilościowa – bierze się pod uwagę około 10 dniowy okres odżywiania, ocenia się średnią ilość poszczególnych produktów spożywczych w tym czasie na 1 osobę / na 1 dzień i porównuje się z obowiązującymi normami.