Jan Paweł II - " Fides et ratio"- rozdział 3

W trzecim rozdziale encykliki Fides et ratio zatytułowanym Intellego ut credam (Rozumiem, aby uwierzyć) papież zwraca szczególną uwagę na drogę poszukiwania prawdy. Już na samym wstępie, kiedy Ojciec Święty przytacza scenę z Dziejów Apostolskich, dotyczącą podróży św. Pawła do Aten ukazuje, że Kościół od zawsze przywiązywał wielką wagę do prawdy, iż w rzeczywistości Bóg jest niedaleko każdego z nas. W głębi ludzkiego serca zostało zaszczepione pragnienie Boga i tęsknota za Nim. Istnieje, więc droga, którą jeśli człowiek chce może pójść, a początek jej stanowi zdolność rozumu do tego, by wzniósł się ponad to, co przygodne i wyruszył ku nieskończoności. Ludzie różnych epok i na różne sposoby dowodzili, że można wypowiedzieć to wewnętrzne pragnienie. To ów dążenie znalazło ujście w filozofii, która za pomocą różnych metod naukowych oraz odpowiednich środków wyraziła owo uniwersalne pragnienie człowieka.
W dalszych rozważaniach papież zaznacza jak ważne dla współczesnego człowieka jest poznanie obiektywnego stanu rzeczy. Ludzie nie zadowalają się informacjami z drugiej ręki- pisze dalej Ojciec Święty. Człowiek to jedyna istota w stworzonym świecie, która nie tylko jest zdolna wiedzieć, ale zdaje sobie również sprawę z tego, co poznaje. Jan Paweł II zaznacza, że nie może być nikomu obojętne, czy wiedza, którą posiada jest prawdziwa. Papież odwołuje się do słów św. Augustyna, które brzmią: Wielu spotkałem takich ludzi, którzy chcieliby oszukiwać, ale takiego, który by chciał być oszukiwany nie spotkałem i w ten sposób zaznacza, że jeżeli człowiek odkryje, iż coś jest fałszywe odrzuca to a kiedy może upewnić się o prawdziwości, doznaje zadowolenia.
Poszukiwania prawdy prowadzone są nie tylko w sferze teoretycznej, ale również w sferze praktycznej. Człowiek postępując zgodnie z normami etycznymi i zgodnie ze swoja wola, wchodzi na drogę wiodącą do szczęścia i dąży ku doskonałości. Zatem w tym przypadku celem jest prawda. Na każdej istocie ludzkiej ciąży podstawowy obowiązek moralny do szukania prawdy i trwania przy niej, jeśli się ją odnajdzie. Ważne jest, więc aby wartości, jakich wyboru człowiek dokonuje były prawdziwe, bo tylko dzięki temu może stać się lepszy, rozwijając w pełni swoją naturę. Jeśli istota ludzka otwiera się na poznanie prawdziwych wartości i poszukuje ich także w wymiarach transcendentnych (przekraczających rzeczywistość) spełnia warunek, który każdy musi spełnić, aby stać się sobą i wzrasta jako osoba dojrzała. Początkowo prawda jawi się człowiekowi pod postacią pytania Czy życie ma sens?, ku czemu zmierza?. Istota ludzka codziennie doświadcza cierpienia zarówno swojego jak i cudzego, te liczne wydarzenia dokonujące się na jej oczach wydają się w świetle rozumu niewytłumaczalne i to wystarczy, aby człowiek zadał sobie pytanie o sens. Należy jednak podkreślić, iż absolutnie niepodważalną prawdą oprócz samego istnienia, jest nieunikniona konieczność śmierci. Myśl filozoficzna od momentu śmierci Sokratesa otrzymała szczególną inspirację. Filozofowie, więc nieprzypadkowo podejmowali problem śmierci i wraz z nim zagadnienia nieśmiertelności i sensu życia. Nikt jednak –ani zwykły człowiek, ani filozof nie może uniknąć tych pytań. W życiu człowieka przychodzi taki moment, kiedy odczuwa potrzebę zakorzenienia swej egzystencji w prawdzie, która jest ostateczna i daje pewność nie- podlegającą żadnym wątpliwościom. Na przełomach różnych stuleci starano się odkryć i wyrazić tego rodzaju prawdę, tworząc różnego rodzaju systemy czy szkoły. Oprócz tego istnieją formy, w których człowiek sam próbuje wyrazić swoje osobiste przekonania i doświadczenia, tradycje rodzinne i kulturowe ufnie zawierzając swój los autorytetowi mistrza. Pragnienie osiągnięcia niekwestionowanej prawdy, która ma wartość absolutną pozostaje zawsze żywa, w każdej z tych form. W drugiej części III rozdziału papież zwraca szczególną uwagę na różne oblicza ludzkiej prawdy. Jan Paweł II pisze, iż ograniczenia rozumu i niestałość serca często zasłaniają ludzkie poszukiwania i sprowadzają człowieka na błędne drogi, wtedy okazuje się, że inne dążenia są silniejsze aniżeli prawda. Wiele razy zdarza się tak, iż człowiek ucieka przed prawdą, a gdy ją tylko dostrzeże ucieka jej, ale jak dalej pisze Ojciec Święty- istota ludzka nie może opierać życia na niepewności bądź kłamstwie, gdyż byłby nieustannie nękany przez lęki niepokoju. Człowiek, jak to podsumowuje papież jest tym, który szuka prawdy.
„Pragnienie prawdy jest tak głęboko zakorzenione w sercu człowieka, że gdyby musiał się go wyrzec, prowadziłoby to do kryzysu egzystencjalnego”
Każdy człowiek zadaje sobie nieustannie fundamentalne pytania, ale nosi zarazem w swym sercu zarys odpowiedzi na nie. Nie wszystkie poznawane przez istotę ludzką prawdy mają taką sama wartość, jednakże człowiek jest zasadniczo zdolny dotrzeć do prawdy, gdyż potwierdza to całość osiągniętych rezultatów. Istnieją różne formy prawdy, usytuowane na różnych pozycjach. Wyróżnia się prawdy natury filozoficznej, do których człowiek dociera za pomocą rozumu i prawdy religijne, które sięgają w pewnej mierze korzeniami do filozofii. Papież ciągle podkreśla, iż każdy człowiek w pewien sposób jest filozofem i ma swoje koncepcje, którymi się kieruje w życiu. Każda istota ludzka, jak pisze dalej Jan Paweł II nie jest stworzona, by żyć samotnie. Najpierw rodzi się i wychowuje w rodzinie następnie poprzez swoja pracę włączona zostaje w życie społeczne. Zatem od początku swego życia człowiek zostaje wcielony w różne tradycje, przyjmując od nich język i formację kulturową, ale także liczne prawdy wiary, w które wierzy instynktownie. Kiedy następuje okres dojrzewania osobowości, pewne prawdy mogą zostać podważone i być poddane ocenie krytycznej. Jednak, gdy proces ten się dokona człowiek ponownie przyjmuje te prawdy opierając się na doświadczeniu i rozumowaniu, które sam przeprowadził. Istota ludzka oprócz tego, że jest kimś poszukującym prawdy jest także tą istotą, której życie opiera się na wierze. Przez zdobywanie abstrakcyjnej wiedzy o prawdzie, ale przede wszystkim przez żywą relację z drugim człowiekiem, która wyraża się przez wierność i dar z samego siebie- istota ludzka udoskonala się. Wierząc, jak dalej pisze papież, człowiek zawierza się prawdzie, którą wskazuje mu druga osoba. Jan Paweł II przytacza jako przykład świadectwo męczenników. Męczennik- to najbardziej autentyczny świadek prawdy o życiu. Budzi on w nas głębokie zaufanie, ponieważ mówi to, co my przeczuwamy i wypowiada to, co także my byśmy chcieli umieć wyrazić. Papież ukazuje, iż człowiek jest tym, który ze swej natury szuka prawdy, a jego poszukiwania nie kończą się na poznaniu prawd cząstkowych (dotyczących faktów, czy zagadnień naukowych), gdyż człowiek dąży głównie do tego, aby w każdej ze swych decyzji wybrać prawdziwe dobro. Jego poszukiwania zmierzają ku prawdzie, która ma ukazać sens życia, zatem takowe poszukiwanie osiąga cel wyłącznie w absolucie. Dzięki zdolności myślenia istota ludzka może rozpoznać i odnaleźć prawdę. Do prawdy tej dochodzi się nie tylko drogą rozumowania, ale przez ufne zawierzenie innym osobom. Rozum potrzebuje oprzeć się w swoich poszukiwaniach na szczerej przyjaźni i ufnym dialogu. Przyjaźń zgodnie z tym, czego nauczali starożytni filozofowie, to jedna z relacji sprzyjająca zdrowej refleksji filozoficznej. Wiara chrześcijańska pomaga człowiekowi przekroczyć granice zwykłego zawierzenia i wprowadza go w porządek łaski, gdzie jest możliwość, by dostąpił udziału w tajemnicy Chrystusa. W Panu Jezusie, który jest Prawdą, wiara zauważa najwyższe wezwania (ludzkość może spełnić to, czego pragnie i za czym tęskni). Prawda Objawiona nie jest sprzeczna z prawdami, do jakich dojść możemy drogą refleksji filozoficznej. Zachodzi tu jedność prawdy będąca podstawowym postulatem ludzkiego rozumu. Objawienie oprócz tego, że daje pewność jedności ukazuje, iż Bóg – Stwórca jest również Bogiem historii zbawienia. W ostatnich zdaniach tego rozdziału, papież odwołuje się do słów Apostoła, które brzmią Prawda jest w Jezusie, w ten sposób Jan Paweł II zaznacza, że to, czego rozum ludzki szuka- nie znając, może znaleźć tylko w Chrystusie to, co się natomiast w Nim objawia jest pełnią prawdy każdej istoty, która przez Niego została stworzona i w Nim znajduje spełnienie.